generał porucznik | |
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Przebieg służby | |
Lata służby |
1916–1952 |
Siły zbrojne |
Armia Helleńska |
Stanowiska |
Szef sztabu korpusu, dowódca akademii wojskowej, dowódca brygady, dowódca grupy wojsk, generalny inspektor sił zbrojnych, szef sztabu generalnego |
Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa, |
Późniejsza praca |
Ambasador Królestwa Grecji w Jugosławii |
Trasiwulos Tsakalotos (hebr. Θρασύβουλος Τσακαλώτος, ur. 3 kwietnia 1897 w Prewezie, zm. 15 sierpnia 1989 w Atenach) – generał greckiej armii walczący w I i II wojnie światowej oraz w greckiej wojnie domowej po stronie sił rojalistycznych.
Wyróżnił się talentem dowódczym, w trakcie wojny grecko-włoskiej, w Albanii. Komendant akademii wojskowej na wychodźstwie, Organizator rojalistycznej czystki na wychodźstwie – ok. 8 tysięcy żołnierzy (połowę składu królewskich jednostek bojowych) uwięził w brytyjskich obozach jenieckich w Afryce, do końca wojny. Dowódca 3 Górskiej Brygady – największej rojalistycznej jednostki bojowej, walczącej z hitlerowcami tylko pod Rimini, we Włoszech, następnie używanej do walk z grecką lewicą. Popierany w tej sprawie przez Brytyjczyków[1], był zwolennikiem jak najszerszego wykorzystania w armii, policji i więziennictwie byłych greckich hitlerowców[2].
Młodość
Tsakalotos dzieciństwo spędził w Grecji. W wieku 13 lat wyjechał do Aleksandrii w Egipcie. Do Grecji wrócił i 1916 roku został absolwentem szkoły wojskowej następnie skierowany na front wojenny. Walczył na froncie macedońskim podczas I wojny światowej i w wojnie grecko-tureckiej (1919–1922). Po zakończeniu wojny kontynuował karierę wojskową.
Wojna włoska i konspiracja
Wybuch II wojny światowej zastał go w stopniu pułkownika. Początkowo dowodzi regimentem, jednak wyróżnia się jako bardzo utalentowany dowódca i pod koniec kampanii albańskiej jest już szefem sztabu korpusu. Po kapitulacji Grecji dołączył do wiernego monarchii ruchu oporu.
Służba królowi na wychodźstwie
Na specjalną prośbę – zapotrzebowanie królewskiego rządu na wychodźstwie, z pomocą brytyjskich sił specjalnych SOE, opuszcza Grecję w 1943, by dołączyć do greckich sił zbrojnych w Egipcie[3]. Następnie, jako komendant greckiej akademii wojskowej w Ismaili, kieruje też organizacją rojalistycznej czystki w całej greckiej armii na wychodźstwie. W wyniku represji, dwie (jedyne) greckie brygady zredukowane zostały do jednej, gdyż około 8 tysięcy aresztowanych żołnierzy, podejrzewanych o poglądy republikańskie, zamiast wkrótce wyzwalać Grecję i Włochy, osadzonych zostało w brytyjskich obozach jenieckich w Libii, Sudanie, Egipcie i w Południowej Afryce[4]. Tsakalotosowi powierzono następnie dowództwo 3 Brygady Górskiej, jako całkowicie wiernej idei monarchii i o zdecydowanie antykomunistycznym nastawieniu, powstałej w miejsce owych dwóch, rozformowanych. Formacja ta wyróżniła się następnie znakomitą postawą żołnierską, w bitwie o Rimini, we wrześniu 1944. Ponadto, z wiernych królowi żołnierzy, głównie oficerów, pozostałych poza składem 3 Górskiej Brygady, utworzono jeszcze jeden rojalistyczny oddział, nazwany Świętym Zastępem (Ieros Lochos), w 1947 roku przekształcony w górskie siły specjalne LOK[5].
