ulica Brzezińska
Stare Moskule, Sikawa, Nowosolna
Ilustracja
Początkowy odcinek ul. Brzezińskiej – widok w kierunku północno-wschodnim (listopad 2020)
Państwo

 Polska

Miejscowość

Łódź

Długość

~8,4 km

Przebieg
↑ ul. Wojska Polskiego ↑
0 m wiadukt nad linią kolejową nr 16
242 m ul. Spiska
światła 383 m ul. Śnieżna
1022 m ul. Kłodzka
światła 1210 m ul. Andrzeja Kerna

[uwaga 1]

1507 m ul. Strążyska
1601 m ul. Taternicza
1732 m ul. Junacka
1748 m ul. Okrętowa
światła 1806 m
światła 1890 m ul. Janosika
światła 2108 m ul. Zjazdowa
2306 m ul. Zbigniewa Herberta

[uwaga 2]

2490 m ul. Giewont
2577 m ←ul. Listopadowa, ul. Marmurowa→
3576 m ul. Karkonoska

[uwaga 3]

3920 m ul. Olkuska
4086 m ←ul. Iglasta, ul. Adama Hanuszkiewicza→

[uwaga 4]

4607 m ulica nienazwana
4690 m ul. Granatowa

[uwaga 5]

światła 5344 m
5377 m ul. Hiacyntowa
5836 m ul. Margaretek
światła 6313 m Rynek Nowosolna
ul. Jana Kasprowicza→
ul. Grabińska→
ul. Byszewska→
←ul. Jugosłowiańska
←ul. Pomorska
←ul. Wiączyńska
światła 7083 m ul. Władysława Tatarkiewicza

[uwaga 6]

7106 m ulica nienazwana
(dojazd do ul. Wiączyńskiej)
7723 m ulica nienazwana (droga serwisowa,
dojazd do Natolina)
7941 m rondo Bolesława Fichny[uwaga 7]
(dojazd do/z A1 – węzeł Brzeziny)
8103 m ulica nienazwana
8269 m autostrada A1 (Bursztynowa)
8387 m granica administracyjna miasta
↓ 72 ↓ (Rawa Mazowiecka)
Położenie na mapie Łodzi
Mapa konturowa Łodzi, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „ulica Brzezińska”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, w centrum znajduje się punkt z opisem „ulica Brzezińska”
Położenie na mapie województwa łódzkiego
Mapa konturowa województwa łódzkiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „ulica Brzezińska”
Ziemia51°47′40,7″N 19°29′52,4″E/51,794642 19,497902

Ulica Brzezińska – ulica w północno-wschodniej części Łodzi, w północnej części dawnej dzielnicy Widzew, jedna z najdłuższych łódzkich ulic, licząca około 8,4 km, mająca w swym przebiegu 25 skrzyżowań z 33 ulicami, jedno rondo oraz jedno skrzyżowanie bezkolizyjne z autostradą A1 (Autostradą Bursztynową), będąca w całości fragmentem drogi krajowej nr 72. Jest trasą wylotową z Łodzi w kierunku wschodnim (na Brzeziny, Jeżów, Głuchów i Rawę Mazowiecką)[8].

Ulica ma przebieg równoleżnikowy i jest przedłużeniem w kierunku wschodnim ulicy Wojska Polskiego, nazwanej w 1945 roku w miejsce przedwojennej ulicy Brzezińskiej. Biorąc początek na wiadukcie nad jednotorową linią kolejową nr 16 Łódź Widzew – Kutno, stanowi granicę między dwoma obszarami SIM: Starych Moskuli (na północy) a Sikawą (na południu). Posesje po północnej, parzystej stronie ulicy należą do Starych Moskuli, zaś posesje po stronie południowej, nieparzystej są położone na Sikawie. Od połowy swej długości ulica Brzezińska wkracza w obszar Nowosolnej, dzieląc go równoleżnikowo na dwie niemal równe części i przechodząc przez centralny punkt obszaru, którym jest Rynek Nowosolna. Jej koniec wyznacza wschodnia granica administracyjna Łodzi, przebiegająca tuż za bezkolizyjnym skrzyżowaniem z autostradą A1[9]. Na całej długości ulicy obowiązuje ruch w obu kierunkach. Jedynie na krótkim, początkowym odcinku (ok. 1,35 km) – do posesji pod numerem 35 za skrzyżowaniem z ul. Andrzeja Kerna – jest ona dwujezdniowa[10]. Nazwa ulicy ma uzasadnienie terenowe – pochodzi od nazwy miasta Brzezin, w których kierunku ulica prowadzi[11].

W przybliżeniu w połowie długości ulicy Brzezińskiej przebiega granica między dwoma makroregionami fizycznogeograficznymi: Niziną Południowowielkopolską (leży na niej zachodni odcinek ulicy) a Wzniesieniami Południowomazowieckimi (leży na nich wschodni odcinek ulicy) oraz między dwoma mezoregionami fizycznogeograficznymi: Wysoczyzną Łaską (odcinek zachodni) a Wzniesieniami Łódzkimi (odcinek wschodni)[12].

Pierwsza część ulicy, do granicy Nowosolnej na skrzyżowaniu z ulicami Adama Hanuszkiewicza i Iglastą (posesje pod numerami 1–131 i 2–154), należy do rzymskokatolickiej parafii Matki Boskiej Różańcowej i św. Stanisława Biskupa i Męczennika, natomiast dalsza część ulicy, w obrębie Nowosolnej (posesje pod numerami 133–313 i 156–354) – do rzymskokatolickiej parafii św. Andrzeja Boboli[13].

Historia

Historia

Do roku 1918

Ulica Brzezińska jest częścią powstałego już w XIV w. traktu brzezińskiego, który połączył pierwotnie prywatne miasto szlacheckie Brzeziny (lokowane w 1332 roku) z Łodzią – wówczas osadą rolniczą – a ściślej z okolicą wzniesienia nazwanego później Górkami Kościelnymi (vel Plebańskimi) lub krótko Górką[14][15], prowadząc przez tereny kasztelanii brzezińskiej[16]. Na przełomie XVIII i XIX w. trakt prowadził przez obszar szlacheckich dóbr Stoki oraz przez obszar dawnych dóbr królewskich wchodzących w skład klucza wiączyńskiego, które w latach 1793–1807 należały do Kamery Pruskiej, a następnie zostały przekształcone w tzw. dobra rządowe (zwane także narodowymi) należące do ekonomii Łaznów[17].

Początkowy odcinek traktu znalazł się w granicach administracyjnych Łodzi dopiero w 1823 roku – w wyniku prac nad regulacją miasta w związku z zaliczeniem go dekretem namiestnika Królestwa Polskiego, Józefa Zajączka, do rzędu miast fabrycznych. Odcinek ten, o długości około 400 m, został włączony w obszar Starego Miasta i nazwany ulicą Brzezińską vel Starobrzezińską (od roku 1945 jest on początkową częścią ul. Wojska Polskiego). Pozostałą część traktu – w całości poza obszarem Łodzi – nazwano natomiast Szosą (Szossą) Brzezińską (ros. Бжезинское шоссе)[18].

Kilkanaście lat wcześniej, prawdopodobnie już w 1806 roku, na trakcie brzezińskim powstało unikalne skrzyżowanie w formie ośmioramiennej gwiazdy, jedyne takie istniejące nadal w Polsce[uwaga 8]. Zbudowano je w rynku, w założonej w 1801 roku przez osadników z Wirtembergii regularnej rządowej kolonii pruskiej Neu-Sulzfeld (obecnie Nowosolna)[19]. Oprócz przecinającego je równoleżnikowo traktu brzezińskiego (ob. ul. Brzezińskiej) spotyka się w nim 6 dróg (ulic), prowadzących w pozostałych dwóch głównych i czterech pośrednich kierunkach świata (każda tworzy z sąsiadującymi po obu stronach kąt 45°)[20].

W czasach Królestwa Kongresowego położona w Kraju Nadwiślańskim Szosa Brzezińska była drogą rządową, zarządzaną przez Ministerstwo Komunikacji, którą rosyjscy okupanci traktowali jako drogę o znaczeniu strategicznym, wymagającą utrzymania w dobrym stanie. Z tego względu wykonano na niej wtedy nawierzchnię tłuczniową, czyli przeprowadzono tzw. szosowanie[21].

18 lipca 1909 roku koncesjonariusz Bernard Habergrütz oraz dwaj brzezińscy przedsiębiorcy, Lejbus Fuchs i Wolf Rosen, uruchomili pasażerski ruch samochodowy na trasie Łódź (Nowy Rynek, ob. pl. Wolności) – Nowosolna – Brzeziny. Było to pierwsze regularne połączenie komunikacyjne między obydwoma miastami, prowadzące Szosą Brzezińską. Na linii firmy „Auto Express” kursował w godzinach 7:00–19:00 z częstotliwością co 3 godziny zaledwie jeden autobus (z silnikiem o mocy 22 KM), zabierający 15 pasażerów, a 20-wiorstowa podróż trwała od 45 minut do ponad godziny i kosztowała 60 kopiejek od osoby. Jego częste awarie powodowały tymczasowe zawieszanie połączenia[22][23][24][25].

Jeszcze przed I wojną światową powstał plan połączenia Łodzi z Brzezinami 24-kilometrową linią tramwaju podmiejskiego, która prowadziłaby ulicą Brzezińską (Starobrzezińską) i Szosą Brzezińską. Do jego realizacji jednak nigdy nie doszło – ostateczny projekt zakładał ukończenie prac w 1941 roku, lecz wybuch II wojny światowej spowodował, że w ogóle ich nie rozpoczęto. Już wtedy zauważono jednak konieczność budowy wiaduktu nad planowaną linią kolejową z Łodzi Widzewa do Kutna[26][27].

W czasie I wojny światowej podczas niemieckiej okupacji miasta obowiązywało od 1915 roku niemieckojęzyczne nazewnictwo ulic – nazwę dawnej ul. Brzezińskiej vel Starobrzezińskiej zastąpiła niemiecka nazwa Brzeziner Straße, która prawdopodobnie odnosiła się również do dawnej Szosy Brzezińskiej[18].

Lata 1918–1945

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości pozamiejskiemu odcinkowi trasy do Brzezin przywrócono polską nazwę Szosy Brzezińskiej[18].

W 1920 roku rozpoczęła się budowa odcinka jednotorowej linii kolejowej nr 16 Łódź Widzew–Kutno, krzyżującej się bezkolizyjnie z Szosą Brzezińską dzięki wzniesieniu w ciągu ulicy, w latach 1924–1926, kamienno-betonowego wiaduktu nad wykopem, w którym przebiegał tor kolejowy[27][28]. Najpóźniej – 15 listopada 1931 roku – został ukończony i oddany do eksploatacji 14-kilometrowy fragment linii z Łodzi Widzewa do Zgierza[29], przebiegający pod wiaduktem na Szosie Brzezińskiej.

W pierwszych dniach II wojny światowej, zwłaszcza po 5 września 1939 roku, gdy niemieckie wojska 8 i 10 Armii rozbiły siły Armii „Łódź”, Szosa Brzezińska stała się trasą masowej ucieczki mieszkańców Łodzi na wschód, w kierunku Brzezin i Warszawy, przed zbliżającymi się do miasta od zachodu i południa oddziałami Wehrmachtu. Wielu mężczyzn opuszczało również tą drogą Łódź, kierując się do Warszawy, by bronić stolicy przed najeźdźcą w odpowiedzi na rozkaz płk. Romana Umiastowskiego (szefa propagandy w Sztabie Naczelnego Wodza). Na otwartej przestrzeni ciągnące wraz z dobytkiem długie kolumny uchodźców były wielokrotnie ostrzeliwane przez samoloty Luftwaffe[30][31].

