Trofim Łysenko
Трохим Денисович Лисенко
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

17 września?/29 września 1898
Karliwka, Gubernia połtawska, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

20 listopada 1976
Moskwa, ZSRR

Zawód, zajęcie

Agrobiolog
Agronom

Narodowość

Ukrainiec

Odznaczenia
Złota Gwiazda Bohatera Pracy Socjalistycznej Nagroda Stalinowska Nagroda Stalinowska Nagroda Stalinowska
Order Lenina Order Lenina Order Lenina Order Lenina Order Lenina Order Lenina Order Lenina Order Lenina Order Czerwonego Sztandaru Pracy

Trofim Denisowicz Łysenko (ukr. Трохим Денисович Лисенко, Trochym Denysowycz Łysenko; ur. 17 września?/29 września 1898 w Karliwce, zm. 20 listopada 1976[1] w Moskwie) – radziecki agrobiolog i agronom, twórca pseudonaukowej teorii „łysenkizmu” i przeciwnik genetyki[2]. Od 1935 członek Ogólnozwiązkowej Akademii Nauk Rolniczych im. W. I. Lenina i dwukrotnie jej prezes, od 1939 członek Akademii Nauk ZSRR, członek Akademii Nauk Ukrainy.

Pomimo swojej antynaukowej postawy, w czasach rządów Józefa Stalina uzyskał w ZSRR rangę najwyższego autorytetu w dziedzinie biologii i utrzymywał ją po śmierci Stalina aż do końca rządów Chruszczowa.

Życiorys

Łysenko urodził się w rodzinie chłopskiej. W październiku 1925 ukończył korespondencyjne[2] studia w Kijowskim Instytucie Agrotechnicznym[3].

W latach 1925–1929 pracował w eksperymentalnej stacji agrotechnicznej w Azerbejdżanie – Centralnej Eksperymentalnej Stacji Hodowli Roślin w miejscowości Gandża. Od roku 1929 pracował we Wszechzwiązkowym Instytucie Nasiennictwa i Genetyki, którym kierował w latach 1937–1966. W latach 1940–1965 był równocześnie dyrektorem Instytutu Genetyki Akademii Nauk ZSRR.

Pseudonaukowe teorie Łysenki

Opracował teorię stadialnego rozwoju roślin i metody zastosowania jej w praktyce rolniczej. W opublikowanym w roku 1927 artykule w Prawdzie, która obwołała go m.in. „bosym profesorem”, ogłosił rewelacyjną (według ówczesnej propagandy radzieckiej) metodę użyźniania gleby bez jakichkolwiek nawozów oraz metodę siewu grochu w zimie. Miały one zazielenić w zimie jałowe pola Azerbejdżanu i uchronić ludzi i bydło od głodu, okazały się jednak nieskuteczne.

Następnym wynalazkiem była w 1929 jarowizacja zbóż, mająca podnieść plony i zwiększyć mrozoodporność przez „przemianę odmian jarych w ozime pod wpływem warunków środowiska”. Metoda ta jednak nie była oryginalnym pomysłem Łysenki, gdyż stosowano ją na polach uprawnych w stanie Ohio już w połowie XIX wieku i opisywano wielokrotnie w literaturze naukowej. Co więcej, Łysenko zastosował ją nieprawidłowo, co miało katastrofalne skutki dla rolnictwa w ZSRR[2].

W latach 30. XX wieku przewodził kampanii w naukach agrotechnicznych, obecnie określanej jako „łysenkizm”, która odrzucała współczesną genetykę i przetrwała w ZSRR do połowy lat 60[2]. Teorie genetyczne Łysenki odrzucały prawa dziedziczności, przypisując nieograniczone możliwości przekształcania organizmów metodą zmian środowiskowych. Teorie te znalazły wyznawców wśród władz politycznych i zostały narzucone nauce radzieckiej metodami przymusu administracyjnego, któremu towarzyszyła scentralizowana kampania propagandowa. Teorie Łysenki zaaprobował Stalin, zaś naukowcom reprezentującym genetykę Mendla i Morgana zabroniono dalszych prac. Większość ówczesnych specjalistów, broniących naukowego punktu widzenia, prześladowano. W 1940 aresztowano głównego oponenta Łysenki, genetyka Mikołaja Wawiłowa, który zmarł w więzieniu (oficjalnie podanym powodem śmierci było niedożywienie). W roku 1948 WKP(b) specjalnym dekretem odrzuciło zasady genetyki Mendla, uznając „łysenkizm” za oficjalną naukę państwa radzieckiego. Decyzja ta, jak i państwowo aprobowana działalność Łysenki, miała negatywny i długotrwały wpływ na rozwój biologii i rolnictwa w ZSRR, przyczyniła się do głodu milionów ludzi i do katastrofalnego stanu radzieckiej produkcji rolnej. Ocenia się, iż w 1953, w chwili gdy umarł Józef Stalin, ilość produkowanego mięsa i warzyw w całym ZSRR była niższa niż za cara Mikołaja II[4].

