Teoria cykli hegemonicznych lub teoria długich cykli – teoria stosunków międzynarodowych, stworzona przez George’a Modelskiego. Powstała w oparciu o wcześniejsze teorie m.in. cykli ekonomicznych Kondratiewa i teorii systemów-światów Fernanda Braudela i Immanuela Wallensteina.

Założenia teorii

Głosi ona, że gdy jakieś mocarstwo osiąga rolę mocarstwa hegemonicznego, wyzwanie rzucają mu inne wielkie mocarstwa. Jedno z nich osiąga potęgę równą mocarstwu światowemu i chce zająć jego miejsce, co prowadzi do wojny hegemonicznej – czyli wojny o uzyskanie/utrzymanie statusu hegemona. Modelski stworzył specjalny indeks siły oparty głównie na potędze morskiej. Według Modelskiego w 1518 Portugalia osiągnęła pozycję hegemoniczna w polityce światowej. Rzuciła jej wyzwanie Hiszpania, osiągnąwszy uprzednio równorzędną wobec Portugalii pozycję drugiego światowego mocarstwa. Ten dwubiegunowy układ nie przetrwał, gdyż – co jest charakterystyczne dla teorii Modelskiego – „gdzie dwóch się bije tam trzeci korzysta” – a zatem państwem które osiągnęło pozycję hegemoniczną były Niderlandy (Holandia). W 1688 ta hegemonia została podłamana przez Francję, która z kolei została pokonana przez drugiego pretendenta do hegemoni Wielką Brytanię („I cykl brytyjski”). Mocarstwowej pozycji Wlk. Brytanii wyzwanie rzuciła Francja w postaci wojen napoleońskich. Z tego starcia po raz kolejny zwycięsko wyszła Wielka Brytania („II cykl brytyjski”). Zakończyły go dwie wojny światowe (1914-45) traktowane łącznie jako jeden wielki konflikt hegemoniczny, ale i tym razem główny rywal hegemona – Niemcy nie zwyciężyły. Prawdziwym zwycięzcą nie była jednak również W.Brytania, lecz USA. Po 1945 nowy porządek światowy określała rywalizacja dwóch supermocarstw – USA i ZSRR. Zatem okresy hegemoniczne miałyby trwać od 60 do 90 lat, a wojny (konflikty) hegemoniczne ok. 20 lat. Co ciekawe do tej pory w zasadzie żaden z rywali nie zastąpił hegemona a rolę mocarstwa światowego przejmował zwykle „tertius gaudens” („trzeci zyskujący”) będący nieraz głównym sojusznikiem hegemona (Anglia/Wielka Brytania – sojusznik Niderlandów przeciwko Francji, lub Stany Zjednoczone – jako sojusznik Wielkiej Brytanii przeciwko Niemcom). Jedynym wyjątkiem był rok 1815 kiedy Wielka Brytania ponownie rozpoczęła kolejny cykl hegemoniczny pokonując napoleońską Francję.

Fazy cyklu hegemonicznego:

  1. wojna hegemoniczna o globalnym (od XVI wieku) charakterze – decydująca o tym kto będzie hegemonem (ang. Macro – decision)
  2. dominacja – hegemonia mocarstwa światowego (execution)
  3. delegitymizacja – zakwestionowanie dominacji przez inne wielkie mocarstwa (Agenda-setting)
  4. dekoncentracja – utrata dominacji pod wpływem działań wschodzących mocarstw: potencjalnego rywala – który staje na czele koalicji mocarstw kwestionujących dotychczasowy ład (challenger), oraz sojusznika który zwykle wygrywa walkę o hegemonie w następnym cyklu

Długie cykle w historii

Ewolucja polityki globalnej[1][2]

wojna hegemonicznadominacjadelegitymizacjadekoncentracja
Okres Euroazjatycki
1211-1260 wojny mongolskie1260-1280
Imperium mongolskie		1280-1370 (rozpad)1370-1405
Tamerlan
Okres Euro-atlantycki
1494-1516 wojny włoskie i oceaniczne1516-1539
 Portugalia		1540 – 15601560 – 1580
 Hiszpania
1580-1609
wojna o niepodległość Niderlandów		1610-1639
 Holandia		1640-16601661-1688
Francja
1688-1713
wojny Ludwika XIV		1714 – 1739
 Wielka Brytania (I)		1740-1763
(wojna sukcesyjna austriacka i
wojna siedmioletnia)		1764-1792
 Francja
1792-1815
wojny rewolucyjne i napoleońskie		1815-1849
 Wielka Brytania (II)		1850-1873 (USA)1874-1914
Niemcy
Okres atlantycko-pacyficzny
1914-1945
I wojna światowa i II wojna światowa		1945-1973
 Stany Zjednoczone		1973 (kryzys naftowy)1974-2000
 ZSRR[3] lub Chiny
2030-2050 (prognoza)2050-2110 USA (?)2110-21402140 – ?