Kapliczka przydrożna przy skrzyżowaniu z ul. Listopadową, widok z ul. Listopadowej (maj 2007 roku, przed odrestaurowaniem)

Wydarzenia z 6–7 września 1939 roku opisał we wspomnieniach Adaś Rozensztrauch, wówczas uczeń 9 klasy łódzkiego gimnazjum żydowskiego:

[...] [6 września] wstałem o piątej rano i wybiegłem na ulicę. To, co zobaczyłem, napełniło mnie rozpaczą. Ulicą maszerowało wojsko, policja, oddziały Przysposobienia Wojskowego, wiele organizacji, cywile, kobiety i dzieci. Ogłoszonym przez radio rozkazem pułkownika Umiastowskiego wszyscy opuszczali Łódź, aby... bronić Warszawy! Biegiem wróciłem do rodziców i opowiedziałem im, co widziałem. Zdenerwowali się nie na żarty. Nikt nie wiedział, co robić: zostać czy wyjechać. Wywiązała się dyskusja, ale wreszcie dziadek zadecydował: zostajemy.
Jak się później okazało, ci mieszkańcy Łodzi, którzy opuścili miasto, popełnili fatalny błąd. Tragedia, jaka rozegrała się na szosie Łódź – Brzeziny – Warszawa, na pewno znajdzie stałe miejsce na kartach podręczników historii. Pułkownik Umiastowski był niewątpliwie niemieckim szpiegiem i jego rozkaz opuszczenia Łodzi przez cywilów miał na celu zablokowanie drogi wycofującym się oddziałom wojskowym, które z trudnością przedzierały się przez masy uchodźców. Sytuację tę wykorzystało niemieckie lotnictwo. Samoloty przelatywały bardzo nisko nad ziemią i witały stłoczonych uciekinierów huraganem ognia z pistoletów maszynowych. Skutków nie trzeba opisywać. Droga zasłana była zmasakrowanymi ciałami zmieszanymi z zabitymi końmi i przewróconymi wozami. Wiele osób, widząc tę jatkę, zawróciło w pół drogi. Tylko niewielka liczba dotarła do Warszawy. Następne dwa dni w Łodzi były spokojne. [...]

Adaś Rozensztrauch, Droga męczeństwa zgierskiego Żyda[uwaga 9] [32]

W listopadzie 1939 roku okupanci wprowadzili niemieckojęzyczne nazewnictwo ulic – nazwa Sulzfelder Straße (od nazwy miasta Sulzfeld lub od Neu-Sulzfeld – pierwotnej nazwy Nowosolnej) objęła zarówno dawną ulicę Brzezińską (ob. ul. Wojska Polskiego), jak i przyłączoną do miasta część Szosy Brzezińskiej[18]. Z dniem 1 stycznia 1940 roku zarządzeniem niemieckich władz okupacyjnych do Łodzi (niem. Stadtkreis Lodsch) zostały przyłączone m.in. z gminy Nowosolna wsie Antoniew Sikawa, Budy Sikawa, Sikawa oraz folwark Sikawa, czyli tereny podmiejskie wzdłuż Szosy Brzezińskiej. Dzięki temu zachodnia, początkowa część Szosy Brzezińskiej (Sulzfelder Straße) o długości około 4 km – od wiaduktu nad linią kolejową nr 16 do zachodniej granicy wsi Nowosolna za skrzyżowaniem z Ödlandweg (ob. ul. Olkuska) – znalazła się w obszarze miasta[33].

Od 1 marca 1943 roku Szosą Brzezińską zaczęły kursować autobusy jednej z pierwszych łódzkich linii autobusowych, oznaczonej literą „C” (w kolorze czarnym), łączącej Łódź (wówczas Litzmannstadt) z Brzezinami (wówczas Löwenstadt). Linia przeznaczona była tylko dla Niemców (niem. nur für Deutsche). Od czerwca 1944 roku kursy zawieszono, a w okresie powojennym takie samo oznaczenie otrzymała inna linia[34].

Według wspomnień jednego z mieszkańców w okresie II wojny światowej ulica Brzezińska miała już nawierzchnię brukowaną[35].

Lata 1945–1989

10 maja 1945 roku Miejska Rada Narodowa w Łodzi uchwaliła nadanie odcinkowi dawnej ulicy Brzezińskiej (od skrzyżowania z ul. Zgierską do wiaduktu nad linią kolejową nr 16) nazwy ulicy Wojska Polskiego[36]. 13 lutego 1946 roku weszło w życie rozporządzenie Rady Ministrów z 20 grudnia 1945 roku o zmianie granic miasta Łodzi, sankcjonujące przyłączenie do miasta m.in. terenów z gminy Nowosolna, które nastąpiło w okresie okupacji niemieckiej. Rozporządzenie określało jednocześnie m.in. przebieg wschodniej granicy Łodzi w tej okolicy: Od tego punktu [przecięcia się granic wsi Moskuliki, Nowosolna i Budy Sikawa] prowadzi nowa linia graniczna miasta na południe, trzymając się z jednej strony wschodnich granic wsi Budy—Sikawa, Antoniew—Sikawa, Antoniew—Stoki i wsi Budy—Stoki, a z drugiej strony trzymając się zachodnich granic wsi Nowosolna, wsi Popielarnia, Mileszki Poduchowne i Dworskie, Mileszki Włościańskie aż do drogi Łódź—Mileszki […][37]. Przedłużenie ulicy Wojska Polskiego – od wiaduktu nad linią kolejową nr 16 do ówczesnej wschodniej granicy miasta – otrzymało nazwę ulicy Brzezińskiej[18][38].

1 grudnia 1955 roku Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Łodzi uruchomiło pierwszą na ulicy Brzezińskiej powojenną linię autobusową, którą oznaczono numerem „52”. Autobusy kursowały ulicą na krótkiej trasie – z pętli zlokalizowanej w pobliżu wiaduktu nad linią kolejową nr 16 do ulicy Janosika, którą dojeżdżały do pętli na Sikawie przed kościołem Matki Boskiej Różańcowej przy skrzyżowaniu z ul. Wyżynną[39].

7 marca 1959 roku ulicą Brzezińską z tej samej pętli zaczęły kursować autobusy podmiejskiej pospiesznej linii do Nowosolnej. Linię oznaczono literą „A” (w kolorze czerwonym)[40][41]. Była to pierwsza podmiejska i pierwsza pospieszna linia autobusowa uruchomiona przez MPK w Łodzi, obsługiwana wówczas przez pojazdy marki San H01B[42].

Zakłady Przemysłu Pończoszniczego „Feniks”

W pierwszej połowie lat 70. XX w. przy ul. Brzezińskiej 5/15 rozpoczęto budowę nowej siedziby Zakładów Przemysłu Pończoszniczego „Feniks” – „Feniksa II”. W grudniu 1974 roku sześciokondygnacyjny budynek główny osiągnął stan surowy. W styczniu 1977 roku w nowych obiektach fabrycznych, do których ZPP „Feniks” przeniosły się ze starych budynków przy ul. Marcelego Nowotki 163/165 (ob. ul. Pomorska), uruchomiono częściowo produkcję. W czasach PRL zakłady były największym producentem pończoch i rajstop w kraju, wytwarzając około 200–250 tys. par wyrobów dziennie i zatrudniając ponad 3200 pracowników[43][44][45][46].

20 grudnia 1976 roku – tuż przed częściowym uruchomieniem produkcji w „Feniksie II” – oddano do użytku nową pętlę autobusów komunikacji miejskiej u zbiegu ulic Brzezińskiej i Śnieżnej, przed siedzibą zakładów, na którą zajeżdżały autobusy uruchomionej od tego dnia linii „67”, kursującej z pl. Henryka Dąbrowskiego[47][48].

21 lipca 1977 roku oficjalnego otwarcia „Feniksa II” dokonali Bolesław Koperski, I sekretarz Komitetu Łódzkiego PZPR, Jerzy Lorens, prezydent Łodzi i Tadeusz Kunicki, minister przemysłu lekkiego[45].

„Feniks II” miał stać się zaczątkiem nowej dzielnicy przemysłowej o nazwie „Brzezińska”, jednak w ostatnich latach istnienia PRL nie dokonano w jego pobliżu kolejnych inwestycji, a po przemianach ustrojowo-gospodarczych do dawnych planów już nie wrócono[49].

Wyścig Pokoju

W latach 70. i 80. XX w. ulicę Brzezińską na całej długości pięciokrotnie pokonywał peleton kolarzy uczestniczących w międzynarodowym Wyścigu Pokoju:

  • 22 maja 1975 roku ulicą Brzezińską do granicy miasta i dalej ul. Łódzką do Nowosolnej, gdzie nastąpił start ostry, prowadziła trasa ostatniego, XIII etapu XXVIII Wyścigu Pokoju z Łodzi do Warszawy[50];
  • 9 maja 1977 roku ulica była jednym z końcowych fragmentów trasy II etapu XXX Wyścigu Pokoju z Warszawy do Łodzi[51];
  • 21 maja 1981 roku na ulicy zorganizowano start ostry do ostatniego, XIV etapu XXXIV Wyścigu Pokoju z metą w Warszawie[52];
  • 21 maja 1984 roku także start ostry – do ostatniego, XI etapu XXXVII Wyścigu Pokoju z metą w Warszawie – odbył się na ul. Brzezińskiej przed ZPP „Feniks”[53];
  • 23 maja 1987 roku – start ostry do ostatniego, XIV etapu XL Wyścigu Pokoju z metą w Warszawie – odbył się ponownie na ul. Brzezińskiej przed ZPP „Feniks”[54].

Od roku 1989

Instytut Włókiennictwa w d. budynku ZPP „Feniks” (listopad 2020 roku)
Ul. Brzezińska przed skrzyżowaniem z ul. Karkonoską, widok w kierunku wschodnim (październik 2011 roku)

Na przełomie lat 80. i 90. XX w., na terenie o kształcie klina wyznaczonego ulicami Brzezińską i Jugosłowiańską w Nowosolnej, powstało nowe osiedle mieszkaniowe złożone głównie z wolnostojących domów jednorodzinnych – jedno z pierwszych takich osiedli w Łodzi[55].

Po rozpoczęciu transformacji ustrojowo-gospodarczej w 1989 roku Zakłady Przemysłu Pończoszniczego „Feniks” podzieliły los wielu innych łódzkich fabryk przemysłu włókienniczego i odzieżowego. Mimo podjętej w grudniu 1994 roku prywatyzacji przez warszawską spółkę Altra Group S.A. i przekształcenia zakładów w spółkę z o.o., rosnące zadłużenie doprowadziło „Feniksa” do upadłości – w końcu 2006 roku spółka Altra Group S.A. była winna Skarbowi Państwa blisko 92 mln zł z tytułu zobowiązań kapitałowych, socjalnych i innych, zajmując 1. miejsce na liście dłużników i nierzetelnych inwestorów[56][57][58]. W jednym z budynków „Feniksa II” znalazł swą siedzibę Instytut Włókiennictwa (od 1 kwietnia 2019 roku pod nazwą Sieć Badawcza Łukasiewicz – Instytut Włókiennictwa)[59][60].

8 grudnia 1999 roku przy ul. Brzezińskiej 27/29 zostało otwarte dla klientów Centrum Handlowe „M1”, w którym siedzibę znalazły m.in. hipermarket spożywczo-przemysłowy o powierzchni 6700 m² niemieckiej sieci handlowej „Real” (przejęty przez francuską sieć „Auchan” z dniem 3 marca 2016 roku[61]), supermarket niemieckiej sieci handlowej „Media Markt” (oferujący sprzęt RTV i AGD, komputery, oprogramowanie, sprzęt fotograficzny, multimedia, filmy i muzykę) oraz niemiecki Dom Mody „Adler” (zlikwidowany z dniem 25 października 2004 roku[62])[63]. Zarządcą centrum jest spółka Metro Properties – część niemieckiego koncernu handlowego Metro AG[64]. Otwarcie CH „M1” i wcześniejsza upadłość ZPP „Feniks” spowodowały przeniesienie z dniem 1 lutego 2000 roku pętli autobusów miejskich w sąsiedztwo parkingu centrum handlowego (stara pętla „Brzezińska/Śnieżna” – przed b. ZPP „Feniks” – pozostaje nieczynna)[65].

