Tallinn
ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Estonia

Prowincja

Harjumaa

Prawa miejskie

1248

Burmistrz

Jevgeni Ossinovski

Powierzchnia

159,2 km²

Wysokość

44 m n.p.m.

Populacja (2023)
• liczba ludności
• gęstość


459 326[1]
2700 os./km²

Nr kierunkowy

64

Kod pocztowy

10111

Tablice rejestracyjne

A-B

Położenie na mapie Estonii
Mapa konturowa Estonii, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Tallinn”
Ziemia59°26′N 24°45′E/59,433333 24,750000
Strona internetowa

Tallinn (od 1219 do 1918 Rewel, niem. hist. Reval) – stolica i największe miasto Estonii, zlokalizowane na północy kraju, na brzegu Zatoki Tallińskiej. Tallinn zajmuje 7. miejsce na liście najbardziej inteligentnych miast świata[2]. Wraz z fińskim Turku było Europejską Stolicą Kultury w 2011 roku.

Historia

Średniowiecze

XIV-wieczna pieczęć miasta

Tallinn był silnym ośrodkiem gospodarczym już w X w. Często osiedlali się w nim kupcy fińscy. W 1154 r. arabski uczony Al-Idrisi wspominał o grodzie Kaluri (dawna nazwa Tallinna, która po raz pierwszy występuje w latopisie ruskim 1223 r. – Koływań[3], prawdopodobnie wśród Finów i Estów nazwa ta brzmiała Kalevanlinna). W 1219 r. król duński Waldemar II Zwycięski, odbywający wyprawę krzyżową przeciw pogańskim Estom, zdobył fiński zamek Lyndanise[4], który kazał zburzyć i zbudować nową twierdzę. W językach fińskim i estońskim nazwa Tallinn tłumaczy się na „miasto duńskie” (taani linn) albo „miasto rolnicze” (talu linn). Inne – oprócz Kolyvana lub Kalevanlinna – historyczne warianty nazwy miasta to Rewal (Reval, Revalia, Rewel, Revel, Reveln) i Lindanisa (Lyndanise, Lindanäs); nazwa Tallinn obowiązuje od 1918.

W 1227 r. Duńczycy – po klęsce pod Bornhöved – utracili miasto na korzyść zakonu kawalerów mieczowych. Trzy lata później miasto – jako Rewel – ponownie uzyskało prawa miejskie. Duńczycy, którzy w 1236 ponownie zawładnęli miastem, potwierdzili lokację na prawie lubeckim w 1248. Rozpoczęli oni w 1265 budowę największych w tej części swoich ziem fortyfikacji, z murami liczącymi 2,5 km długości (jednymi z najdłuższych w średniowiecznej Europie), do 16 m wysokości, z 45 basztami. Po dwudziestu latach, w 1285 Rewel stał się członkiem Hanzy. W 1346 r. Estonia wraz z Rewlem została wykupiona przez zakon krzyżacki, który przebudował trzynastowieczny zamek na wzgórzu Toompea, dobudowując m.in. basztę „Długi Herman”.

Nowożytność i czasy współczesne

Panorama miasta w XVII w.

W 1561, w trakcie zmagań czterech mocarstw w wojnach o Inflanty – Polski, Rosji, Danii i Szwecji – Tallinn wraz z północną częścią dzisiejszej Estonii przypadł tej ostatniej. Dopiero w trakcie III wojny północnej, w 1710 r., car Piotr I na czele zwycięskiego pochodu armii rosyjskiej zajął Estonię, co potwierdzono w traktacie pokojowym w Nystad z 1721. Od tej pory nazwa miasta – Rewal – nabrała rosyjskiego brzmienia i przekształciła się w Rewel.

Rewel pozostał w rękach Rosji aż do 1918 r., gdy po ogłoszeniu niepodległości Republiki Estońskiej stolica oficjalnie zyskała nazwę Tallinn. W trakcie II wojny światowej miasto znajdowało się pod okupacją radziecką od 1940, niemiecką od 1941 i ponownie radziecką od 1944, jednakże uniknęło poważnych zniszczeń (te, które miały miejsce, zostały dokonane przez lotnictwo sowieckie podczas odbijania miasta z rąk niemieckich w 1944 r.).