Krytyka

Teoria długich cykli G. Modelskiego została poddana krytyce ze strony niektórych historyków i politologów zarzucających jej „cykliczność” i „schematyzm” na przestrzeni dziejów. Kwestionowana jest głównie teza o globalnej hegemonii Portugalii w XVI lub Niderlandów w XVII w. (podczas gdy w rzeczywistości to raczej Hiszpania za panowania Karola V i Filipa II była wiodącym mocarstwem światowym[4]), której nie można porównywać z rzeczywiście hegemoniczną pozycją Wielkiej Brytanii w połowie XIX, czy USA na przełomie XX/XXI wieku[5]. Niezrozumiałe jest też pomijanie wojen hegemonicznych o globalnym charakterze – jak wojna trzydziestoletnia i związana z nią wojna holendersko-portugalska (1602–1663), czy też wojna siedmioletnia (1757-1763), które również miały znaczący wpływ na losy świata.

Teoria długich cykli głosi że w systemie międzynarodowym istnieją tylko dwa główne mocarstwa: hegemon i pretendent do hegemonii, który rzuca mu wyzwanie. Steven E. Lobell twierdzi że jest to uproszczenie, gdyż w praktyce hegemon musi stawić czoła kilku rosnącym w siłę rywalom w różnych obszarach świata[6][7].

Pomimo tych zastrzeżeń teoria jest uznawana za interesującą analizę procesów dziejowych dzięki oferowanym przez nią możliwościom badawczym oraz ponadczasowemu spojrzeniu[8].

Supercykle

Polski badacz Andrzej Gałganek stworzył syntezę teorii systemów-światów Wallensteina i teorii długich cykli Modelskiego ujmując proces dziejowy jako synchronizację procesów politycznych i ekonomicznych w postaci tzw. „supercykli”[9].

SUPERCYKLPoczątekPrzedział zwrotnyZamknięcie
1) 1494-1713wojny włoskie (1494-1516)wojna hiszpańsko-holenderska (1580-1609)wojny Ludwika XIV (1688-1713)
2) 1713-1945wojny Ludwika XIV (1688-1714)wojny francuskie (1792-1815)I i II wojny światowe (1914-1945)
3) 1945 – trwa nadalzimna wojna (1946-1989)––

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ http://faculty.washington.edu/modelski/LCGPeolss.htm LONG-CYCLES IN GLOBAL POLITICS.
  2. ↑ Leszek Moczulski: Geopolityka potęga w czasie i przestrzeni. Warszawa: Bellona 1999, s. 340–341.
  3. ↑ Według George Modelski: Long Cycles in world Politics, Seattle -London, 1973.
  4. ↑ Leszek Moczulski: Geopolityka potęga w czasie i przestrzeni. Warszawa: Bellona 1999, s. 23 – przypis 59.
  5. ↑ http://filozofia.wiedza.diaboli.pl/historia-hegemonia-kapitalizm/ Filozofia – Historia, hegemonia kapitalizm.
  6. ↑ Hiszpania w latach 1621–1640 – Niderlandom, Anglii, Francji, Turcji i Szwecji; Wielka Brytania w latach 1889–1912 i 1919-1932 – Francji, Rosji, USA, Niemcom i Japonii.
  7. ↑ Steven E. Lobell The Challenge of Hegemony Grand Strategy, Trade, and Domestic Politics University of Michigan Press, 2003.
  8. ↑ Leszek Moczulski: Geopolityka potęga w czasie i przestrzeni. Warszawa: Bellona 1999, s. 344.
  9. ↑ Andrzej Gałganek: Zmiana w globalnym systemie międzynarodowym. Supercykle i wojna hegemoniczna, Poznań 1992, s. 68, 73–74.

Bibliografia

  • George Modelski, Long Cycles in World Politics (Seattle: University of Washington Press, 1987).

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.