W połowie 2001 roku Zarząd Miasta Łodzi podjął uchwałę o rozpoczęciu od 2002 roku prac związanych z założeniem wzdłuż ulicy Brzezińskiej, na terenie o powierzchni około 40 ha rozciągającym się po południowej stronie ulicy między ulicami Listopadową a Olkuską, nowego cmentarza komunalnego na około 30–40 tys. pochówków[66][67]. Ostatecznie jednak z projektu zrezygnowano w połowie 2013 roku[68][69].

Od 3 kwietnia do 3 października 2006 roku przeprowadzono modernizację fragmentów ulic Wojska Polskiego i Brzezińskiej na odcinku od skrzyżowania z ul. Strykowską do skrzyżowania z ul. Spiską (łącznie odcinek o długości 924 m[70]). Objęła ona wybudowanie nowego, jednoprzęsłowego, żelbetowego wiaduktu (o długości 17 m i szerokości 16,25 m, z jezdnią o szerokości 10,5 m) nad linią kolejową nr 16 (po północnej stronie starego wiaduktu), poszerzenie jezdni poza wiaduktem do 14 m dla 4 pasów ruchu, dostosowanie jej konstrukcji do wymagań dla dróg krajowych (obciążenie 11,5 t na oś), budowę chodników i ścieżek rowerowych, barier energochłonnych i ochronnych wygrodzeń oraz ustawienie nowych słupów oświetlenia ulicznego. Wykonawcą robót było konsorcjum firm: „Kral” Sp. z o.o. z Łodzi, „Unidro” S.A. z Łodzi, Przedsiębiorstwo Usług Technicznych „Intercor” Sp. z o.o. z Zawiercia i łódzkie Przedsiębiorstwo Projektowo-Wykonawcze „Dromos” Z. Zakrzewski, S. Maj sp.j. Łączny koszt modernizacji przekroczył kwotę 14,2 mln zł brutto, z czego ponad 10,6 mln zł stanowiło dofinansowanie ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego „Transport”[27][70].

W dniach 27–28 kwietnia 2006 roku został zburzony poprzez wysadzenie przy użyciu 168 kg materiałów wybuchowych, umieszczonych w ponad 2000 otworów, 80-letni kamienno-betonowy wiadukt nad linią kolejową nr 16, który przez ostatnie lata eksploatacji groził zawaleniem[28][71]. Operacji wyburzenia dokonała specjalistyczna gdańska firma Explosive s.c. Prace Wyburzeniowe i Minerskie[72]. Dzięki Michałowi Jerczyńskiemu, członkowi Polskiego Stowarzyszenia Miłośników Kolei, zostały ocalone przed zniszczeniem unikatowe godła z 1926 roku (państwowe i międzywojennych kolei państwowych), które były trwale osadzone w ścianie wiaduktu. Godła wycięto specjalistyczną piłą do betonu i przekazano do tworzonego muzeum dawnej kolei w Parowozowni Skierniewice[uwaga 10] [73].

29 sierpnia 2006 roku podczas prowadzenia prac ziemnych na ul. Brzezińskiej przy skrzyżowaniu z ul. Janosika natrafiono na około 150-kilogramową bombę lotniczą długości 1 m – pozostałość po działaniach wojennych sprzed ponad 60 lat. Jej usunięcie wymagało m.in. wprowadzenia 500-metrowej strefy bezpieczeństwa i ewakuacji około 200 okolicznych mieszkańców[74].

W zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego w latach 2011–2013 ulica została uznana za bardzo niebezpieczną i znalazła się na 31. miejscu wśród 362 łódzkich ulic, na których doszło do wypadków (hierarchia malejąca – od ulic z największą liczbą zdarzeń). W tym okresie wydarzyły się na niej 52 wypadki, w których łącznie zginęły 3 osoby, a 70 osób zostało rannych, w tym 19 ciężko[75].

14 marca 2016 roku w ciągu ulicy został udostępniony dla ruchu (ukończony w listopadzie 2015 roku) nowy wiadukt[uwaga 11], przebiegający ukośnie nad budowaną autostradą A1 w sąsiedztwie węzła „Brzeziny”[77].

Od początku drugiej dekady XXI w. w związku ze wzrostem natężenia ruchu pojazdów i wielokrotnymi protestami okolicznych mieszkańców rozpoczętymi już w 1998 roku planowane są przebudowa i remont ulicy Brzezińskiej oraz budowa obwodnicy Nowosolnej[78][79][80].

Kalendarium zmian nazwy ulicy

Ulica Brzezińska w pobliżu skrzyżowania z ul. Śnieżną (listopad 2020)
okres
obowiązywania[18]		 nazwa[18]
przed 1823 trakt brzeziński (trakt do Brzezin)[uwaga 12]
1823–1915 Szosa (Szossa) Brzezińska / Бжезинское шоссе[uwaga 12]
1915–1918 Brzeziner Straße (?)[uwaga 13]
1918–1940 Szosa Brzezińska[uwaga 12]
1940–1945 Sulzfelder Straße[uwaga 14]
1945–1988 ulica Brzezińska (w Łodzi) + ulica Łódzka (w Nowosolnej)
od 1988 ulica Brzezińska

Ulica Brzezińska w kulturze

  • Tragiczny exodus cywilnej ludności Łodzi Szosą Brzezińską we wrześniu 1939 roku opisuje fragment powieści Poświata (2019) Zbigniewa Bressy:

Na drogach pojawiły się osoby z tobołami na plecach. Szli, powłócząc nogami, zgarbieni, z wyrazem rezygnacji na twarzach. Kobiety w kwiecistych chustach pchały wózki, mężczyźni dźwigali ocalały dobytek. Furmanki załadowane rupieciami wlokły się wolno, podskakując na nierównościach, trzęsąc się i chwiejąc. Za kolumną podążały wyleniałe koty i wychudzone psy. Karawana pogrążonych w rozpaczy ludzi kierowała się szosą brzezińską na Warszawę. Do ewakuujących się cywilów strzelały niemieckie samoloty, powodując sporo ofiar.

Zbigniew Bressa, Poświata[81]

Obiekty

Centrum Handlowe „M1” przy ul. Brzezińskiej 27/29 (maj 2007 roku)
  • nr 4 – od 2011 roku centrala firmy „INS-EL” Sp. z o.o. sp. k. (wraz z hurtownią elektroinstalacyjną); wcześniej działała tam fabryka kosmetyków Laboratorium Kolastyna S.A., a po przeniesieniu przez nią produkcji na początku 2004 roku do Krakowa funkcjonował tylko magazyn; po ogłoszeniu upadłości firmy (już pod nazwą Miraculum S.A.) nieruchomości przy ul. Brzezińskiej (i ul. Beskidzkiej 3/7) nabyła w połowie 2011 roku za 10,6 mln zł netto firma „INS-EL”[82][83],
  • nr 5/15 – Sieć Badawcza Łukasiewicz – Instytut Włókiennictwa w budynku po byłych Zakładach Przemysłu Pończoszniczego „Feniks” („Feniks II”)[60],
  • nr 27/29 – Centrum Handlowe „M1”, zarządzane przez Metro AG[64],
  • nr 124 – bar „Góralska Chata” (przy skrzyżowaniu z ul. Karkonoską), ośrodek jeździecki i minizoo prowadzone przez Mariusza Daszkiewicza i Elżbietę Ojrowską-Daszkiewicz, które na przełomie pierwszej i drugiej dekady XXI w. zamieszkiwały m.in. wielbłąd, kuce, kozy miniaturowe, lamy, osły i owce wrzosówki[84][85][86][87],
  • nr 196 – nieczynna żwirownia – Kopalnia Nowosolna należąca do firmy Kopalnie Surowców Mineralnych „Kosmin” Sp. z o.o. z siedzibą w Bielanach Wrocławskich, wchodzącej w skład spółki Eurovia Kruszywa S.A. – części francuskiego koncernu Vinci Construction[88][89],
  • Rynek Nowosolna – jedyne istniejące nadal tzw. słoneczne lub promieniste skrzyżowanie w Polsce[uwaga 8], w formie ośmioramiennej gwiazdy, wybudowane prawdopodobnie w 1806 roku; oprócz przecinającej go równoleżnikowo ulicy Brzezińskiej odchodzi od niego pięć ulic: Grabińska (na północ), Byszewska (na północny wschód), Wiączyńska (na południowy wschód), Jugosłowiańska (na południowy zachód) i Jana Kasprowicza (na północny zachód), a ponadto z południa dochodzi i kończy się tu ulica Pomorska[20]. Układ przestrzenny Nowosolnej, wraz z Rynkiem, był wpisany do gminnej ewidencji zabytków Łodzi[90]. Mimo iż w opinii Policji z 2005 roku skrzyżowanie jest dobrze zorganizowane i oznakowane i nie ma [go] w pierwszej dziesiątce najniebezpieczniejszych na Bałutach[91], a Rada Osiedla Nowosolna wypowiedziała się w 2017 roku negatywnie w sprawie zniszczenia zabytkowego układu dróg[92], wojewoda łódzki Zbigniew Rau złożył w sierpniu 2019 roku wniosek do wojewódzkiego konserwatora zabytków o wszczęcie procedury wykreślenia skrzyżowania z ewidencji, co miałoby umożliwić jego przebudowę na rondo[93]. Wniosek uzyskał akceptację – w gminnej ewidencji zabytków Łodzi z 28 lutego 2020 roku układ przestrzenny Nowosolnej już nie figurował[94].

Numeracja i kody pocztowe

  • Numery parzyste: 4–346
  • Numery nieparzyste: 1–307
  • Kody pocztowe: 92-103 (1–41 nieparzyste i 4–48 parzyste), 92-111 (45–101 nieparzyste i 50–86 parzyste), 92-118 (103–131 nieparzyste i 88–154 parzyste), 92-703 (133–243 nieparzyste i 156–282 parzyste), 92-776 (245–307 nieparzyste i 284–346 parzyste)[95]

Komunikacja miejska

Stan obecny

Ulicą kursują autobusy komunikacji miejskiej MPK – Łódź 8 linii dziennych (w tym 5 podmiejskich) i 2 nocnych (trasy stałe według stanu na maj 2024, nie uwzględniono ewentualnych tymczasowych zmian trasy i linii zastępczych):

  • linii dziennych
„53A” – od 2 kwietnia 2017 roku – z dworca Łódź Fabryczna w kierunku Nowosolnej i w kierunku powrotnym – na odcinku od wiaduktu nad linią kolejową nr 16 do pętli na Rynku Nowosolna[96],
„53B” – od 2 kwietnia 2017 roku[uwaga 15] – z dworca Łódź Fabryczna w kierunku Brzezin i w kierunku powrotnym – na całej długości ulicy[96],
„64” – od 2 kwietnia 2017 roku – z Bałuckiego Rynku w kierunku Zarzewa i w kierunku powrotnym – na odcinku od wiaduktu nad linią kolejową nr 16 do ul. Janosika[97],
„81” – od 1 lutego 2000 roku – z pętli przy cmentarzu przy ul. Szczecińskiej w kierunku Centrum Handlowego „M1” i w kierunku powrotnym – na odcinku od wiaduktu nad linią kolejową nr 16 do ul. Śnieżnej[65][98];
„88A” – od 1 lipca 2023 roku[uwaga 16] – z dworca Łódź Fabryczna w kierunku Łukaszewa i w kierunku powrotnym – na odcinku od wiaduktu nad linią kolejową nr 16 do ul. Zjazdowej[99],
„88B” – od 1 lipca 2023 roku[uwaga 16] – z dworca Łódź Fabryczna w kierunku Skoszew i w kierunku powrotnym – na odcinku od wiaduktu nad linią kolejową nr 16 do ul. Marmurowej[99],
„88C” – od 1 lipca 2023 roku[uwaga 15] – z dworca Łódź Fabryczna w kierunku Skoszew i w kierunku powrotnym – na odcinku od wiaduktu nad linią kolejową nr 16 do ul. Marmurowej[99],
„88D” – od 1 lipca 2023 roku[uwaga 15] – z dworca Łódź Fabryczna w kierunku Kalonki i w kierunku powrotnym – na odcinku od wiaduktu nad linią kolejową nr 16 do ul. Marmurowej[99];
  • linii nocnych
„N7A” – od 1/2 lipca 2017 roku[uwaga 15] – z Retkini w kierunku Nowosolnej i w kierunku powrotnym – na odcinku od wiaduktu nad linią kolejową nr 16 do pętli w pobliżu skrzyżowania z ul. Hiacyntową[100][101],
„N7B” – od 1/2 lipca 2017 roku[uwaga 15] – z Retkini w kierunku zajezdni tramwajowej ET1 przy ul. Telefonicznej i w kierunku powrotnym – na odcinku od wiaduktu nad linią kolejową nr 16 do ul. Janosika[100][101].