Kolejnym zamierzeniem Trofima Łysenki był zamiar obalenia teorii Darwina, począwszy od zanegowania jednej z podstawowych jej zasad, czyli twierdzenia o konkurowaniu między osobnikami tego samego gatunku o dostęp do ograniczonych zasobów. W tym celu Łysenko ogłosił, iż osobniki nie konkurują, lecz współpracują, co zyskało uznanie w radzieckiej partii komunistycznej jako zgodne z założeniami bolszewizmu. Następnie ogłosił syntezę poglądów antymendlowskich i antydarwinowskich w postaci nowej teorii powstawania gatunków. Teoria ta zakładała, iż organizmy, jako kontrolowane przez warunki środowiskowe, mogą przy odpowiednim ich oddziaływaniu i ukształtowaniu zamienić się w dowolny inny gatunek[5]. Aby zilustrować zasady transformacji organizmów w ramach nowo opracowanych zasad powstawania gatunków, Trofim Łysenko w latach 50. stwierdził, iż „wystarczy zacząć karmić pokrzewkę ogrodową gąsienicami, a powstanie kukułka”[6][7]. Hipotezy te nie były oparte na żadnych podstawach naukowych i skompromitowały naukę ZSRR na arenie międzynarodowej po odkryciu w 1953 struktury molekularnej DNA – co było ostatecznym potwierdzeniem przełomowych doświadczeń Oswalda Avery’ego z 1944, stwierdzających, iż jedynym czynnikiem dziedziczności jest DNA.

Po śmierci Trofima Łysenki w 1976, jego rodzina poprosiła władze ZSRR o pochowanie ciała na prestiżowym cmentarzu przy Klasztorze Nowodziewiczym w Moskwie. Prośbę odrzucono bez podania uzasadnienia.

Nagrody i wyróżnienia

Bohater Pracy Socjalistycznej (10 czerwca 1945), kawaler 8 Orderów Lenina i Orderu Czerwonego Sztandaru Pracy (1931), trzykrotny laureat Nagrody Stalinowskiej (1941, 1943, 1949).

Dzieła

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Łysenko Trofim, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-01-27].
  2. 1 2 3 4 Dawid Myśliwiec: Przepis na człowieka. Warszawa: Altenberg, 2020, s. 89–95. ISBN 978-83-952354-9-8.
  3. ↑ М. С. Воинов, Академик Т. Д. Лысенко. Памятка читателю, 1950, s. 7.
  4. ↑ James Watson, Andrew Berry: DNA – Tajemnica życia, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2005, ISBN 83-7414-007-0, s. 376.
  5. ↑ W świetle współczesnej nauki jest to teoria całkowicie błędna, jedynym czynnikiem dziedziczności uznawanym przez genetykę jest DNA.
  6. ↑ Cytat za: James Watson, Andrew Berry: DNA – Tajemnica życia, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2005, ISBN 83-7414-007-0, s. 376.
  7. ↑ Anegdotyczna sytuacja zaistniała na jednym ze zjazdów Akademii Nauk ZSRR, kiedy to fizyk Lew Landau zapytał Łysenkę, czy jeśli cielętom w kilku pokoleniach będzie się obcinać uszy, to czy powstanie bydło z małymi uszami. Po twierdzącej odpowiedzi Łysenki, Landau spytał się: „Jak to się dzieje, że dotąd rodzą się dziewice?”; cytat za: Roman Tokarczyk Antologia anegdoty akademickiej, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2006, ISBN 83-7526-046-0.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.