 | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie | |
Tomáš Baťa (ur. 3 kwietnia 1876 w Zlinie, zm. 12 lipca 1932 w Otrokovicach) – czeski przemysłowiec, założyciel przedsiębiorstwa Baťa.
Życiorys
Urodził się w rodzinie, która tradycyjnie zajmowała się szewstwem. Po śmierci matki ojciec wstąpił ponownie w związek małżeński, a rodzina przeniosła się do Uherskiego Hradištia, gdzie Tomáš Baťa podjął naukę w szkole – zarówno po czesku, jak i po niemiecku. Równocześnie zajmował się wyrobem obuwia i jego sprzedażą. W wieku 14 lat, wbrew woli ojca, opuścił dom i przeniósł się do Prościejowa, gdzie znalazł zatrudnienie w przedsiębiorstwie Fäber, produkującym maszyny szewskie. Dzięki pomocy siostry Anny usamodzielnił się i zajął się handlem. Po otrzymaniu po matce spadku, w 1894 roku rodzeństwo Tomáš, Antonín i Anna założyli przedsiębiorstwo produkujące obuwie na zasadzie pracy nakładczej. Początkowo współpracowali z 3 chałupnikami. W następnym roku przedsiębiorstwo popadło w kłopoty finansowe i długi, które zostały spłacone w 1898 roku. Z powodu braku środków na zakup dostatecznej ilości skór, Tomáš zaproponował produkcję na skórzanej podeszwie butów z płótna[1]. Przedsiębiorstwo zatrudniało wtedy 60 rękodzielników – chałupników. W tym samym czasie brat Antonín zapadł na gruźlicę i Tomáš samodzielnie kierował przedsiębiorstwem.
W 1904 roku w celu poznania nowych technologii, metod zarządzania i motywowania pracowników odbył podróż do USA i zatrudnił się w jednej z fabryk. Zwiedził m.in. zakłady Forda. Po powrocie w USA i Niemczech zamówił maszyny dla swojego przedsiębiorstwa. W 1908 roku zmarł brat Antonín, a siostra Anna wyszła za mąż. Oznaczało to przejęcie przez Tomáša całkowitej kontroli nad przedsiębiorstwem[1]. Podjął decyzję o masowej produkcji lekkiego obuwia. W 1910 roku zatrudniał już 350 pracowników przy produkcji 3000 par obuwia dziennie. Aby ściągnąć nowych pracowników rozpoczął budowę domów pracowniczych. Ta zabudowa, składająca się z czerwonych ceglanych domów z białym wykończeniem, po dziś dzień jest charakterystyczna dla Zlinu. W produkcji wprowadził system optymalizacji wykrojów oraz kar dla pracowników nieutrzymujących jakości.
W 1912 wstąpił w związek małżeński z Marią Menčíkovą, córką zarządcy wiedeńskiej biblioteki cesarskiej. Po dwóch latach urodził się im syn Tomáš Baťa junior.
W okresie pierwszej wojny, dzięki dużym zamówieniom austriackiej armii cesarskiej, nastąpił szybki rozwój przedsiębiorstwa, które osiągnęła dzienną produkcję w wysokości 10 tys. par obuwia[1].
Po I wojnie światowej, Baťa dynamicznie rozwijał swoje przedsiębiorstwa. W 1925 roku zatrudniał już 5200 pracowników przy produkcji znacznie przekraczającej 100 tys. par obuwia dziennie. Tomáš Baťa wszedł ze swoim obuwiem na rynki międzynarodowe[1]. W 1928 roku kompleks fabryczny miał 30 obiektów. W Zlinie powstały szkoły przygotowujące pracowników na różnych poziomach oraz filmowe studio (późniejsze studio filmowe Kudlov), w którym były produkowane reklamy butów Baťy. W tym czasie rozpoczęła się współpraca Tomáša z jego przyrodnim bratem Janem Antonínem. W 1931 roku przedsiębiorstwo stało się spółką akcyjną. Baťa rozpoczął dywersyfikację majątku przedsiębiorstwa poprzez dywersyfikację produkcji, zainwestował m.in. w przemysł budowlany, tekstylny, maszynowy, taboru kolejowego, lotniczy, papierniczy, chemiczny, bawełniany, rolnictwo, leśnictwo czy plantacje kauczuku[1].
Baťa zginął 12 lipca 1932 roku, gdy jego prywatny samolot Junkers F 13 wystartował z firmowego lotniska w Otrokovicach i po kilku minutach lotu do Zurychu w gęstej mgle uległ wypadkowi[1]. Zarząd nad przedsiębiorstwem przejął Jan Antonín Baťa. Tomáša upamiętnia dziś w Zlíinie oryginalny pomnik w formie żelbetowego, przeszklonego pawilonu, w którym eksponowany jest również feralny samolot.
Odniesienia w kulturze
- Mariusz Szczygieł Gottland
- Magdalena Matkowska-Jerzyk: Silne hasła. Zagadnienia lingwistyczne związane z działalnością zakładów Tomáša Bati, Wrocław - Kraków, 2023, s. 9-31.