W przeszłości

W przeszłości ulicą Brzezińską kursowały autobusy:

  • linii dziennych zwykłych (MPK – Łódź)
  • linii dziennych pospiesznych (MPK – Łódź)
„68”[uwaga 32] – od 20 listopada 1982 roku do 4 lutego 1983 roku – z pl. Henryka Dąbrowskiego do pętli „Brzezińska/Olkuska” i w kierunku powrotnym – na odcinku od wiaduktu nad linią kolejową nr 16 do ul. Olkuskiej[107],
„352”[uwaga 32][uwaga 33] – od 5 lub 14 lutego 1983 roku do likwidacji z dniem 12 sierpnia 1985 roku – z pl. Henryka Dąbrowskiego do pętli „Brzezińska/Olkuska” i w kierunku powrotnym – na odcinku od wiaduktu nad linią kolejową nr 16 do ul. Olkuskiej[116][117];
  • linii podmiejskich zwykłych (MPK – Łódź, linia „C” – patrz: uwaga)
  • linii podmiejskich pospiesznych (MPK – Łódź)
  • linii nocnej (MPK – Łódź)
„N7” – od 15/16 grudnia 2005[uwaga 15] do 30 czerwca / 1 lipca 2017 roku – z Retkini do zajezdni tramwajowej przy ul. Telefonicznej i w kierunku powrotnym – na odcinku od wiaduktu nad linią kolejową nr 16 do ul. Janosika[101][123][124];
  • bezpłatnych linii Centrum Handlowego „M1” (PKS w Łodzi Sp. z o.o. – od grudnia 1999 roku do grudnia 2000 roku, „Kris-Tour abc” Sp. z o.o. – od stycznia 2001)[125]
„Bałuty” – od grudnia 1999 roku do jesieni 2006 roku, od 2 stycznia 2008 roku do 1 lutego 2013 roku (codziennie w godzinach otwarcia) i od 2 lutego 2013 roku do likwidacji z dniem 12 września 2015 roku (w soboty i niedziele w godzinach otwarcia) – z CH „M1” w kierunku Starych Bałut i w kierunku powrotnym – na odcinku od ul. Andrzeja Kerna[uwaga 41] do wiaduktu nad linią kolejową nr 16 (bez przystanku)[126][127],
„Brzeziny” – od 2001 roku do likwidacji z dniem 18 kwietnia 2020 roku (w soboty i niedziele[uwaga 42] w godzinach otwarcia) – z CH „M1” do Brzezin i w kierunku powrotnym – na odcinku od ul. Andrzeja Kerna[uwaga 41] do granicy miasta (bez przystanku)[128][129],
„Stryków” – od 2001 roku do likwidacji z dniem 18 kwietnia 2020 roku (w soboty i niedziele[uwaga 42] w godzinach otwarcia) – z CH „M1” do Strykowa i w kierunku powrotnym – na odcinku od ul. Andrzeja Kerna[uwaga 41] do wiaduktu nad linią kolejową nr 16 (bez przystanku)[129][130],
„Widzew” – od grudnia 1999 roku do jesieni 2006 roku, po wznowieniu – do likwidacji w czerwcu 2011 (codziennie w godzinach otwarcia) – z CH „M1” na Widzew Wschód i w kierunku powrotnym – na odcinku od ul. Andrzeja Kerna[uwaga 41] do wiaduktu nad linią kolejową nr 16 (bez przystanku)[131],
„Zgierz” – od 2001 roku do likwidacji z dniem 11 września 2015 roku (w soboty i niedziele w godzinach otwarcia), z tymczasowym zawieszeniem od 11 lipca 2014 roku – z CH „M1” do Zgierza i w kierunku powrotnym – na odcinku od ul. Andrzeja Kerna[uwaga 41] do wiaduktu nad linią kolejową nr 16 (bez przystanku)[127][132]; przez pewien czas były też realizowane kursy do Ozorkowa[125].

W pobliżu

Uwagi

  1. ↑ Nazwa od 18 sierpnia 2011 roku; wcześniej ulica nienazwana[1].
  2. ↑ Nazwa od 1 stycznia 2018 roku; wcześniej ulica Wincentego Pstrowskiego[2].
  3. ↑ Nazwa od 30 marca 2010 roku; wcześniej ulica nienazwana[3].
  4. 1 2 Nazwa od 18 czerwca 2013 roku; wcześniej ulica nienazwana[4].
  5. ↑ Nazwa od 11 stycznia 2017 roku; wcześniej ulica nienazwana[5].
  6. ↑ Nazwę nadano 12 czerwca 1991 roku ulicy wówczas projektowanej; obowiązuje od 27 czerwca 1991 roku[6].
  7. ↑ Nazwa od 16 lutego 2017 roku; wcześniej rondo nienazwane, wybudowane w 2015 roku[7].
  8. 1 2 Podobne, w formie siedmioramiennej gwiazdy, istniało we wsi Pokój (pow. namysłowski, woj. opolskie), lecz zostało przebudowane na rondo.
  9. ↑ Adaś Rozensztrauch – syn Dai i Szaloma Rozensztrauchów, wnuk działacza społecznego i właściciela posesji w Zgierzu reba Natana Adera i prawnuk chasyda Lejba Parizera. Cała jego rodzina zginęła w niemieckich obozach zagłady. On sam zmarł w 1946 roku w Niemczech.
    W cytowanym fragmencie przywołał on niefortunny rozkaz ogłoszony 6 września późnym wieczorem na falach Polskiego Radia przez płk. Romana Umiastowskiego (szefa propagandy w Sztabie Naczelnego Wodza), który, choć skierowany w istocie do mieszkańców Warszawy, został podobnie odebrany przez łodzian. Upatrywanie przez Rozensztraucha niemieckiego szpiega w osobie płk. Umiastowskiego wynikało z jego niewiedzy – jest wątpliwe, iż wiedział on, że pułkownik jedynie wygłosił rozkaz autorstwa Naczelnego Wodza marsz. Edwarda Śmigłego-Rydza (por. Dariusz Baliszewski, Wojna sukcesów[30]).
  10. ↑ Żadne łódzkie muzeum nie było zainteresowane ich pozyskaniem.
  11. ↑ Na schemacie rozmieszczenia drogowych obiektów inżynierskich w przebiegu projektowanej autostrady A1 na odcinku Stryków–Tuszyn (Wschodnia Obwodnica Łodzi) oznaczony jako WD 255[76].
  12. 1 2 3 W całości poza granicami administracyjnymi Łodzi.
  13. ↑ Nazwa pewna w odniesieniu do obecnej ul. Wojska Polskiego.
  14. ↑ Nazwa obejmowała część Szosy Brzezińskiej, która znalazła się w granicach administracyjnych Łodzi, a także obecną ul. Wojska Polskiego.
  15. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Dzień uruchomienia linii.
  16. 1 2 3 Dzień ponownego uruchomienia linii.
  17. 1 2 Niektóre kursy od 11 sierpnia 1959 roku.
  18. 1 2 Zawieszenie linii z dniem 1 lipca 2023 roku.
  19. ↑ Od 30 października 2006 roku niektóre kursy wydłużone do Lipin.
  20. ↑ Od 6 września 1971 roku kursy w godzinach szczytu wydłużone na Zarzew.
  21. ↑ Uzupełnienie nazwy pętli od 17 maja 1978 roku.
  22. 1 2 Od 17 kwietnia 1979 roku niektóre kursy do pętli „Zjazdowa/Łukaszewska”.
  23. ↑ Od 12 sierpnia 1985 roku w soboty od godz. 16:00.
  24. 1 2 Od 12 sierpnia 1985 roku w soboty do godz. 16:00 do pętli „Brzezińska/Olkuska”.
  25. ↑ Trasa okrężna przez Teofilów Przemysłowy, z jedną pętlą.
  26. ↑ Od 3 sierpnia 1987 roku do 7 października 1990 roku linia nie kursowała w wolne soboty, niedziele i święta.
  27. ↑ Z dniem 1 marca 1993 roku linia otrzymała numer „87”.
  28. 1 2 3 4 Od 16 lutego 2004 roku linia kursowała tylko w dni robocze.
  29. 1 2 Niektóre kursy powrotne z wjazdem w ul. Janosika i nawrotem do ul. Brzezińskiej przy skrzyżowaniu z ul. Wyżynną.
  30. ↑ W dniach nauki szkolnej niektóre kursy z wjazdem przed Szkołę Podstawową nr 158 przy ul. Janosika 136.
  31. ↑ Likwidacja linii z dniem 2 kwietnia 2017 roku.
  32. 1 2 Linia obsługiwała bazary odbywające się przy ul. Zjazdowej.
  33. ↑ Linia kursowała tylko w dniach funkcjonowania bazarów przy ul. Zjazdowej (soboty).
  34. ↑ Z dniem 1 stycznia 1988 roku linia otrzymała numer „53”.
  35. ↑ Likwidacja linii z dniem 1 stycznia 2001 roku.
  36. ↑ Likwidacja linii z dniem 1 sierpnia 1992 roku.
  37. ↑ Linia tylko dla Niemców (niem. nur für Deutsche). Brak informacji na temat firmy-przewoźnika.
  38. ↑ Linię zawieszono.
  39. 1 2 Z dniem 1 lutego 1983 roku linia stała się linią podmiejską zwykłą i otrzymała oznaczenie w kolorze czarnym (dotychczasowy numer zachowano).
  40. ↑ Z dniem 1 września 1976 roku linia otrzymała numer „251” (oznaczenie w kolorze czerwonym, nadal kursowała jako pospieszna).
  41. 1 2 3 4 5 Do 17 sierpnia 2011 roku nienazwanej (por. Uchwała nr XVII/319/11 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 7 lipca 2011 roku w sprawie nadania ulicy nazwy Andrzeja Kerna)[1].
  42. 1 2 Przed wejściem w życie Ustawy z dnia 10 stycznia 2018 roku o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni (Dz.U. z 2024 r. poz. 449).