Służba wojskowa tuż po wyzwoleniu Grecji spod okupacji
Jeszcze przed powrotem do Grecji Tsakalotos należy do osób wtajemniczonych w planowanie upadku koalicyjnego rządu Grecji, dla rozprawy z lewicowo-republikańskim ruchem ELAS, z wykorzystaniem do tego celu byłych hitlerowskich oddziałów kolaboracyjnych w Grecji, greckich sił królewskich i sił brytyjskich[6]. Starcie to nastąpiło już z początkiem grudnia, w Atenach, gdy ELAS skutecznie sprowokowano do wystąpienia zbrojnego, po uprzednim wielokrotnym zmasakrowaniu tłumu cywilnych demonstrantów przez oddziały porządkowe, złożone wyłącznie z byłych kolaborantów. W szczególności, na głównym placu miasta (Syntagma), ogień otwierano dwukrotnie – raz masakrując demonstrantów, a następnie ponownie, strzelając do osób udzielających pomocy rannym[7]. Wydarzenia te znane są jako „Dekemvriana”[8], a walki, prowadzone na skalę operacyjną, połączone z bombardowaniem robotniczych dzielnic Aten i Pireusu z morza i powietrza przez flotę i lotnictwo brytyjskie[9] i z brytyjską inicjatywą strategiczną w mieście, trwały łącznie ok. 35 dni. Całością operacji dowodził Brytyjczyk, Sir Ronald MacKenzie Scobie. Rozkaz „potraktowania Aten, jak zbuntowanego miasta wroga” wydał mu 5 grudnia 1945 Sir Winston Churchill[10]. Trasiwulos Tsakalotos, w trakcie tych walk, pełnił funkcję dowódcy połączonych sił królewskich, sprowadzonych tu z Włoch, oraz liczniejszych od nich greckich oddziałów hitlerowskich w Atenach[11], co łącznie stanowiło około 19 tysięcy zbrojnych[12].
12 grudnia 1944, w trakcie tajnych negocjacji z brytyjskim dowództwem, partyzanci ELAS wyrazili zgodę na opuszczenie miasta i przyjęcie wszystkich brytyjskich warunków, w zamian oczekując jedynie wycofania z Aten także 3 Górskiej Brygady generała Trasiwulosa Tsakalotosa. Propozycję odrzucono[13].
Porozumienie z Warkizy
W lutym 1945 podpisano porozumienie w Warkizie, rozwiązujące ELAS, jednak bez intencji dotrzymania jego warunków. Oddziały królewskie także miały być rozwiązane, z udziałem oficerów i żołnierzy obu stron tworzona być miała nowa, wspólna armia narodowa i policja itd... Jednak już w kilka tygodni po podpisaniu tego porozumienia rozpoczęły się masowe aresztowania i tortury niemal wszystkich ujawniających się byłych partyzantów i także dziesiątków tysięcy innych osób, podejrzewanych o sprzyjanie im w latach okupacji hitlerowskiej[14][15]. Taktyka ta służyła przygotowaniu do właściwego – z punktu widzenia monarchii – wyniku wyborów parlamentarnych oraz referendum ustrojowego. Tsakalotos mianowany został szefem sztabu II Dywizji Piechoty, wkrótce potem mianowano go komendantem Akademii Wojskowej.
Udział i zasługi w wojnie domowej
Po rozpoczęciu greckiej wojny domowej 1946–1949 Tsakalotos, w roku 1945 awansowany do stopnia generała brygady, od 1946 r. pełnił funkcję Komendanta (głównej) Akademii Wojskowej. Następnie, kilkakrotnie awansowany w miejsce mniej zdecydowanych oficerów i przy generalnie bardzo niskim morale armii[16], od 1948 siłami królewskiego Pierwszego Korpusu[17], rozlokowanymi między innymi na półwyspie Peloponez. W 1949 r. dowodził już większą częścią sił królewskich, zaangażowaną w operacje przeciw komunistycznym partyzantom. Trafnymi, choć ówcześnie krytykowanymi[18], decyzjami o szybkim przemieszczeniu części oddziałów z Peloponezu na samą Północ Grecji, zapobiegł zajęciu przez DSE miasta Florina, gdzie komuniści, wzmocnieni m.in. polskimi dostawami sprzętu wojennego[19] zamierzali przenieść z Albanii swój „rząd Grecji”. Atak na Florinę zakończył się dotkliwymi stratami atakujących partyzantów i – co podkreśla wielu autorów – ich decydującą porażką propagandową.
