Tu-144
Ilustracja
Dane podstawowe
Państwo

 ZSRR

Producent

Tupolew, Woroneskie Zakłady Lotnicze

Typ

samolot pasażerski

Załoga

3

Historia
Data oblotu

31 grudnia 1968

Lata produkcji

1975 – 1984

Wycofanie ze służby

1978 (komunikacja pasażerska)

Liczba egz.

16 (oraz jeden nieukończony)

Liczba wypadków
  w tym katastrof

2
2

Dane techniczne
Napęd

4 x NK-144A (Tu-144S) 4 x Kolesow RD-36-51A (Tu-144D)

Ciąg

4 × 200 kN

Wymiary
Rozpiętość

27,65 m (prototyp) / 28,80 m (produkcja)

Długość

59,40 m (prototyp) / 65,70 m (produkcja)

Wysokość

10,50 m

Powierzchnia nośna

469 m² (prototyp) / 506 m² (produkcja)

Masa
Własna

85 000 kg

Startowa

180 000 kg

Paliwa

70 000 kg

Osiągi
Prędkość maks.

2,3 Ma (2 500 km/h)

Prędkość przelotowa

2,1 Ma (2 300 km/h)

Pułap

18 000 m

Zasięg

4300 km (Tu-144S) / 6200 km (Tu-144D)

Dane operacyjne
Liczba miejsc
120-140
Użytkownicy
Aerofłot
Rzuty
Rzuty samolotu
Tu-144, 2007

Tu-144 (ros. Ту-144) – radziecki naddźwiękowy samolot pasażerski skonstruowany przez biuro konstrukcyjne Andrieja Nikołajewicza Tupolewa. Na Zachodzie samolot nazwano Konkordskij z powodu podobieństwa tego samolotu do Concorda. Rosyjska telewizja TV6 sugerowała, że nazwa ta pochodzi od Concorde'a i nazwiska „radzieckiego konstruktora helikopterów”, Igora Sikorskiego[1]. Tu-144 uległ dwóm katastrofom.

Historia

Pierwszy prototyp wystartował 31 grudnia 1968 z lotniska pod Moskwą, trzy miesiące przed Concordem. Tu-144 pierwszy też przełamał barierę dźwięku 5 czerwca 1969, a 15 lipca 1969 został pierwszym komercyjnym transportowcem, który przekroczył prędkość Mach 2[2].

Uważa się, że przy konstruowaniu Tu-144 oparto się na materiałach zdobytych metodami szpiegowskimi we francuskiej firmie Aérospatiale, w której był konstruowany Concorde. Były przypuszczenia, że skradzione plany pozwoliły radzieckim inżynierom na przyśpieszenie prac nad własnym samolotem, którego projekt oparli na planach Concorde’a. Jest to jednak mało prawdopodobne, jeśli już to skradzione dane dotyczyły raczej ogólnych założeń, osiągów i wielkości, a nie ścisłych rozwiązań konstrukcyjnych. Pośpiech związany z pierwszeństwem oblotu (przed Concorde) sprawił, iż maszynę trapiły do końca nieusunięte usterki i poważne awarie. Było to przyczyną przymusowych lądowań, co w oficjalnej prasie przekładano na „kurtuazyjną wizytę” (np. w Warszawie, w 1971). Dochodziło m.in. do pękania skrzydła i utraty paliwa w locie, liczne były awarie silników.

Wypadek podczas Paris Air Show

3 czerwca 1973 podczas pokazów lotniczych (Paris Air Show) doszło do katastrofy drugiego prototypu samolotu[3]. Zginęli wszyscy – 6 osób – uczestnicy lotu oraz 8 osób na ziemi. Do dziś nie są znane konkretne przyczyny zdarzenia. Po wypadku mówiono o tym, że samolot wleciał w smugę gazów spalinowych francuskiego myśliwca, który go fotografował. Nowsze badania wskazują na możliwy problem w układzie sterowania, który został w ostatniej chwili przeprogramowany (nieprawidłowo) w celu uzyskania przewagi nad konkurencyjnym Concorde. Niewykluczony jest również błąd pilota[uwaga 1]. Przed katastrofą samolot wykonywał manewr stromego wznoszenia. Brak jest danych potwierdzających ewentualne przeciągnięcie, gdyż maszyna po wznoszeniu ustabilizowała lot do pozycji horyzontalnej. Nie są jasne przyczyny pikowania maszyny. Jedna z teorii mówi o możliwości zablokowania wolantu przez kamerę zabraną na pokład maszyny przed startem, inna o manewrze uniku przed zderzeniem w powietrzu z samolotem myśliwskim. Próba wyprowadzenia maszyny z silnego pikowania spowodowała przeciążenia powyżej granicy wytrzymałości konstrukcyjnej i doszło do złamania skrzydła i kadłuba Tu-144 (No. 77102)[uwaga 2].

Wejście do służby

Pierwszy Tu-144S wszedł do służby 26 grudnia 1975 przewożąc ładunki i pocztę. Loty pasażerskie rozpoczął 1 listopada 1977 na trasie Moskwa–Ałma-Ata (była to jedyna trasa regularnych lotów pasażerskich tego samolotu). Tu-144S potrafił osiągać maksymalną prędkość Macha 2,35, jednak aby samolot mógł utrzymać prędkość naddźwiękową dopalacze musiały być cały czas włączone, co powodował bardzo duże zużycie paliwa. W kwietniu 1978 do służby weszła nowa wersja samolotu – Tu-144D, która miała m.in. silniki turboodrzutowe Kolesowa; ich mniejsze zużycie paliwa pozwalało wydłużyć zasięg samolotu. W planach była wersja z powiększonymi skrzydłami i zbiornikami paliwa, która miała otrzymać oznaczenie Tu-144DA.