Przypisy

  1. 1 2 Rada Miejska w Łodzi (autor korporatywny): Uchwała nr XVII/319/11 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 7 lipca 2011 r. w sprawie nadania ulicy nazwy Andrzeja Kerna. [w:] Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miasta Łodzi. bip.uml.lodz.pl > Samorząd > Akty prawne i projekty aktów prawnych > Akty Prawne [on-line]. Urząd Miasta Łodzi, 2011-08-03. s. 1. [dostęp 2020-10-31]. Uchwałę podpisał przewodniczący Rady Miejskiej w Łodzi Tomasz Kacprzak.
  2. ↑ Wojewoda Łódzki (autor korporatywny). Zarządzenie zastępcze nr PNIK-I.4102.31.2017 Wojewody Łódzkiego z dnia 13 grudnia 2017 r. w sprawie nadania nazwy ulicy. „Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego”. 2017 (poz. 5495), s. 1–4, 2017-12-17. Łódź: Zarząd Województwa Łódzkiego. [dostęp 2020-10-31]. Zarządzenie podpisał wojewoda łódzki Zbigniew Rau.
  3. ↑ Rada Miejska w Łodzi (autor korporatywny): Uchwała nr LXXIX/1413/10 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 10 lutego 2010 r. w sprawie nadania ulicom nazw: Karkonoska, gen. Mariusza Zaruskiego oraz Nad Dobrzynką. [w:] Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miasta Łodzi. bip.uml.lodz.pl > Samorząd > Akty prawne i projekty aktów prawnych > Akty Prawne [on-line]. Urząd Miasta Łodzi, 2010-03-15. s. 1. [dostęp 2020-10-31]. Uchwałę podpisał przewodniczący Rady Miejskiej w Łodzi Tomasz Kacprzak.
  4. ↑ Rada Miejska w Łodzi (autor korporatywny): Uchwała nr LXI/1309/13 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 24 kwietnia 2013 r. w sprawie nadania ulicom nazw: Perkalowa oraz Adama Hanuszkiewicza. [w:] Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miasta Łodzi. bip.uml.lodz.pl > Samorząd > Akty prawne i projekty aktów prawnych > Akty Prawne [on-line]. Urząd Miasta Łodzi, 2013-06-03. s. 1. [dostęp 2020-10-31]. Uchwałę podpisał przewodniczący Rady Miejskiej w Łodzi Tomasz Kacprzak.
  5. ↑ Rada Miejska w Łodzi (autor korporatywny): Uchwała nr XXXVIII/1017/16 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 7 grudnia 2016 r. w sprawie nadania ulicy nazwy Granatowa. [w:] Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miasta Łodzi. bip.uml.lodz.pl > Samorząd > Akty prawne i projekty aktów prawnych > Akty Prawne [on-line]. Urząd Miasta Łodzi, 2016-12-27. s. 1. [dostęp 2020-10-31]. Uchwałę podpisał przewodniczący Rady Miejskiej w Łodzi Tomasz Kacprzak.
  6. ↑ Rada Miejska w Łodzi (autor korporatywny): Uchwała nr XIX/183/91 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 12 czerwca 1991 roku w sprawie nadania nazw ulicom nowym i projektowanym [...]. [w:] Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miasta Łodzi. bip.uml.lodz.pl > Samorząd > Akty prawne i projekty aktów prawnych > Akty Prawne [on-line]. Urząd Miasta Łodzi, 1991-06-12. s. 2. [dostęp 2020-10-31]. Cytat: [...] Projektowanej ulicy odchodzącej od ulicy Brzezińskiej w kierunku północnym (na wysokości nr 310) i biegnącej od ulicy Oliwkowej, nadać nazwę ulica Władysława Tatarkiewicza [...] Uchwałę podpisał w zastępstwie przewodniczącego Rady Miejskiej w Łodzi Michał Tosiek.
  7. ↑ Rada Miejska w Łodzi (autor korporatywny): Uchwała nr XL/1070/17 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 11 stycznia 2017 r. w sprawie nadania rondu nazwy Bolesława Fichny. [w:] Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miasta Łodzi. bip.uml.lodz.pl > Samorząd > Akty prawne i projekty aktów prawnych > Akty Prawne [on-line]. Urząd Miasta Łodzi, 2017-02-01. s. 1. [dostęp 2020-10-31]. Uchwałę podpisał przewodniczący Rady Miejskiej w Łodzi Tomasz Kacprzak.
  8. ↑ Wykaz ulic miasta Łodzi zaliczonych do kategorii dróg krajowych. Stan na dzień 01.01.2020 r.. [w:] Strona Urzędu Miasta Łodzi. uml.lodz.pl > Dla mieszkańców – Transport i komunikacja > Kierowca > Wykaz dróg – Drogi krajowe [on-line]. Urząd Miasta Łodzi, 2020-01-01. s. bn. (PDF – 1–2), tab. 3 (Droga Nr 72), poz. 9. [dostęp 2020-10-31].
  9. ↑ InterSIT. Mapa ogólna Łodzi 2013 ↓, s. nn.
  10. ↑ Mapy Google. Google, 2020. [dostęp 2020-10-31]. (Przebieg ulicy).
  11. ↑ Bieńkowska i Umińska-Tytoń 2020 ↓, s. nn.
  12. ↑ Dmochowska-Dudek i Majecka 2014 ↓, s. 110 (PDF – 4).
  13. ↑ Spis ulic Łodzi A–O [wraz z przynależnością do parafii]. [w:] Strona archidiecezji łódzkiej. archidiecezja.lodz.pl > Parafie – Spis ulic Łodzi A–O [on-line]. Archidiecezja Łódzka, 2016-08-26. [dostęp 2020-10-31]. Tam: Brzezińska.
  14. ↑ Baranowski 1980 ↓, s. 112.
  15. ↑ Koter, Zawilski i Grabarczyk 2002 ↓, s. III/1–2.
  16. ↑ Grzegorczyk (red. nacz.) 2010 ↓, Zeszyt 1. Okres pradziejów i średniowiecza, s. I/14 (14, PDF – 15), kol. 2.
  17. ↑ Koter 2012 ↓, mapa 4 (wraz z opisem), s. LXI/1–2.
  18. 1 2 3 4 5 6 7 Horodecki (red.) 2019 ↓, s. nn.
  19. ↑ Koter 2012 ↓, mapa 2 (wraz z opisem), s. LXI/1–2.
  20. 1 2 Publikacja w zamkniętym dostępie – wymagana rejestracja, też płatna, lub wykupienie subskrypcji Anna Gronczewska: Skrzyżowanie w Nowosolnej. Piekielne skrzyżowanie, które co roku niesie śmierć.... [w:] Portal „Dziennika Łódzkiego”. dzienniklodzki.pl > Magazyn [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2016-05-18. s. 1–2, 5. [dostęp 2020-10-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-19)].
  21. ↑ Problemy komunikacyjne. Bruki. W: Jan Holcgreber (przew. kom. red.): Księga pamiątkowa dziesięciolecia samorządu miasta Łodzi 1919–1929. Edmund Wieliński, Przecław Smolik, Bolesław Dudziński, Mieczysław Kalinowski, Stefan Kazimierczak, Wacław Polecki, Edward Rosset, Paweł Rundo. Łódź: Nakładem Magistratu Łódzkiego, 1930, s. 291 (PDF – 371). [dostęp 2020-10-31].
  22. ↑ Kronika. Samochody. „Rozwój”. Rok XII (nr 112), s. 3–4, kol. 3, 1, 1909-07-17. St. Łąpiński (red. odp.). Łódź: W. Czajewski. [dostęp 2020-10-31]. Tamże: reklama Komunikacya Samochodowa – s. 1, kol. 1–2.
  23. ↑ Kronika. Komunikacya samochodowa Łódź—Brzeziny. „Rozwój”. Rok XII (nr 113), s. 4, kol. 1, 1909-07-19. St. Łąpiński (red. odp.). Łódź: W. Czajewski. [dostęp 2020-10-31].
  24. ↑ Kobojek 2005 ↓, s. 15.
  25. ↑ Pawlak 1986 ↓, s. 114–115.
  26. ↑ (kd): Wiadukt na Brzezińskiej przestał istnieć. [w:] Portal „Nasze Miasto”. naszemiasto.pl > Łódź [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2006-04-27. [dostęp 2020-10-31].
  27. 1 2 3 Łódź: nowy wiadukt na DK 72. [w:] Portal „Moje Auto”. mojeauto.pl > Motogazeta – Polskie drogi [on-line]. Motor-Presse Polska sp. z o.o., 2006-10-04. [dostęp 2020-10-31]. Źródło: Zarząd Dróg i Transportu w Łodzi.
  28. 1 2 Marcin Sikora: Na lewo most, na prawo most. [w:] Portal „Nasze Miasto”. naszemiasto.pl > Łódź [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2003-10-18. [dostęp 2020-10-31].
  29. ↑ Teofil Lijewski. Rozwój sieci kolejowej Polski. „Dokumentacja Geograficzna”. Zeszyt 5, s. 65 (PDF – 69), 1959. K. Dziewoński (red. nacz.). Warszawa: Polska Akademia Nauk – Instytut Geografii. [dostęp 2020-10-31].
  30. 1 2 Dariusz Baliszewski: Wojna sukcesów. [w:] Strona „Powstanie Warszawskie”. powstanie-warszawskie-1944.ac.pl [on-line]. [dostęp 2020-10-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-07-04)].
  31. ↑ Tomasz Walkiewicz: Wybuch wojny i początki okupacji hitlerowskiej w Łodzi. [w:] Strona Archiwum Państwowego w Łodzi. lodz.ap.gov.pl > Wystawy [on-line]. Archiwum Państwowe w Łodzi, 2009-08-31. [dostęp 2020-10-31].
  32. ↑ Adaś Rozensztrauch: The Way of Martyrdom for a Jew of Zgierz / Droga męczeństwa zgierskiego Żyda. W: David Shtockfish (Sztokfisz): ספר זגירז' ספר זגערזש. Sefer Zgierz, mazkeret netsal le-kehila yehudit be-Polin. Memorial Book Zgierz. Sh. Kanc, Z. Fisher. Tel Aviv: ארגון יוצאי זגירז' בישראל. Irgun yotsʼe Zgyerzʼ be-Yiśraʼel. Zgierz Society; (wersja elektroniczna: The New York Public Library, Astor, Lenox, and Tilden Foundations), 1975, s. 562, seria: Yizkor Book Collection. LCCN 75951201. [dostęp 2020-10-31]. (hebr. • ang. • pol.).. Wspomnienia zostały spisane w oryginale w języku polskim, a następnie przetłumaczone na jidysz, j. hebrajski i j. angielski. Los polskiego oryginału jest nieznany. Zbiór wspomnień został wydany w j. hebrajskim i j. angielskim (The Book of Zgierz. An Eternal Memorial for a Jewish Community of Poland, JewishGen, Inc., 2007, ISBN 978-09-76475-92-7). Cytat stanowi fragment przekładu na język polski z j. angielskiego autorstwa Mazenny Gruszeckiej i Zuzanny Gruszeckiej.
  33. ↑ Erwin Thiem: Plan von Litzmannstadt. [w:] Serwis „Stare Plany Miast”. stareplanymiast.pl > w/g miast – Łódź [on-line]. Stare Plany Miast; pierwotnie: Buchhandlung S. Seipelt, G.m.b.H., Litzmannstadt, 1941. [dostęp 2020-10-31]. (niem.). Tam: kwadraty H12 – H16.
  34. 1 2 Włodzimierz Hyży, Waldemar Fortecki: Linia C. [w:] Strona „BUSLODZ.PL4. Łódzkie autobusy i tramwaje”. buslodz.pl > Linie – Zwykłe historyczne > C [on-line]. BUSLODZ.PL – Łódzkie autobusy i tramwaje, 2005–2018. [dostęp 2020-10-31].