Następnie, korzystając z szerokiego strumienia pomocy wojskowej USA, ścisłej morskiej i lotniczej blokady brzegów oraz dysponując 4-krotną przewagą liczebną oddziałów[20], wiosną 1949 przystąpił do likwidacji komunistycznego powstania. Najpierw kierował likwidacją, a praktycznie także eksterminacją, peloponeskiej 3 dywizji DSE, odciętej od źródeł zaopatrzenia i dróg odwrotu. Sukcesy te zbiegły się w czasie z powrotem do służby i objęciem naczelnego dowództwa przez bardzo szanowanego w wojsku dowódcę kampanii włoskiej w górach Albanii (1940-41), generała Aleksandrosa Papagosa, uprzednio unikającego mieszania się w wojnę domową o niepewnym – jak się wydawało – wyniku[21][22].
W tej fazie wojny, na terenach toczących się walk, powszechnie były już pobory, czy też porywanie także młodocianych przez oddziały obu stron, a sądy polowe stron wydawały głównie wyroki śmierci. Skutecznie zrażało to ludność cywilną do angażowania się we wspieranie kogokolwiek, a rodziny tysiącami przenosiły się za granicę. Wojsko królewskie stosowało przymusowe wysiedlenia całej, wiejskiej ludności z dużych obszarów (łącznie wysiedlono tak ponad 800 tysięcy osób) i wypalanie opustoszałych miejscowości i otaczającej je szaty roślinnej przy pomocy napalmu – środki walki, często wskazywane królewskim siłom zbrojnym, przez amerykańskich doradców, jako szczególnie skuteczne[23]. Standardem stały się publiczne tortury, po przewiezieniu jeńców do ich miejscowości pochodzenia i okazaniu rodzinie, a następnie wystawianie zmasakrowanych zwłok przez długi czas, pod strażą, na widok publiczny. Żołnierze Tsakalotosa fotografowali się z odciętymi głowami bojowników DSE[24][25][26][27]
.
W prowadzonej przez Tsakalotosa tzw. drugiej bitwie o masywy gór Witsi i Gramos, dysponując już (zależnie od ocen) od 10 do 50-krotną przewagą siły rażenia – jeńcy rozstrzeliwani byli nieraz jeszcze tego samego dnia, bez względu na często młodociany wiek – wojska królewskie ostatecznie pokonały partyzantów, co oznaczało rzeczywiste zakończenie działań zbrojnych greckiej wojny domowej.
Konflikty z obozami władzy i wystąpienie z wojska
31 maja 1951 został mianowany dowódcą sztabu generalnego. Nastąpiło to wkrótce po okoliczności, gdy poprzedni szef sztabu generalnego Aleksandros Papagos popadł w konflikt z królem, ogłaszając zamiar wystąpienia z wojska – podjęcia kariery politycznej[28]. Następnie król Paweł rozkazał generałowi Tsakalotosowi aresztować marszałka Papagosa, Tsakalotos odmówił. Tsakalotos doprowadził jednak do ujawnienia działalności nielegalnej wojskowej organizacji ΙΔΕΑ, oskarżanej o plan przewrotu, popadając w konflikt z jej oficerami, popierającymi marszałka Papagosa. Wystąpił z wojska 20 listopada 1952, w stopniu generała dywizji, w dwa dni po zaprzysiężeniu rządu nowego premiera – Aleksandrosa Papagosa[29].