Zawodność i awaryjność tych maszyn, ogromne koszty lotu powodowane zużyciem paliwa i dużym nakładem obsługi naziemnej spowodowały, iż maszyna szybko i bez rozgłosu została wycofana z eksploatacji. Samoloty tego typu wykonały tylko 55 rejsowych lotów pasażerskich, 102 komercyjnych rejsowych w ogóle. Ostatni pasażerski lot rejsowy miał miejsce 1 czerwca 1978[uwaga 3]. Druga katastrofa w trakcie lotu doświadczalnego w 1978 przyniosła 2 ofiary[4]. Wiadomo jest, że do 1987 Aerofłot użytkował egzemplarze Tu-144 po oficjalnym wycofaniu modelu z użytku.

Ogółem wyprodukowano 16 samolotów: jeden prototyp, jeden przedprodukcyjny, dziewięć Tu-144S oraz pięć Tu-144D.

W 1996 przy współfinansowaniu NASA na bazie Tu-144D (No. 77114) powstała maszyna doświadczalna Tu-144LL, posiadająca silniki Kuzniecow NK-321 z bombowca strategicznego Tu-160. Celem powstania samolotu było stworzenie latającego laboratorium, pozwalającego na badania technologii potrzebnych przy planowanych i realizowanych projektach nowych pasażerskich samolotów naddźwiękowych. Maszyna odbyła kilkadziesiąt lotów, głównie z misjami badawczymi w zakresie materiałoznawstwa. Ostatni lot odbył się 14 kwietnia 1999.

Zachowane egzemplarze

Z 16 ukończonych Tu-144 zachowało się osiem. Sześć maszyn (o numerach 68001, 77101, 77103, 77104, 77105, 77113) zostało zezłomowanych. Dwa inne egzemplarze zostały zniszczone w katastrofach (77102 podczas Paris Air Show oraz 77111 podczas testu Tu-144D na trasie Moskwa-Chabarowsk).

Numer egzemplarza Miejsce przechowywania
77106 w Muzeum Rosyjskich Sił Powietrznych w Monino
77107 w instytucie lotniczym w Kazaniu, w maju 2017 roku przeniesiony do centrum Kazania[5]
77108 na terenie Uniwersytetu Lotniczo-Kosmicznego w Samarze(?)
77109 prawdopodobnie w wytwórni samolotów w Woroneżu
77110 w Muzeum Lotnictwa Cywilnego w Uljanowsku
77112 w Muzeum Techniki w Sinsheim
77114 przebudowany na Tu-144LL; w 2019 roku odmalowany w oryginalne barwy Aerofłotu i w lipcu ustawiony jako pomnik na skrzyżowaniu dróg w pobliżu bazy lotniczej Żukowski[5].
77115 przechowywany na terenie fabryki Tupolewa w Żukowskim

Uwagi

  1. Błąd rozumiany jako przekroczenie dopuszczalnych paramentów lotu (szybkość, wysokość, kąt wznoszenia, przeciążenie)
  2. Samolot miał podczas pokazów zaprezentować swoją przewagę nad Concorde i załoga maszyny pod presją wykonywała manewry nieprzewidziane podczas procesu normalnej eksploatacji maszyny. Prezentowany w 2010 na kanale Discovery Historia film o kulisach prób samolotu oraz szczegółów przed startem maszyny do tych pokazów wskazują na fakt prawdopodobnego błędu w urządzeniu automatycznego sterowania (zamontowanego za oparciem fotela dowódcy) a którego działanie miało poprawiać sterowność samolotu na małej prędkości. Zginęła cała załoga w tym pilot doświadczalny Michaił Kozłow, który był za sterami podczas pierwszego oblotu maszyny 31 grudnia 1968
  3. Stało się to po katastrofie Tu-144 No. 77111 23 maja 1978, gdy podczas jednego z ostatnich lotów doświadczalnych z powodu pęknięcia przewodu paliwowego doszło do zapalenia się silników maszyny. Zginęło dwóch pilotów doświadczalnych będących na pokładzie maszyny.

Przypisy

  1. Concordski internet auction. BBC, 2001-07-05. [dostęp 2010-09-14]. (ang.).
  2. Samoloty niezapomniane modele 2013 ↓, s. 109.
  3. Niccoli 2001 ↓, s. 209.
  4. Dan Fisher: Russia confirms crash of Supersonic Airliner in test: Latest failure of Trouble-plagued TU-144 seen as blow to Soviet hopes of expanding industry. Los Angeles Times, 27 października 1978. [dostęp 2011-03-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (25 lipca 2012)]. (ang.).
  5. 1 2 TU-144 SST. Latest news [online], www.tu144sst.com [dostęp 2022-05-23] (ang.).

Bibliografia

  • Samoloty niezapomniane modele. Warszawa: Grupa Wydawn. Foksal, 2013. ISBN 978-83-280-0077-3. OCLC 881384238.
  • Riccardo Niccoli: Samoloty : najważniejsze typy, najciekawsze konstrukcje. Aldershot: Bellona, 2001. ISBN 978-83-11-09406-2. OCLC 297740160.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.