Układ podwzgórzowo-przysadkowy – zgrupowania (jądra) neuronów wydzielniczych podwzgórza i przysadki, tworzące czynnościowy układ wewnątrzwydzielniczy, odpowiedzialny za utrzymanie homeostazy organizmu. Oparty jest na wzajemnej regulacji podwzgórzowo-przysadkowo-obwodowej. Nadrzędną rolę spełnia podwzgórze, którego neurony wydzielnicze produkują nie tylko działające na przysadkę hormony uwalniające (liberyny) i hamujące (statyny), ale również oddziałujące bezpośrednio na tkanki obwodowe – hormon antydiuretyczny oraz oksytocynę. Przysadka mózgowa, w odpowiedzi na sygnały hormonalne z podwzgórza, produkuje i uwalnia szereg hormonów tropowych (płat przedni – endokrynny). Płat tylny – nerwowy składa się z zakończeń bezmielinowych aksonów neuronów wydzielniczych podwzgórza i uwalnia do krwiobiegu przetransportowane z podwzgórza hormony oksytocynę i wazopresynę.
Układ podwzgórzowo-przysadkowy regulowany jest przez pętle długie i pętle krótkie hormonalnych sprzężeń zwrotnych (w głównej mierze – ujemnych), w których konsekwencją produkcji danego hormonu jest zwrotne ujemne (hamujące) działanie na produkcję tego hormonu. Nieprawidłowości w syntezie lub uwalnianiu hormonów na którymkolwiek ze szczebli (podwzgórzowym, przysadkowym, obwodowym) powoduje zaburzenie w homeostazie hormonalnej układu, a tym samym całego organizmu.
Układ podwzgórzowo-przysadkowy reguluje czynność kluczowych dla przeżycia narządów obwodowych, zwłaszcza kory nadnerczy, tarczycy i nerek. Odpowiada za utrzymanie gospodarki wodno-elektrolitowej, procesy rozrodcze, wzrost i rozwój organizmu. Uszkodzenie podwzgórza, przysadki lub dróg je łączących, prowadzi do zgonu.
| Hormony podwzgórza | Hormony przysadki (hormony tropowe) | Gruczoły i tkanki docelowe | Hormony gruczołów/tkanek docelowych | Główne funkcje narządów docelowych | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Liberyny | Tyreoliberyna – TRH (peptyd, 3) | Płat przedni | Tyreotropina – TSH (glikoproteina) | tarczyca |
|
|
| Kortykoliberyna – CRH (peptyd, 41) |
Hormon adrenokortykotropowy – ACTH, kortykotropina (peptyd, 39) Hormon lipotropowy – LPH (peptyd, 91) |
kora nadnercza |
kortykosteroidy – GKS: |
| ||
| Endorfiny (peptyd) |
|
działanie przeciwbólowe, wpływ na samopoczucie | ||||
| Gonadoliberyna – GnRH (peptyd, 10) | Hormon folikulotropowy – folitropina, hormon folikulotropowy FSH (glikoproteina) |
|
stymulacja syntezy:
|
kobiety:
mężczyźni:
| ||
| Lutropina – LH (glikoproteina) | kobiety:
mężczyźni: |
| ||||
| Somatoliberyna – somatokrynina, SRH, GHRH (peptyd, 44) | Hormon wzrostu – somatotropina, GH, STH | kości, mięśnie, wątroba, tkanka tłuszczowa | wydzielane głównie przez wątrobę insulinopodobne czynniki wzrostowe – somatomedyny: IGF-I, IGF-II |
| ||
| Statyna | Somatostatyna – SOM, SRIF, SIH (peptyd, 14) | hamowanie wydzielania GH | ||||
| Liberyna | Prolaktoliberyna – PRH (peptydy) | prolaktyna – laktotropina, PRL (glikopeptyd, 199) | gruczoł mlekowy, jajniki, jelita, nerka, gruczoł krokowy |
| ||
| Statyna | Prolaktostatyna – dopamina, PIH, DA | Hamowanie wydzielania PRL | ||||
| Hormon antydiuretyczny – wazopresyna, ADH, VP (peptyd, 9) | Płat tylny | uwalniane do krążenia ogólnego | Kanaliki dalsze cewki nerkowej | synteza akwaporyn w ścianie kanalika dalszego cewki nerkowej (regulacja wolemii, ciśnienia tętniczego krwi, natremii | ||
| Oksytocyna – OT (peptyd, 9) | gruczoły mlekowe, jajowody, pochwa, macica, nasieniowody |
| ||||
Bibliografia
- Wojciech Sawicki: Histologia dla studentów medycyny. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1997. ISBN 83-200-2088-3.
- Andrzej Szczeklik: Choroby wewnętrzne. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2005. ISBN 83-7430-031-0.
- Barbara Zahorska-Markiewicz: Patofizjologia kliniczna. Elsevier, 2009.
- Robert K. Murray: Biochemia Harpera. Warszawa: PZWL, 2002. ISBN 83-200-2695-4.
- Rafał Skoczylas: Biologia. WSiP, 2003.
Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.