Widok na Stare Miasto

Po rozpadzie Związku Radzieckiego i ponownym odzyskaniu niepodległości przez Estonię Tallinn w znacznym stopniu odzyskał swoje zachodnie oblicze. W 1989 r. w Tallinnie założono Związek Polaków w Estonii. W 2002 r. zorganizowano tutaj 47. Konkurs Piosenki Eurowizji 2002. W 2009 na Placu Wolności (Vabaduse väljak) odsłonięto pomnik upamiętniający zwycięstwo w wojnie o niepodległość Estonii z lat 1918-1920. W 2011 roku miasto to otrzymało tytuł Europejskiej Stolicy Kultury[5].

Zabytki

Zamek Toompea
Ratusz
Pałac Kadriorg
Kościół św. Mikołaja
Mury Starego Miasta
Kościół św. Olafa
Długi Herman (Pikk Hermann)

Tradycyjnym wyznaniem Estończyków jest protestantyzm (luteranizm), toteż większość obiektów sakralnych w Tallinnie należy do jego parafii. Z mniejszością rosyjską w mieście związane są natomiast cerkwie prawosławne.

Na wzgórzu Toompea, oprócz XIII- i XIV-wiecznych fortyfikacji znajduje się gotycka katedra Najświętszej Maryi Panny, w której wnętrzu znaleźć można nagrobki i epitafia (m.in. renesansowy z 1585 nagrobek Pontusa de la Gardie, szwedzkiego gubernatora Estonii). Pod wzgórzem na Starym Mieście znajdują się gotyckie kościoły: trzynastowieczny kościół św. Mikołaja (Niguliste) z potężną wieżą i dobudowanymi później kaplicami, trzynasto-czternastowieczny (później kilkakrotnie przebudowywany) św. Michała, zamieniony na prawosławną cerkiew w 1716 z barokowym ikonostasem z 1720, XIV-wieczny Świętego Ducha (Püha Vaimu) z późnogotyckim (1483) drewnianym ołtarzem dłuta Bernta Notkego i wysmukłą wieżą, XIV-XV-wieczne zabudowania klasztoru dominikanów św. Katarzyny ze zrujnowanym od 1531 kościołem. Pod koniec XV w. zbudowano kościół św. Olafa (Oleviste) (z kaplicą NMP z początku XVI w.), którego gotycka wieża, wysoka na 159 m, była wówczas prawdopodobnie jedną z najwyższych budowli w Europie i na świecie. Po pożarach przebudowywana, mierzy obecnie 123 m. Nadto ruiny XV-wiecznego kościoła klasztoru brygidek w Pirita zburzonego w 1577 r., kościół św. św. Piotra i Pawła, obecnie katedra katolicka, oraz cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy z XIX w.

Z budowli niesakralnych – XIV-XV-wieczny gotycki ratusz wraz z wieżą i zdobionymi dekoracyjnymi rzeźbami ławami w sali magistratu z początków XV w., XV-wieczny gotycki Dom Wielkiej Gildii z dwunawową salą ze sklepieniem krzyżowym i (z tego samego okresu) Dom Gildii św. Olafa, pochodzące z tego samego okresu gotyckie domy mieszkalne (np. „Trzy Siostry” – zespół trzech takich domów) oraz renesansowy (1597) dom Bractwa Czarnogłowych.

Znajdują się tu także wczesnoklasycystyczny (z 1718, wg innej klasyfikacji – późnobarokowy) Pałac Kadriorg zaprojektowany przez Włocha Nicolo Michettiego (letnia rezydencja Piotra I Wielkiego, obecnie muzeum sztuki[6], otoczony przez piękne ogrody), pałac gubernatora z XVIII w., klasycystyczny pałac z 1813, liczne budynki użyteczności publicznej (neogotycki bank z 1904, modernistyczny teatr z 1910, dom sztuki z 1934 w stylu funkcjonalistycznym, pałac prezydencki ([7]) z 1938 w stylu nawiązującym do sąsiadującego Pałacu Kadriorg), zabytkowe wille i kamienice czynszowe. Tallinn szczyci się ponadto najdłużej w Europie stale – od średniowiecza – funkcjonującą apteką.