  35. ↑ (kd): Po półrocznym remoncie Brzezińska jak nowa. [w:] Portal „Nasze Miasto”. naszemiasto.pl > Łódź [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2006-04-10. [dostęp 2020-10-31].
  36. ↑ Uchwała nr 45. „Dziennik Zarządu Miejskiego w Łodzi”. Nr 1, s. 80 (PDF – 41), 1945-07-15. Łódź: Zarząd Miejski w Łodzi. [dostęp 2020-10-31].
  37. ↑ Dz.U. z 1946 r. nr 4, poz. 35, s. 66–67, kol. 1 (PDF – 2–3).
  38. ↑ Miasto Łódź. Województwo grodzkie. Plan orientacyjny miasta w granicach z roku 1946. Łódź: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1948, s. nn. [dostęp 2020-10-31].
  39. 1 2 Wojciech Dębski: Linia autobusowa 52. [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Autobusy – Linie > 52 – więcej informacji [on-line]. Wojciech Dębski, 2006. [dostęp 2020-10-31].
  40. ↑ Kobojek 2005 ↓, s. 108.
  41. 1 2 Włodzimierz Hyży, Waldemar Fortecki: Linia A (pospieszna). [w:] Strona „BUSLODZ.PL4. Łódzkie autobusy i tramwaje”. buslodz.pl > Linie – Pospieszne > A (pospieszna) [on-line]. BUSLODZ.PL – Łódzkie autobusy i tramwaje, 2005–2018. [dostęp 2020-10-31].
  42. ↑ Wojciech Dębski: Łódzkie tramwaje i autobusy. Kalendarium 1941 – 1960. [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Kalendarium – zarys historyczny > 1941 – 1960 > 1959 [on-line]. Wojciech Dębski, 2011-05-28. [dostęp 2020-10-31].
  43. ↑ TON Łódź *Budynek b. ZPP Feniks*. [w:] Strona „RadioPolska”. radiopolska.pl > Wykaz > Obiekty > Łódź *Budynek b. ZPP Feniks* [on-line]. RadioPolska, maj 2012. [dostęp 2020-10-31].
  44. ↑ Komitet Zakładowy Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Zakładach Przemysłu Pończoszniczego „Feniks” w Łodzi [zespół archiwalny nr 39/11/29/0]. Dzieje twórcy. [w:] Strona Archiwum Państwowego w Łodzi. lodz.ap.gov.pl > Zasób – Materiały archiwalne > nr 39/1129/0 [on-line]. Archiwum Państwowe w Łodzi. [dostęp 2020-10-31].
  45. 1 2 (ms). W przededniu Święta Narodowego. Nowoczesne obiekty rozpoczynają służbę dla społeczeństwa. „Dziennik Popularny”. Nr 166 (8751). Rok XXXIII (wyd. A), s. 1 i 8, kol. 4–5, 2–4, 1977-07-22, 23 i 24. Redaguje kolegium. Łódź: Łódzkie Wydawnictwo Prasowe RSW „Prasa-Książka-Ruch”. [dostęp 2020-10-31].
  46. ↑ Michał Szulc: Łódź – historia w zarysie. Łódź w PRL. W: Michał Szulc: Made in Łódź. Projekt damskiej kolekcji autorskiej w oparciu o badania technologii przemysłu lekkiego województwa łódzkiego [rozprawa doktorska]. Łódź: 2019-04-30, s. 23. [dostęp 2020-10-31]. Tam: tabela 6. Poziom zatrudnienia w wybranych łódzkich zakładach przemysłu odzieżowego i włókienniczego. Dane cytowane z publikacji: Produkcja przemysłowa i czynniki wpływające na jej rozmiary (lata 1979 – 1982), Wojewódzki Urząd Statystyczny w Łodzi, Łódź 1982, s. 34–38.
  47. ↑ Wojciech Dębski: Łódzkie tramwaje i autobusy. Kalendarium 1971 – 1980. [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Kalendarium – zarys historyczny > 1971 – 1980 > 1976 [on-line]. Wojciech Dębski, 2017-01-05. [dostęp 2020-10-31].
  48. 1 2 Włodzimierz Hyży, Waldemar Fortecki: Linia 67. [w:] Strona „BUSLODZ.PL4. Łódzkie autobusy i tramwaje”. buslodz.pl > Linie – Zwykłe > 67 [on-line]. BUSLODZ.PL – Łódzkie autobusy i tramwaje, 2005–2018. [dostęp 2020-10-31].
  49. ↑ Grzegorczyk (red. nacz.) 2010 ↓, Zeszyt 11. Lata powojenne. Czasy PRL, s. XI/26 (318, PDF – 27), kol. 2.
  50. ↑ XXVIII Wyścig Pokoju Berlin – Praga – Warszawa. Dziś ostatni etap. „Dziennik Łódzki”. Nr 116 (8114). Rok XXXI (wyd. A), s. 2, kol. 4, 1975-05-22. Redaguje kolegium. Łódź: Łódzkie Wydawnictwo Prasowe RSW „Prasa-Książka-Ruch”. [dostęp 2020-10-31].
  51. ↑ (n). W poniedziałek witamy kolarzy WP. „Dziennik Popularny”. Nr 103 (8688). Rok XXXIII (wyd. A), s. 2, kol. 1–2, 1977-05-07, 08 i 09. Redaguje kolegium. Łódź: Łódzkie Wydawnictwo Prasowe RSW „Prasa-Książka-Ruch”. [dostęp 2020-10-31].
  52. ↑ (wrób.). XXXIV Wyścig Pokoju. Polacy „rozprowadzili”... lidera. Dla kogo szczęśliwa „13”?. „Dziennik Łódzki”. Nr 100 (9351). Rok XXXVII (wyd. A), s. 1–2, kol. 1–2, 3–5, 1981-05-21. Redaguje kolegium. Łódź: Łódzkie Wydawnictwo Prasowe. [dostęp 2020-10-31].
  53. ↑ (wrb). 37 Wyścig Pokoju. Przed „Juventusem” najszybszy O. Ludwig. Dziś ostatni etap z Łodzi do Warszawy. „Dziennik Łódzki”. Nr 119 (10607). Rok XL (wyd. A), s. 6, kol. 1–3, 1984-05-21. Redaguje kolegium. Łódź: Łódzkie Wydawnictwo Prasowe. [dostęp 2020-10-31].
  54. ↑ (wrób). 40 Wyścig Pokoju. Tysiące łodzian wzdłuż trasy. Pierwszy R. Stumpf (RFN) – ostatni Meksykanin G. Cano. Polacy w środku peletonu. „Dziennik Łódzki”. Nr 118 (12328). Rok XLIII (wyd. I), s. 1–2, kol. 1–3 i 2, 1987-05-23 i 24. Redaguje kolegium. Łódź: Łódzkie Wydawnictwo Prasowe. ISSN 0208-7707. [dostęp 2020-10-31].
  55. ↑ Grzegorczyk (red. nacz.) 2010 ↓, Zeszyt 12. Przełom i transformacja: od Sierpnia ’80 do końca XX w., s. XII/11 (329, PDF – 11), kol. 2.
  56. ↑ (msm): 108 mln zł strat na prywatyzacji. [w:] Portal „Nasze Miasto” naszemiasto.pl > Łódź > Wiadomości [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2007-04-19. [dostęp 2020-10-31].
  57. ↑ Ministerstwo Skarbu Państwa (autor korporatywny): Wykaz największych dłużników Skarbu Państwa z tytułu zobowiązań prywatyzacyjnych. Stan na 31.12.2006 r.. [w:] Portal Gospodarczy wnp.pl > Wiadomości [on-line]. wnp.pl, 2007-04-19. [dostęp 2020-10-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-02)]. Tam: poz. 1.
  58. ↑ Ministerstwo Skarbu Państwa (autor korporatywny): Nierzetelni inwestorzy: sukcesy egzekucyjne MSP. [w:] Strona MSP msp.gov.pl [on-line]. Ministerstwo Skarbu Państwa, 2010-11-26. [dostęp 2020-10-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-19)]. Tam: poz. 1 w tabeli „Zestawienie zaległości dłużników Skarbu Państwa z tytułu zawartych umów prywatyzacyjnych, według stanu na dzień 30.06.2007 r. (należności powyżej 1 mln zł)”.
  59. ↑ Historia Instytutu Włókiennictwa. [w:] Strona Sieci Badawczej Łukasiewicz – Instytutu Włókiennictwa. iw.lodz.pl > O nas – Historia [on-line]. Łukasiewicz – Instytut Włókiennictwa, 2019. [dostęp 2020-10-31].
  60. 1 2 Kontakt. [w:] Strona Sieci Badawczej Łukasiewicz – Instytutu Włókiennictwa. iw.lodz.pl > Kontakt [on-line]. Łukasiewicz – Instytut Włókiennictwa, 2019. [dostęp 2020-10-31].
  61. ↑ Biuro Prasowe Auchan Retail Polska (autor korporatywny): Otwarcie Auchan Łódź Brzezińska. [w:] Strona sieci Auchan. auchan.pl > Menu > Auchan i życie się zmienia – O Auchan > Pressroom > Komunikaty prasowe [on-line]. Auchan Retail Polska, 2016-03-01. [dostęp 2020-10-31].
  62. ↑ Publikacja w zamkniętym dostępie – wymagana rejestracja, też płatna, lub wykupienie subskrypcji Monika Gałązka, Tomasz Michałowicz: Dom Mody Adler znika z M1. [w:] Portal „Gazety Wyborczej”. wyborcza.pl > Łódź > Wiadomości [on-line]. Agora SA, 2004-10-22. [dostęp 2020-10-31].
  63. ↑ Kobojek 2005 ↓, s. 248.
  64. 1 2 M1 Centrum Handlowe. [w:] Strona Superbrands Polska. superbrands.pl > Klub Superbrands > Album Superbrands – TU > Archiwum marek (2005 – 2018) – 2005–2017 [on-line]. Superbrands. „New Communications” Sp. z o.o. Sp.k., czerwiec 2014. s. 90 (PDF – 1). [dostęp 2020-10-31]. Źródło stanowi fragment Albumu Superbrands 2014.
  65. 1 2 3 Włodzimierz Hyży, Waldemar Fortecki: Linia 81. [w:] Strona „BUSLODZ.PL4. Łódzkie autobusy i tramwaje”. buslodz.pl > Linie – Zwykłe > 81 [on-line]. BUSLODZ.PL – Łódzkie autobusy i tramwaje, 2005–2018. [dostęp 2020-10-31].
  66. ↑ Zarząd Miasta Łodzi (autor korporatywny): Uchwała Nr 2594/299/2001 Zarządu Miasta Łodzi z dnia 28 czerwca 2001 r. w sprawie projektowanego cmentarza komunalnego przy ul. Brzezińskiej w Łodzi. [w:] Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miasta Łodzi. bip.uml.lodz.pl > Samorząd > Akty prawne i projekty aktów prawnych > Akty Prawne [on-line]. Urząd Miasta Łodzi, 2001-06-28. [dostęp 2020-10-31]. Za Zarząd Miasta Łodzi uchwałę podpisał prezydent miasta Krzysztof Panas.
  67. ↑ (MSM): Kolejna łódzka nekropolia powstanie przy ul. Brzezińskiej. [w:] Portal „Nasze Miasto” naszemiasto.pl > Łódź > Wiadomości Łódź, Wydarzenia Łódź [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2011-01-31. [dostęp 2020-10-31]. Uwaga: w źródle błędnie podano nazwę ulicy – zamiast Ciupagowej powinna być Listopadowa.
  68. ↑ Prezydent Miasta Łodzi (autor korporatywny): Zarządzenie Nr 4624/VI/13 Prezydenta Miasta Łodzi z dnia 18 lipca 2013 r. uchylające uchwałę Zarządu Miasta Łodzi w sprawie projektowanego cmentarza komunalnego przy ul. Brzezińskiej w Łodzi. [w:] Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miasta Łodzi. bip.uml.lodz.pl > Samorząd > Akty prawne i projekty aktów prawnych > Akty Prawne [on-line]. Urząd Miasta Łodzi, 2013-07-18. [dostęp 2020-10-31]. Zarządzenie podpisane przez prezydent miasta Hannę Zdanowską.