Aktywność obywatelska po zwolnieniu z wojska
Po zakończeniu działań wojennych Tsakalotos, przeszedł na wojskową emeryturę, przy czym w latach 1957–1960 podjął jeszcze funkcję ambasadora Królestwa Grecji w Jugosławii.
23 marca 1984, Trasiwulos Tsakalotos przed kamerami telewizji spotkał się i pojednał z Markosem Wafiadisem, organizatorem i do sierpnia 1948 roku dowódcą sił DSE, w trakcie wojny domowej w Grecji. Tsakalotos zmarł w 1989 w wieku 92 lat.
Rodzina
Bratankiem Trasiwulosa Tsakalatosa jest Efklidis Tsakalotos – parlamentarzysta, od sierpnia 2015 r. minister finansów w lewicowym rządzie Syrizy[30].
Przypisy
- ↑ Heinz Richter – Griechenland, zwischen Revolution und Kontrrevolution (1936-1946), wyd. Europaische Verlagsanstalt 1973. Wydanie gr. przez wydawnictwo Exantas, 1975 tom 2, str. 264 oraz C.M.Woodhouse „Apple of Discord” str. 232 – 9 kwietnia 1945 Brytyjczycy m.in. odwołali sprzeciwiającego się zatrudnianiu w wojsku hitlerowców premiera Grecji Nikolaosa Plastirasa.
- ↑ Tasos Kostopoulos „Autocenzurowana Pamięć – Bataliony Bezpieczeństwa...” wyd. gr.: „Η αυτολογοκριμένη μνήμη: τα τάγματα ασφαλείας και η μεταπολεμική εθνικοφροσύνη”, Φιλίστωρ 2005 str. 72-74; Mark Mazower „W Grecji Hitlera” – wyd. gr.: „Στην Ελλάδα του Χίτλερ”, Πατάκης, 1993 str. 383; C.M. Woodhouse: Apple of Discord – A Survey of Recent Greek Politics in their International Setting, 1948 – Wydanie greckie: „Jabłko Niezgody” str. 256; Foivos N. Grigoriadis „Historia Wojny Domowej 1945-49”, wyd. gr., wydawnictwo Kamarinopoulos. str. 284; praca zbiorowa „Emeis oi Ellines”.
- ↑ Christos Chatzijosif, Prokopis Papastratis – Historia Grecji XX w. tom Γ2. str. 63
- ↑ Emeis oi Ellines – Historia Wojen Współczesnej Grecji – uniwersytecka praca zbiorowa.
- ↑ ΛΟΚ – Λόχοι Ορεινών Καταδρομών, Lochi Orinon Katadromon – dosłownie: kompanie górskich rajdów bojowych, obecnie jest to Pierwsza Brygada Komandosów
- ↑ C.M. Woodhouse – The Struggle for Greece 1941-1949 wyd. 2002, Londyn, na stronie 101, przytacza osobistą notatkę Tsakalotosa, opisującą tę okoliczność.
- ↑ Opis masakr 3 września 1944, na placu Syntagma
- ↑ patrz hasło: Wojna domowa w Grecji – Pierwszy etap walk: „Dekemvriana”
- ↑ „Emeis oi Ellines”
- ↑ Rozkaz ten przechowują archiwa Churchill College Cambridge.
- ↑ Chodzi o Bataliony Bezpieczeństwa, których liczebność w tych walkach oceniana jest na 12,6 tys. osób, oraz o byłą, kolaboracyjną policję.
- ↑ C.M.Woodhouse – The Struggle for Greece 1941-1949” str. 129
- ↑ C.M.Woodhouse – The Struggle for Greece 1941-1949, str. 131
- ↑ Emeis oi Ellines – Historia Wojen Współczesnej Grecji – uniwersytecka praca zbiorowa
- ↑ Więcej informacji i ścisłe dane liczbowe, na temat sytuacji bezpośrednio po Warkizie, podaje hasło wojna domowa w Grecji.