Z końca XIX w. pochodzi sobór św. Aleksandra Newskiego, katedra Estońskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego[8].

W Tallinnie, mimo licznych zniszczeń z okresu II wojny światowej, skrupulatnie odbudowano średniowieczne obwarowania miejskie z basztami i bramami – baszty Megede i Kiek in de Kök (XIV-XV wiek), basztę Paks Margareeta (Gruba Małgorzata, XVI wiek), Wielką Bramę Morską (XVI w.).

Na brzegu zatoki, na wprost odległego o kilometr Pałacu Kadriorg stoi pomnik upamiętniający 177 rosyjskich marynarzy, którzy zatonęli w 1893 wraz ze swoim okrętem wojennym „Rusałka”.

Tallińskie stare miasto zostało w 1997 wpisane na listę światowego kulturowego dziedzictwa ludzkości UNESCO.

Demografia

Tallinn skupia w sobie około 33% populacji kraju.

Rok 1925 1959 2000 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Liczba ludności[9] 119 200 238 071 400 378 392 306 401 502 403 505 399 096 401 372 404 005 406 703 411 980
Rok 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
Liczba ludności[9] 416 144 419 830 429 899 434 426 439 517 443 623 448 764 438 874 443 926 445 678 445 002
Grupa etniczna udział w % (2022 r.)[10]
Estończycy 52,9%
Rosjanie 35,0%
Ukraińcy 3,8%
Białorusini 1,6%
Finowie 0,9%
Łotysze 0,4%
Żydzi 0,3%
Niemcy 0,3%
Tatarzy 0,3%
Litwini 0,3%
Ormianie 0,3%
Polacy 0,2%
Azerowie 0,2%
Francuzi 0,2%
Włosi 0,2%
Inni 3,2%

Podział administracyjny

Tallinn podzielony jest na 8 dzielnic (est. linnaosa, l.mn. linnaosad). Każda z nich dzieli się na dalsze poddzielnice (est. asum). Na czele dzielnicy stoi Starszy Dzielnicy (dosłowne tłumaczenie estońskiego linnaosavanem), który nominowany jest przez burmistrza miasta i zatwierdzany przez Radę Miejską.

Władze miasta

Urząd miejski

Lista burmistrzów Tallinna:

Lata Imię i nazwisko
01.1990-04.1992 Hardo Aasmäe (RR)
04.1992-11.1996 Jaak Tamm (EK)
10.1996-11.1996 Priit Vilba (RE)
11.1996-05.1997 Robert Lepikson (EK)
05.1997-11.1999 Ivi Eenmaa (EK)
03.1999-11.1999 Peeter Lepp (KE)
11.1999-12.2001 Jüri Mõis (IL)
06.2001-12.2001 Tõnis Palts (RP)
12.2001-10.2004 Edgar Savisaar (KE)
10.2004-11.2005 Tõnis Palts (RP)
11.2005-04.2007 Jüri Ratas (KE)
04.2007-09.2015 Edgar Savisaar (KE)
09.2015-04.2019 Taavi Aas (KE)
04.2019- Mihhail Kõlvart (KE)

Transport

Samolot Estonian Air na tallińskim lotnisku
Nowe tramwaje firmy CAF

Miasto otacza od południa droga krajowa nr 11 łącząca wszystkie drogi krajowe, odciążac centrum z ruchu tranzytowego.

W granicach miasta, 4 kilometry od centrum znajduje się międzynarodowy Port lotniczy Tallinn, do którego można dotrzeć pociągami Eesti Liinirongid (stacja Ülemiste) lub autobusem (linia 2, Reisisadam – Mõigu), a pod koniec 2017 roku będą docierać na lotnisko tramwaje[11].

Transport wodny zapewnia także port położony w centrum miasta, obsługujący połączenia z Helsinkami, Sztokholmem i Petersburgiem, a także okresowo z Rygą.