  69. ↑ Wiercińska 2012 ↓, s. 218 (PDF – 12).
  70. 1 2 Zmodernizowano ciąg komunikacyjny Wojska Polskiego – Brzezińska wraz z wiaduktem (droga krajowa nr 72). [w:] Strona Zarządu Dróg i Transportu w Łodzi. zdit.uml.lodz.pl > Aktualności [on-line]. Urząd Miasta Łodzi, 2006-10-03. [dostęp 2020-10-31].
  71. ↑ Wyburzanie wiaduktu na ul. Brzezińskiej. [w:] Strona Zarządu Dróg i Transportu w Łodzi. zdit.uml.lodz.pl > Aktualności [on-line]. Urząd Miasta Łodzi, 2006-04-27. [dostęp 2020-10-31].
  72. ↑ Publikacja w zamkniętym dostępie – wymagana rejestracja, też płatna, lub wykupienie subskrypcji Piotr Wasiak. Pod wiaduktem wybuchło zgodnie z planem. „Gazeta Wyborcza Łódź”. Nr 100, s. 4, 2006-04-28. Barbara Piegdoń-Adamczyk (red. nacz.). Łódź: Agora SA. ISSN 0860-908X. [dostęp 2020-10-31].
  73. ↑ (mak): Godła z wiaduktu na Brzezińskiej w Skierniewicach. [w:] Portal „Nasze Miasto”. naszemiasto.pl > Łódź [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2006-04-11. [dostęp 2020-10-31].
  74. ↑ (em): Bomba w wykopie – ewakuowano 200 mieszkańców z okolic ul. Brzezińskiej. [w:] Portal „Nasze Miasto”. naszemiasto.pl > Łódź [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2006-08-30. [dostęp 2020-10-31].
  75. ↑ Kazimierz Jamroz i in.: Wykaz ulic i skrzyżowań wraz z liczbą wypadków i ich ofiar. W: Kazimierz Jamroz, Marcin Budzyński, Andrzej Zalewski, Joanna Żukowska, Izabela Oskarbska: Miejski Program Poprawy Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego w Łodzi na lata 2014 – 2020. Gdańsk: maj 2014, s. 94 (PDF – 97), poz. 31. [dostęp 2020-10-31]. (Załącznik 1; w tytule tabeli błędnie podano lata 2010–2013 zamiast 2011–2013).
  76. ↑ Schemat rozmieszczenia drogowych obiektów inżynierskich w przebiegu projektowanej autostrady A1 na odcinku Stryków – Tuszyn (Wschodnia Obwodnica Łodzi). [w:] Strona „Skyscraper City”. scyscrapercity.com > Forums > European Forums > Forum Polskich Wieżowców > Infrastruktura i Technologia > Infrastruktura drogowa > Inwestycje ukończone > [A1] Stryków – Tuszyn (Wschodnia Obwodnica Łodzi) > post #1 [on-line]. scyscrapercity.com, 2012-07-02. [dostęp 2020-10-31]. Schemat w powiększeniu.
  77. ↑ [A1] Stryków – Tuszyn (Wschodnia Obwodnica Łodzi). [w:] Strona „Skyscraper City”. scyscrapercity.com > Forums > European Forums > Forum Polskich Wieżowców > Infrastruktura i Technologia > Infrastruktura drogowa > Inwestycje ukończone > [A1] Stryków – Tuszyn (Wschodnia Obwodnica Łodzi) > post #11 632 [on-line]. scyscrapercity.com, 2016-03-14. [dostęp 2020-10-31].
  78. ↑ Marcin Bereszczyński: Protest mieszkańców Nowosolnej. Zablokowali Brzezińską i Pomorską [ZDJĘCIA+FILM]. [w:] Portal „Dziennika Łódzkiego”. dzienniklodzki.pl > Komunikacja [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2013-06-28. [dostęp 2020-10-31].
  79. ↑ Agnieszka Magnuszewska: Obwodnica Nowosolnej. Kiedy będzie wybudowana?. [w:] Portal „Dziennika Łódzkiego”. dzienniklodzki.pl > Komunikacja > Drogi [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2015-05-22. [dostęp 2020-10-31].
  80. ↑ Agnieszka Magnuszewska: Dojazdy do A1 i S14. Czy miasto dostanie dofinansowanie? Urzędnicy czekają na ruch ministerstwa. [w:] Portal „Dziennika Łódzkiego”. dzienniklodzki.pl > Motofakty > Aktualności [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2016-03-07. [dostęp 2020-10-31].
  81. ↑ Zbigniew Bressa: Spopielałe uczucia. W: Zbigniew Bressa: Poświata. Wyd. I. Paczków: Zbigniew Bressa „Self Publishing”, 2019, s. 15 (PDF – 16). ISBN 978-83-955875-0-4. [dostęp 2020-10-31]. Powieść wydana także w wersji elektronicznej w formatach EPUB, MOBI i PDF.
  82. ↑ Publikacja w zamkniętym dostępie – wymagana rejestracja, też płatna, lub wykupienie subskrypcji Tomasz Michałowicz: Kolastyna zamknęła zakład w Łodzi. [w:] Portal „Gazety Wyborczej”. wyborcza.pl > Łódź > Wiadomości Łódź [on-line]. Agora SA, 2004-02-28. [dostęp 2020-10-31].
  83. ↑ MIRACULUM SPÓŁKA AKCYJNA w upadłości układowej – Zawarcie przedwstępnej umowy sprzedaży nieruchomości. [w:] Portal „Parkiet”. parkiet.com > Komunikaty spółek ESPI i EBI [on-line]. Gremi Media S.A., 2011-06-17. [dostęp 2020-10-31].
  84. ↑ (jed): Lama w barze przy Brzezińskiej. [w:] Portal „Nasze Miasto”. naszemiasto.pl > Łódź [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2007-05-29. [dostęp 2020-10-31].
  85. ↑ (izj): Przybywa zwierząt w minizoo przy ul. Brzezińskiej. [w:] Portal „Expressu Ilustrowanego”. expressilustrowany.pl > Najważniejsze [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2011-09-28. [dostęp 2020-10-31].
  86. ↑ Tadeusz Nowiński (Mr SCOTT): Wycieczka nr 155 „Witkowice”. [w:] Blog „Mr SCOTT jedzie do... (-:”. panaszonik.blogspot.com > Archiwum bloga – 2013 > marca [on-line]. Tadeusz Nowiński (mr SCOTT), marzec 2013. [dostęp 2020-10-31].
  87. ↑ Tadeusz Nowiński (Mr SCOTT): Wycieczka nr 227 „Bartolin, Syberia i Moskwa”. [w:] Blog „Mr SCOTT jedzie do... (-:”. panaszonik.blogspot.com > Archiwum bloga – 2013 > grudnia [on-line]. Tadeusz Nowiński (mr SCOTT), grudzień 2013. [dostęp 2020-10-31].
  88. ↑ Dmochowska-Dudek i Majecka 2014 ↓, s. 112 (PDF – 6).
  89. ↑ Nowosolna. Kopalnia. Eurovia Kruszywa S.A.. [w:] Baza firm pkt.pl. [on-line]. CS Group Polska S.A.. [dostęp 2020-10-31].
  90. ↑ Wykaz kart adresowych gminnej ewidencji zabytków miasta Łodzi. [w:] Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miasta Łodzi. bip.uml.lodz.pl > Samorząd > Akty prawne i projekty aktów prawnych > Akty Prawne [on-line]. Urząd Miasta Łodzi, 2015-07-24. s. 30 (PDF – 31), poz. 793. [dostęp 2020-10-31]. Załącznik do Zarządzenia Nr 1577/VII/15 Prezydenta Miasta Łodzi z dnia 24 lipca 2015 r. zmieniającego zarządzenie w sprawie przyjęcia gminnej ewidencji zabytków miasta Łodzi.
  91. ↑ (kd): Fatalne skrzyżowanie – Rynek Nowosolna koszmarem dla kierowców.... [w:] Portal „Nasze Miasto”. naszemiasto.pl > Łódź [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2005-01-25. [dostęp 2020-10-31].
  92. ↑ Rada Osiedla Nowosolna (autor korporatywny): Uchwała Nr 157/XLIV/2017 z dnia 6.10.2017 Rady Osiedla Nowosolna w sprawie zaopiniowania projektu Studium uwarunkowań i kierunków rozwoju zagospodarowania przestrzennego miasta Łodzi. [w:] Strona Rady Osiedla Nowosolna. radanowosolna.fotovid.pl > Uchwały – Kadencja 2014–2018 [on-line]. Rada Osiedla Nowosolna, 2017-10-06. s. bn. (PDF – 4). [dostęp 2020-10-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-04)]. Uchwała podpisana przez przewodniczącą Rady Osiedla Nowosolna Ewę Świdzińską.
  93. ↑ Mirosław Malinowski: Koniec gwiaździstego skrzyżowania w Nowosolnej! Będzie rondo. [w:] Portal „Nasze Miasto”. naszemiasto.pl > Łódź > Wiadomości Łódź, Wydarzenia Łódź [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2019-08-29. [dostęp 2020-10-31].
  94. ↑ Gminna ewidencja zabytków miasta Łodzi. [w:] Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miasta Łodzi. bip.uml.lodz.pl > Samorząd > Akty prawne i projekty aktów prawnych > Akty Prawne [on-line]. Urząd Miasta Łodzi, 2020-02-28. [dostęp 2020-10-31]. Załącznik do Zarządzenia Nr 3397/VIII/20 Prezydenta Miasta Łodzi z dnia 28 lutego 2020 r. zmieniającego zarządzenie w sprawie przyjęcia gminnej ewidencji zabytków miasta Łodzi.
  95. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., lipiec 2013, s. 701 [zarchiwizowane 2013-07-15].
  96. 1 2 3 4 5 Łódź łączy. Wykaz tras... 2017 ↓, s. 7.
  97. ↑ Łódź łączy. Wykaz tras... 2017 ↓, s. 11–12.
  98. ↑ Łódź łączy. Wykaz tras... 2017 ↓, s. 17.
  99. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 MPK – Łódź (autor korporatywny): Komunikat 116/23. [w:] Strona MPK – Łódź. mpk.lodz.pl > Zmiany rozkładów > Archiwum komunikatów [on-line]. MPK – Łódź Sp. z o.o., 2023-06-30. [dostęp 2023-07-02].
  100. 1 2 Łódź łączy. Wykaz tras... 2017 ↓, s. 27.
  101. 1 2 3 MPK – Łódź (autor korporatywny): Komunikat 125/17. [w:] Strona MPK – Łódź. mpk.lodz.pl > Zmiany rozkładów > Archiwum komunikatów [on-line]. MPK – Łódź Sp. z o.o., 2017-07-01. [dostęp 2020-10-31].
  102. ↑ Włodzimierz Hyży, Waldemar Fortecki: Linia 53. [w:] Strona „BUSLODZ.PL4. Łódzkie autobusy i tramwaje”. buslodz.pl > Linie – Zwykłe > 53 [on-line]. BUSLODZ.PL – Łódzkie autobusy i tramwaje, 2005–2018. [dostęp 2020-10-31].
  103. ↑ Włodzimierz Hyży, Waldemar Fortecki: Linia 53A. [w:] Strona „BUSLODZ.PL4. Łódzkie autobusy i tramwaje”. buslodz.pl > Linie – Zwykłe > 53A [on-line]. BUSLODZ.PL – Łódzkie autobusy i tramwaje, 2005–2018. [dostęp 2020-10-31].
  104. ↑ Wojciech Dębski: Linia autobusowa 54. [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Autobusy – Linie > 54 – więcej informacji [on-line]. Wojciech Dębski, 2006. [dostęp 2020-10-31].
  105. 1 2 Łódź łączy. Wykaz tras... 2017 ↓, s. 8.
