| Stare Miasto | |||||||||||||||||||||||||||||||
 Ulica Brzozowa, widok w kierunku ul. Mostowej | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Długość |
250 m[1] | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Warszawy  | |||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||||||||||||||||||||||||||||||
 52°15′01,5″N 21°00′46,6″E/52,250417 21,012944 | |||||||||||||||||||||||||||||||
.jpg.webp)
Ulica Brzozowa – ulica znajdująca się na Starym Mieście w Warszawie, biegnąca od ul. Celnej do ul. Mostowej.
Historia
Ulica Brzozowa od XV wieku jest ulicą Starej Warszawy. Nazwa, nadana oficjalnie w 1770, pochodzi od brzóz rosnących na cmentarzu szpitala św. Łazarza znajdującym się u zbiegu z Mostową[2]. Dawniej była zwana Podwalną, ze względu na jej położenie pod murami obronnymi miasta, oraz Między Spichlerzami - od spichlerzy znajdujących się po stronie parzystej ulicy[3].
Z jednej strony zabudowana była oficynami kamienic rynkowych strony wschodniej. Po drugiej stronie na przełomie XVI i XVII wieku znajdowały się dworki drewniane oraz charakterystyczne dzielnice składów towarowych pełniące głównie funkcję spichlerzy do przechowywania zboża. Wznoszone były przez kupców takich jak: Baryczkowie, Gizowie, Karbowie, Strubiczowie. Ulicę zamieszkiwali rzemieślnicy oraz staromiejscy handlarze. Wiek XIX przyniósł przemiany demograficzne i architektoniczne. Domy w tym okresie były często przekształcane, zaś ich lokatorami stali się liczni Żydzi. Przy budowie stojących tam domów wykorzystano starsze relikty murów obronnych.
W związku z przesunięciem się w XVIII wieku na wschód koryta Wisły spichrze znajdujące się pomiędzy ulicami Brzozową i Bugaj nie mogły już dłużej pełnić swych gospodarczych funkcji i zostały przekształcone na budynki mieszkalne[4]. Na przełomie XIX i XX wieku domy traciły historyczny wystrój, zaś brak regulacji dotyczących wysokości budynków sprawiał, że obok siebie stały nadbudowane, liczące pięć czy siedem kondygnacji „niebotyki“.
W dwudziestoleciu międzywojennym przebudowano dawny spichlerz Strubiczów w dom profesorski według projektu Kazimierza Tołłoczki. W 1944 roku został zniszczony, odbudowano go w latach 1959–1962.
W roku 1923 na stokach Gnojnej góry wybudowano zespół gmachów Pocztowej Kasy Oszczędności, zaprojektowany przez Mariana Lalewicza. Gigantyczny kompleks nosił adres Brzozowa 2/4, Bugaj 3 i 5.
Okres 1939–1945 nie przyniósł przy ulicy wielkich zniszczeń, jednak podjęcie odbudowy domów dopiero w roku 1959 sprawiło, że niezabezpieczone 15 lat wypalone wcześniej obiekty nadawały się już tylko do rozbiórki i rekonstrukcji. Odbudowa nie była zbyt wierna: wprowadzono liczne zmiany w wyglądzie domów i ukształtowaniu ich fasad.
W 1773 roku powołano Komisję Edukacji Narodowej. Biura tejże komisji znajdowały się częściowo w domu przy ulicy Brzozowej, ale także w pałacu Krasińskich i w pomieszczeniach przy Bibliotece Załuskich.
W 1965 założenie urbanistyczne ulicy zostało wpisane do rejestru zabytków.
Ważniejsze obiekty
- Góra Gnojna – dawne wysypisko śmieci znajdujące się na końcu ulicy Celnej i Brzozowej od strony Wisły
- Jezuicka 4 – Teatr Małego Widza
- Brzozowa 5 – kamienica Bornbachów wraz z reliktami Bramy Gnojnej
- Brzozowa 6/8a − tzw. Lengrenówka, dawne mieszkanie i pracownia Zbigniewa Lengrena, część Muzeum Karykatury im. Eryka Lipińskiego[5]
- Brzozowa 11/13 – Centrum Interpretacji Zabytku
- Brzozowa 12 – dawny spichlerz Baltazara Strubicza z 1633 roku, później kamienica. Przebudowana po raz kolejny przez Kazimierza Tołłoczkę w roku 1921 dla Kooperatywy Profesorów Uniwersytetu Warszawskiego. Mieszkali tu m.in. Edmund Bursche, Piotr Chojnacki, Tadeusz Kotarbiński, Roman Kozłowski, Stanisław Lencewicz, Kazimierz Michałowski, Zygmunt Radliński, Stanisław Schayer, Witold Stefański, Władysław Witwicki i Ananiasz Zajączkowski[6]. Nad wejściem zachowana tablica fundacyjna z roku 1637 z herbami Brochwicz i Doliwa, należącymi do Baltazara Strubicza i jego żony.
Przypisy
- ↑ Mapa Warszawy [online], Urząd m.st. Warszawy [dostęp 2023-11-05].
- ↑ Franciszek Galiński: Gawędy o Warszawie. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska“, 1939, s. 63.
- ↑ Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 139. ISBN 978-83-62189-08-3.
- ↑ Jarosław Zieliński. Spichrze na Rybakach. „Stolica”, s. 70, kwiecień 2018.
- ↑ Lengrenówka. [w:] Muzeum Karykatury im. Eryka Lipińskiego [on-line]. [dostęp 2022-06-10].
- ↑ Zestawienie kwitów za komorne za miesiąc lipiec 1939 r., Archiwum Spółdzielni Mieszkaniowej Profesorów Uniwersytetu Warszawskiego
Bibliografia
- Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy, tom 1. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 1995, s. 227. ISBN 83-902793-5-5.
- Adam Dylewski: Warszawa i okolice. Pascal, 2008. ISBN 978-83-7513-139-0.
- Karol Mórawski: Bedeker Warszawski. Iskry, 1996. ISBN 83-207-1525-3.
- Małgorzata Omilanowska: Warszawa. Wiedza i Życie, 2000. ISBN 83-7184-861-7.
- Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. PWN, 1963.
- Maria Bogucka: Warszawa w latach 1526-1795, tom II. PWN, 1984. ISBN 83-01-03323-1.