Dworzec Bałtycki zapewnia połączenia kolejowe z Petersburgiem i Moskwą (GoRail) oraz Tartu, Valgą, Narwą, Parnawą, Viljandi, Aegviidu, Riisipere i Paldiskami (ELRON).

Komunikację miejską tworzą głównie autobusy. Sieć tramwajowa Tallinna jest słabo rozwinięta. Od 1 stycznia 2013 r. dla mieszkańców Tallinna nie ma opłat za komunikację miejską. W referendum za było 75,5% głosujących, więc władze Tallinna wyszły z inicjatywą. Ma to przyczynić się do ochrony środowiska, ograniczyć koszty (np. wydatki na bilety, kontrole etc.), zwiększyć mobilność biednych rodzin[12].

Sport

W Tallinnie mają siedzibę najbardziej utytułowane estońskie kluby piłkarskie Flora Tallinn i Levadia Tallinn oraz inne kluby. Mieszczą się tu m.in. stadion piłkarski A. Le Coq Arena oraz wielofunkcyjny Stadion Kadriorg. Tallinn był gospodarzem meczu o Superpuchar Europy UEFA 2018.

W Tallinnie rozegrane zostały Mistrzostwa Świata w Hokeju na Lodzie Grupy B I Dywizji w 2006 i 2019.

Szkolnictwo wyższe

Gmach główny Uniwersytetu Technicznego w Tallinnie

W Tallinnie mają siedzibę Uniwersytet Techniczny w Tallinnie, Uniwersytet Talliński i Estońska Akademia Muzyki i Teatru.

Muzea

Miasta partnerskie

Miasta partnerskie Tallinna[13]:

Galeria

Polonica

Tablica upamiętniająca ucieczkę „Orła”, umieszczona na ścianie Muzeum Morskiego w Tallinnie

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Tallinn arvudes: Statistika valdkonnad - üldandmed [online] [dostęp 2023-02-19].
  2. ↑ Tech capitals of the world, „The Age”, 13 września 2007 [dostęp 2016-01-04].
  3. ↑ Al-Idrisi miał wspomnieć Tallinn w swoim atlasie „Mapie świata”: „Koływań jest miastem Astlandy. Miasto małe, podobne do wielkiej twierdzy, jego mieszkańcy zajmują się rolnictwem, a bydła u nich dużo.” (za Andrzej Lorek, Historyczne centrum Tallinna, „serce” hanzeatyckiego miasta).
  4. ↑ Według legendy flaga Danii – Dannebrog, biały krzyż na czerwonym tle, jak na tarczy herbowej Tallinna – została zesłana z nieba przez Boga podczas tej bitwy, która miała miejsce 15 czerwca 1219
  5. ↑ Tallin i Turku europejskimi stolicami kultury w 2011 r.. [w:] Komisja Europejska [on-line]. europa.eu, 11 stycznia 2011. [dostęp 2014-01-20].
  6. ↑ Adres: Weizenbergi 37.
  7. ↑ Adres: Weizenbergi 39.
  8. ↑ D. Koczetow, E. Szewczenko, Aleksandra Niewskogo stawropigialnyj sobor w Tallinie[w:] Prawosławnaja Encikłopiedija. T. I. Moskwa: Cerkowno–naucznyj centr „Prawosławnaja Encyklopedia”, 2000, s. 551–553. ISBN 5-89572-007-2.
  9. 1 2 Tallinn arvudes: Statistika valdkonnad - rahvastik [online], www.tallinn.ee [dostęp 2023-02-19].
  10. ↑ Tallinn arvudes [online], www.tallinn.ee [dostęp 2023-02-19].
  11. ↑ Tallinn airport to be connected with tram link [online], Sport [dostęp 2016-01-04].
  12. ↑ W Tallinnie wszyscy będą jeździć na gapę – Finanse – WP.PL.
  13. ↑ Tallinna suhted teiste linnadega [online], www.tallinn.ee [dostęp 2021-08-01] (est.).
  14. ↑ St. Peter and Paul's Roman Catholic Church | Sightseeing | Tallinn [online], www.inyourpocket.com [dostęp 2019-07-19] (ang.).

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.