  106. ↑ Włodzimierz Hyży, Waldemar Fortecki: Linia 64. [w:] Strona „BUSLODZ.PL4. Łódzkie autobusy i tramwaje”. buslodz.pl > Linie – Zwykłe > 64 [on-line]. BUSLODZ.PL – Łódzkie autobusy i tramwaje, 2005–2018. [dostęp 2020-10-31].
  107. 1 2 Włodzimierz Hyży, Waldemar Fortecki: Linia 68. [w:] Strona „BUSLODZ.PL4. Łódzkie autobusy i tramwaje”. buslodz.pl > Linie – Zwykłe > 68 [on-line]. BUSLODZ.PL – Łódzkie autobusy i tramwaje, 2005–2018. [dostęp 2020-10-31].
  108. ↑ Włodzimierz Hyży, Waldemar Fortecki: Linia 81bis. [w:] Strona „BUSLODZ.PL4. Łódzkie autobusy i tramwaje”. buslodz.pl > Linie – Zwykłe > 81bis [on-line]. BUSLODZ.PL – Łódzkie autobusy i tramwaje, 2005–2018. [dostęp 2020-10-31].
  109. ↑ Włodzimierz Hyży, Waldemar Fortecki: Linia 87. [w:] Strona „BUSLODZ.PL4. Łódzkie autobusy i tramwaje”. buslodz.pl > Linie – Zwykłe > 87 [on-line]. BUSLODZ.PL – Łódzkie autobusy i tramwaje, 2005–2018. [dostęp 2020-10-31].
  110. ↑ Włodzimierz Hyży, Waldemar Fortecki: Linia 88. [w:] Strona „BUSLODZ.PL4. Łódzkie autobusy i tramwaje”. buslodz.pl > Linie – Zwykłe > 88 [on-line]. BUSLODZ.PL – Łódzkie autobusy i tramwaje, 2005–2018. [dostęp 2020-10-31].
  111. 1 2 MPK – Łódź (autor korporatywny): Komunikat 506. [w:] Strona MPK – Łódź. mpk.lodz.pl > Zmiany rozkładów > Archiwum komunikatów [on-line]. MPK – Łódź Sp. z o.o., 2006-04-10. [dostęp 2020-10-31].
  112. 1 2 MPK – Łódź (autor korporatywny): Trasy linii autobusowych. [w:] Strona MPK – Łódź. mpk.lodz.pl > Zmiany rozkładów > Archiwum komunikatów [on-line]. MPK – Łódź Sp. z o.o., 2008-03-29. [dostęp 2020-10-31].
  113. ↑ Włodzimierz Hyży, Waldemar Fortecki: Linia 88A. [w:] Strona „BUSLODZ.PL4. Łódzkie autobusy i tramwaje”. buslodz.pl > Linie – Zwykłe > 88A [on-line]. BUSLODZ.PL – Łódzkie autobusy i tramwaje, 2005–2018. [dostęp 2020-10-31].
  114. ↑ MPK – Łódź (autor korporatywny): Komunikat 120/12. [w:] Strona MPK – Łódź. mpk.lodz.pl > Zmiany rozkładów > Archiwum komunikatów [on-line]. MPK – Łódź Sp. z o.o., 2012-10-15. [dostęp 2020-10-31].
  115. ↑ Włodzimierz Hyży, Waldemar Fortecki: Linia 94. [w:] Strona „BUSLODZ.PL4. Łódzkie autobusy i tramwaje”. buslodz.pl > Linie – Zwykłe > 94 [on-line]. BUSLODZ.PL – Łódzkie autobusy i tramwaje, 2005–2018. [dostęp 2020-10-31].
  116. ↑ Wojciech Dębski: Linia autobusowa pospieszna 352. [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Autobusy – Linie > 352 – więcej informacji [on-line]. Wojciech Dębski, 2008-05-25. [dostęp 2020-10-31].
  117. ↑ Włodzimierz Hyży, Waldemar Fortecki: Linia 352. [w:] Strona „BUSLODZ.PL4. Łódzkie autobusy i tramwaje”. buslodz.pl > Linie – Wszystkie linie > 352 [on-line]. BUSLODZ.PL – Łódzkie autobusy i tramwaje, 2005–2018. [dostęp 2020-10-31].
  118. ↑ Wojciech Dębski: Linia autobusowa 251 (podmiejska). [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Autobusy – Linie > 251 (oznaczenie w kolorze czarnym) – więcej informacji [on-line]. Wojciech Dębski, 2012-01-08. [dostęp 2020-10-31].
  119. ↑ Wojciech Dębski: Linia autobusowa 255 (podmiejska). [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Autobusy – Linie > 255 (oznaczenie w kolorze czarnym) – więcej informacji [on-line]. Wojciech Dębski, 2012-01-08. [dostęp 2020-10-31].
  120. ↑ Wojciech Dębski: Linia autobusowa 264 (podmiejska). [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Autobusy – Linie > 264 – więcej informacji [on-line]. Wojciech Dębski, 2008-06-25. [dostęp 2020-10-31].
  121. ↑ Wojciech Dębski: Linia autobusowa 251 (podmiejska, pospieszna). [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Autobusy – Linie > 251 (oznaczenie w kolorze czerwonym) – więcej informacji [on-line]. Wojciech Dębski, 2008-05-22. [dostęp 2020-10-31].
  122. ↑ Wojciech Dębski: Linia autobusowa 255 (podmiejska, pospieszna). [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Autobusy – Linie > 255 (oznaczenie w kolorze czerwonym) – więcej informacji [on-line]. Wojciech Dębski, 2008-05-22. [dostęp 2020-10-31].
  123. ↑ Włodzimierz Hyży, Waldemar Fortecki: Linia N7. [w:] Strona „BUSLODZ.PL4. Łódzkie autobusy i tramwaje”. buslodz.pl > Linie – Nocne > N7 [on-line]. BUSLODZ.PL – Łódzkie autobusy i tramwaje, 2005–2018. [dostęp 2020-10-31].
  124. ↑ MPK – Łódź (autor korporatywny): Komunikat 472. [w:] Strona MPK – Łódź. mpk.lodz.pl > Zmiany rozkładów > Archiwum komunikatów [on-line]. MPK – Łódź Sp. z o.o., 2005-12-15. [dostęp 2020-10-31].
  125. 1 2 Michał Gołaszewicz (red.), Jakub Luc (red.), Karol Matuszewski (red.): CH M1 Łódź. [w:] Strona Frikobusy.pl. Rozkłady jazdy autobusów bezpłatnych w Łodzi. frikobusy.pl [on-line]. Frikobusy – autobusy bezpłatne w Łodzi, 2006–2017. [dostęp 2020-10-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-18)].
  126. ↑ Jakub Luc: 2013-02-02 Zmiana kursowania linii M1 BAŁUTY oraz dodatkowe kursy autobusu M1 na liniach podmiejskich. [w:] Strona Frikobusy.pl. Rozkłady jazdy autobusów bezpłatnych w Łodzi. frikobusy.pl > Archiwum komunikatów > 2013 [on-line]. Frikobusy – autobusy bezpłatne w Łodzi, 2013-01-29. [dostęp 2020-10-31].
  127. 1 2 Jakub Luc: 2015-09-12 Zmiany w kursowaniu linii bezpłatnych do CH M1. [w:] Strona Frikobusy.pl. Rozkłady jazdy autobusów bezpłatnych w Łodzi. frikobusy.pl > Archiwum komunikatów > 2015 [on-line]. Frikobusy – autobusy bezpłatne w Łodzi, 2015-09-10. [dostęp 2020-10-31].
  128. ↑ Michał Gołaszewicz (red.), Jakub Luc (red.), Karol Matuszewski (red.): CH M1 Łódź. Brzeziny. [w:] Strona Frikobusy.pl. Rozkłady jazdy autobusów bezpłatnych w Łodzi. frikobusy.pl > Rozkłady – CH M1 Łódź > Kierunek: Brzeziny [on-line]. Frikobusy – autobusy bezpłatne w Łodzi, 2006–2017. [dostęp 2020-10-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-12)].
  129. 1 2 Jakub Luc: 2020-04-18 Likwidacja linii bezpłatnych do CH M1. [w:] Strona Frikobusy.pl. Rozkłady jazdy autobusów bezpłatnych w Łodzi. frikobusy.pl > Archiwum komunikatów > 2020 [on-line]. Frikobusy – autobusy bezpłatne w Łodzi, 2020-05-06. [dostęp 2020-10-31].
  130. ↑ Michał Gołaszewicz (red.), Jakub Luc (red.), Karol Matuszewski (red.): CH M1 Łódź. Stryków. [w:] Strona Frikobusy.pl. Rozkłady jazdy autobusów bezpłatnych w Łodzi. frikobusy.pl > Rozkłady – CH M1 Łódź > Kierunek: Stryków [on-line]. Frikobusy – autobusy bezpłatne w Łodzi, 2006–2017. [dostęp 2020-10-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016 -07-12)].
  131. ↑ Michał Gołaszewicz: 2011-06-06 Likwidacja linii M1 Widzew i zmiana rozkładu linii M1 Zgierz. [w:] Strona Frikobusy.pl. Rozkłady jazdy autobusów bezpłatnych w Łodzi. frikobusy.pl > Archiwum komunikatów > 2011 [on-line]. Frikobusy – autobusy bezpłatne w Łodzi, 2011-06-06. [dostęp 2020-10-31].
  132. ↑ Michał Gołaszewicz: 2014-07-12 Zawieszenie linii REAL CH M1 ZGIERZ. [w:] Strona Frikobusy.pl. Rozkłady jazdy autobusów bezpłatnych w Łodzi. frikobusy.pl > Archiwum komunikatów > 2014 [on-line]. Frikobusy – autobusy bezpłatne w Łodzi, 2014-07-19. [dostęp 2020-10-31].
  133. ↑ Wiercińska 2012 ↓, s. 210–211, 213–214 (PDF – 4–5, 7–8).
  134. ↑ Czesław Pilichowski (red.): Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce. Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 300, kol. 2. ISBN 83-01-00065-1. OCLC 5709074.
  135. ↑ Sławomir Abramowicz: Obóz pracy Sikawa w roku 1945 i w latach późniejszych. W: Joanna Żelazko (red.): Rok 1945 w Łodzi. Studia i szkice. Wyd. I. Łódź: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2008, s. 149–169. ISBN 978-83-925820-6-9. OCLC 316492105.
  136. ↑ Opis jednostki. [w:] Strona Służby Więziennej. sw.gov.pl > Informacje o jednostkach – OISW Łódź > Jednostki podległe – Zakład Karny Nr 1 w Łodzi > Opis jednostki [on-line]. Służba Więzienna, 2016–2018. [dostęp 2020-10-31].
  137. ↑ Schronisko dla Zwierząt w Łodzi [dostęp 2020-12-01]
  138. ↑ Status prawny, organizacja i kontrole – BIP Schroniska dla Zwierząt [dostęp 2020-12-01]
  139. ↑ Paweł Wieczorek, Katarzyna Żukrowska: Russian Military Base Closures in Poland. [w:] Strona Bonn International Center for Conversion [on-line]. Bonn International Center for Conversion, 2002-04-16. [dostęp 2020-10-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2003-08-16)]. (ang.). Artykuł napisany na zamówienie BICC w 1996 r. Tam: w końcowej części sekcji Detailed characteristics of the individual properties – Province of _ód_ (nazwa lokalizacji podana błędnie: Nowosolina zamiast Nowosolna).
  140. ↑ Maciej Czulicki: Wybrane aspekty pobytu Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej w Polsce w latach 1945–1993. [w:] Strona Biura Bezpieczeństwa Narodowego. bbn.gov.pl > Prace Biura – Publikacje > Analizy, Raporty i Notatki BBN [on-line]. Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, 2014-12-11. s. 44. [dostęp 2020-10-31]. Tam: Nowosolna.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.