Działanie „układu”

Będący wówczas Prezydentem Warszawy Lech Kaczyński pytany o układ w wywiadzie dla Doroty Gawryluk^[24], na pytanie „Ale jakie to są twarze, jakie nazwiska? Często ludzie, do których Pan mówi, nie rozumieją o jakich układach pan mówi.” odpowiada:

Natomiast prezes PZU Jaromir Netzel oświadczył^[25], iż artykuły w „Rzeczpospolitej” autorstwa Bertolda Kittella na jego temat są na zlecenie określonych mocodawców, a ich autor „(...)reprezentuje określony układ. Są osoby i firmy zainteresowane, by mnie zniszczyć.”^[25]. Stwierdził również, iż dziennikarz „ma stopień majora”, nie podał jednak jakich służb. Dziennikarz „Rzeczpospolitej” Bertold Kittel oraz redaktor naczelny Grzegorz Gauden złożyli pozew przeciwko Netzlowi, żądając przeprosin w mediach oraz 50 000 zł na Stowarzyszenie Kobiet Bieszczadzkich „Nasza Szansa” w Lesku^[25]. Podobna sytuacja wystąpiła w przypadku Zbigniewa Wassermanna, posła PiS, który w 2006 roku w swoim oświadczeniu do mediów stwierdził, iż „swoista gra «Gazety Wyborczej» jest elementem zaciętej wojny, którą toczy ona w celu ochrony układu ludzi władzy, biznesu, mafii i służb specjalnych”. W lipcu 2008 roku Sąd Apelacyjny w Warszawie orzekł, iż poseł musi przeprosić Agorę oraz Gazetę Wyborczą za te słowa^[26].

27 stycznia 2007 roku podczas posiedzenia Rady Politycznej PiS premier podkreślił, iż nadal ważna dla niego jest walka z układem, a największy nacisk położył na układy działające na szczeblu wojewódzkim i niższych^[27]. Stwierdził, iż „funkcjonują tam stare sieci powiązań, które wpływają na różne istotne elementy życia społecznego”. Oświadczył również, że „Wolą Rady Politycznej jest to, by z tymi układami podjąć walkę”^[27].

"Układ” według niektórych działał także w resorcie transportu. 7 marca premier Jarosław Kaczyński, w odpowiedzi na wniosek Platformy Obywatelskiej o odwołanie ministra Jerzego Polaczka stwierdził, iż dopiero za jego kadencji resort transportu zaczął działać w interesie publicznym; wystąpienie Tadeusza Jarmuziewicza, przedstawiciela wnioskodawców, uznał za eksponowanie motywu „obrony tzw. partnerstwa prywatno-publicznego”, wytłumaczonego przez premiera jako „tego mechanizmu, który tak dobrze pokazuje istotę społecznego układu III RP”^[28].

"Układ” wini się także za zorganizowanie nagrania^[29][30] rozmowy Renaty Beger z posłem PiS Adamem Lipińskim (afera taśmowa), określanym przez przedstawicieli partii za polityczną prowokację i próbę przywrócenia układu do władzy^[29], a zaistniałą sytuację za nic poważnego^[29]. Cytat z orędzia premiera Jarosława Kaczyńskiego:

Posłanka Beger nagrała za pomocą kamery wideo kilka swoich rozmów z posłami PiS^[31], w których to dyskutowano na temat wyjścia posłanki z klubu i dołączenie do PiS w zamian za m.in. stanowisko w rządzie^[32].

Antoni Macierewicz stwierdził, iż były prezydent Lech Wałęsa jest również związany z „układem”^[33]. Jarosław Kaczyński uważa, iż oskarżenia wobec niego i Zbigniewa Ziobry, związane z udostępnieniem akt mafii paliwowej, są również działaniem „układu”^[34].

„Układ” podczas kampanii wyborczej 2007

O „układzie” PiS wspominał podczas kampanii wyborczej w 2007 roku, głównie twierdząc, iż jego przeciwnicy polityczni chcą chronić „układ”. 13 września 2007 roku PiS przedstawiło spot reklamowy „Układy”. Utrzymany jest w konwencji kina gangsterskiego i ukazuje bogatego biznesmena korumpującego polityków^[35]. Pomysłodawcą spotu i współautorem scenariusza jest sekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta Michał Kamiński^[35]. Dziennikarka i prowadząca program Kropka nad i Monika Olejnik przygotowała alternatywną wersję spotu, prezentującą układ po stronie PiS-u. W programie Szkło kontaktowe pojawiła się inna alternatywna wersja spotu, nawiązująca do filmu Dawno temu w Ameryce.

22 września w ramach kampanii wyborczej premier Kaczyński, porównując prawdopodobną wygraną przeciwnej mu partii – Platformy Obywatelskiej do wprowadzenia stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku stwierdził, iż opozycja boi się wygranej jego partii, gdyż przemiany wprowadzane przez PiS „zmiotłyby komunistyczny układ”^[36]. Było to kolejne stwierdzenie określające układ jako komunistyczny. Również w ramach kampanii wyborczej, premier stwierdził, iż „PO, LiD i PSL budują nowy sojusz mający chronić układ” a „Partia Pawlaka i Kalinowskiego jest partią układu i III RP”^[37]. Powiedział również, iż to przez układ duża liczba Polaków wyjechała za granicę. 18 października premier stwierdził, iż walka z korupcją jest niemożliwa bez CBA i Zbigniewa Ziobry, i że do tej walki są oni niezbędni^[38].