- ↑ C.M. Woodhouse ss. 199, 205
- ↑ według greckiej terminologii: Grupa Wojsk „A” – Alfa Soma Stratou
- ↑ według C.M. WoodHouse’a
- ↑ „Na Śródziemnomorskim Szlaku” – Jerzy Drzeczewski, od str. 51 „Udział floty PMH w tajnej pomocy dla greckiej partyzantki”, wyd.Porta Marine, Gdynia 2009, ISBN 978-83-924084-8-2.
- ↑ co najmniej 4-krotna przewaga liczebna – 80:20 tysięcy – miała miejsce podczas operacji peloponeskiej, by następnie jeszcze znacznie wzrosnąć („Emeis oi Ellines”)
- ↑ Niemal wszyscy autorzy są zgodni, że do połowy 1948 roku DSE wydawało się zmierzać ku zwycięstwu w wojnie domowej
- ↑ Zdaniem C.M. Woodhouse’a generał Papagos stawiał też warunki swego powrotu do służby, których rząd długo nie był skłonny zaakceptować.
- ↑ Emeis oi Ellines – Historia Wojen Współczesnej Grecji
- ↑ Zdjęcie pamiątkowe żołnierzy z odciętymi głowami u ich stóp wykonane po bitwie o miasto Florina (11-12 lutego 1949), przedstawia podwładnych Tsakalotosa.
- ↑ Odcięte głowy członków powstańczego, lokalnego sztabu, zdobytego przez żołnierzy Tsakalotosa 5 kwietnia 1949, w górach Parnonanas, na Wschód od Sparty. Zwłoki pułkownika DSE Georgiosa Atzaklisa, otoczone są głowami odciętymi od ciał jego podwładnych – zdjęcie widoczne jest po przewinięciu ok. 50% linkowanego artykułu historycznego, zamieszczonego w organie KC KPG „Rizospastis” wyd. z 4 stycznia 2009.
- ↑ Żołnierz, trzymający za włosy odciętą ludzką głowę – w 60-rocznicę zakończenia walk na Peloponezie, ogólnokrajowy dziennik „Eleftherotypia”, wyd. internetowe z 17 maja 2009.
- ↑ Skrajny upadek etyczny miał miejsce już podczas drugiej wojny światowej. W tym kontekście najczęściej wskazuje się na greckie, hitlerowskie Bataliony Bezpieczeństwa, których żołnierze stanowili następnie trzon sił królewskich w wojnie domowej. Kierownictwo EAM odżegnywało się wtedy od współwiny, wskazując na motywy prywatne i postępowanie w afekcie. Tak było m.in. w głośnym wypadku zamordowania przez komunistów jeńca – D. Psarrosa, przywódcy EKKA, w kwietniu 1944 r. Z kolei główne partyzanckie ugrupowanie monarchistyczne EDES, przez wiele dni wystawiało na widok publiczny, na głównym placu miasta wojewódzkiego Larisa odcięte głowy założyciela i kapetana ELAS – Arisa Weluchiotisa i jego adiutanta. Ponieważ działo się to już w okresie pokoju (czerwiec 1945), musiało odbywać się z akceptacją policji i władz państwowych
- ↑ 2 maja 1951 marszałek Papagos ogłosił zamiar startu w wyborach. Król ogłaszając publicznie, że marszałek uprzednio dopuścił się oszustwa, zapewniając o swej apolityczności, wydał Tsakalotosowi rozkaz aresztowania Papagosa. Rozkazu nie wykonano.
- ↑ S.P.Zerwos, artykuł ogólnokrajowego dziennika „Το Βήμα”, wyd. 11 stycznia 2008); Andreas G.Papandreou „Δημοκρατία στο Απόσπασμα” str. 129
- ↑ Aggelos Skordas: Euclid Tsakalotos: Who Is the Greek Economist that Sidelined Superstar Yanis Varoufakis. [w:] GreekReporter [on-line]. GreekReporter.com, 2015-04-28. [dostęp 2015-07-06]. (ang.).