„Komputerowy model układu”

28 sierpnia 2007 Jarosław Kaczyński w przeprowadzonym z nim wywiadzie dla Gazety Pomorskiej oświadczył^[39], iż są prowadzone badania o charakterze naukowym, przy użyciu modelu komputerowego układu^[39], aby przedstawić zależności pomiędzy ośrodkami sił społecznych w Polsce. Powiedział również, iż charakterystyczną cechą tegoż układu jest, iż „ma on bardzo mocne powiązania ze światem przestępczym i silną ochronę polityczną”^[39].

Prof. Andrzej Zybertowicz twierdzi, iż program używany do tworzenia modelu to Analyst's Notebook, wyprodukowany przez amerykańską firmę I2.^[40] Program ten używany jest przez policję i służby specjalne na całym świecie; analizując wykazy rozmów, spotkań i powiązań pomiędzy firmami jest w stanie wytworzyć wykres przedstawiający zależności pomiędzy danymi jednostkami^[41].

14 sierpnia 2007 roku podczas zjazdu socjologów na Uniwersytecie Zielonogórskim Zybertowicz przedstawił próbkę komputerowego modelu układu na przykładzie biznesu Zygmunta Solorza, właściciela m.in. Polsatu. Profesor zastrzegł, iż wykres przedstawiony na zjeździe został wygenerowany przy pomocy innego, darmowego odpowiednika programu^[40].

„Układ” PiS-u

Krytycy wytykają jednocześnie tworzenie nowego układu w miejsce starego^[12], przypominając m.in. nominacje z nadania politycznego na stanowiska w administracji w samorządowej i spółkach kontrolowanych przez państwo, ludzi bez odpowiednich kompetencji i oskarżanych o niejasne interesy (np. prezes PZU^[42]), zwolnienia w tej ostatniej firmie przy okazji nieudanego zbierania materiałów na rzekome naruszenia ordynacji wyborczej przez PO (podejrzenia Jacka Kurskiego)^[43], zmianę ordynacji wyborczej na korzystniejszą^[44], sprawę mianowania łódzkiego kuratora oświaty^[45].

W marcu 2007 roku, podczas zjazdu PiS w okręgu gdańskim, Jacek Kurski mówił o chęci zdominowania stanowisk pracowniczych i urzędowych na Pomorzu przez członków jego własnej partii^[46]:

Na tym samym zjeździe, Andrzej Cenacewicz, przewodniczący NSZZ „Solidarność” w Grupie Lotos, oskarżył władze swojej firmy o udział w „układzie”. Wypowiedź Kurskiego została przywołana przez politologów w kontekście krytyki wypowiedzi premiera Jarosława Kaczyńskiego, który oświadczył, że Donaldowi Tuskowi chodzi o to, „by jego kumple mieli więcej pieniędzy”^[47].

Aleksander Grad uważa, iż w spółkach skarbu państwa istnieje „oligarchiczny układ PiS-u”^[48], natomiast Bronisław Komorowski twierdzi, iż układ PiS istnieje również w mediach publicznych^[49]. Z kolei Marek Jurek wyraził pogląd, iż najsilniejszym „układem” jest „układ pragmatyczny PO i PiS”^[50], a Roman Giertych, iż istniał układ Kaczyński – Kwaśniewski, dzięki któremu wybrano na prezydenta gen. Jaruzelskiego^[51].

Zwolennicy „walki z układem” zaliczają do sukcesów m.in. rozbicie siatek przestępczych w Ministerstwie Finansów^[16].

Sprawa Janusza Kaczmarka

Lech Kaczyński i Janusz Kaczmarek

O „układzie” istniejącym w PiS-ie i wśród związanych z partią ludzi, a nie wśród przeciwników tejże partii mówi były minister oraz kandydat na premiera posłów Ligi Polskich Rodzin i Samoobrony RP Janusz Kaczmarek^[52]:

Polityk twierdzi, iż to właśnie dzięki „układowi” stał się ministrem^[53]. Według tygodnika Polityka, dzień przed swoim zatrzymaniem 30 sierpnia Kaczmarek odbył rozmowę z Sylwestrem Latkowskim i Piotrem Pytlakowskim, w której ujawnił gdzie znajduje się centrum układu^[53]. Jak podaje tygodnik, według byłego szefa MSWiA spoiwem, które w Trójmieście łączy ważne postacie, jest kancelaria prawna Głuchowski, Jedliński, Rozdziewicz, Zwara i Partnerzy, gdzie mieli spotkać się Ryszard Krauze, Lech Kaczyński, Kazimierz Marcinkiewicz, prezydenci Gdyni, Sopotu i Gdańska, Jaromir Netzel, Wiesław Walendziak i sam Kaczmarek; jednak wiarygodność tegoż polityka jest podważana^[54]. Dodatkowo według sondażu z września 2007 roku^[55] ponad połowa ankietowanych (52%) uważała, że informacje prokuratury o powiązaniach Janusza Kaczmarka, Konrada Kornatowskiego i Jaromira Netzla są dowodem na istnienie „układu” o którym mówi Jarosław Kaczyński.