Tak Kisra
Ilustracja
Tak Kisra, 2016
Państwo

 Irak

Położenie na mapie Iraku
Mapa konturowa Iraku, w centrum znajduje się punkt z opisem „Tak Kisra”
Ziemia33°05′37″N 44°37′51″E/33,093611 44,630833
Strona internetowa
Tak Kisra, 1914
Tak Kisra, 1932
Sklepienie kolebkowe w 2016

Tak Kisra[1] (arab. طاق كسرى, Ṭāq Kisrá; pers. طاق کسری, Ṭāq-e Kesrā także ایوانِ کسری, Ayvān-e Kesrā) – zimowy pałac królewski sasanidzkich władców Persji, najprawdopodobniej z VI wieku, w historycznym Ktezyfonie w Iraku. Do XXI wieku zachowały się jedynie ruiny ejwanu, z ogromnym sklepieniem kolebkowym (pozostałość sali audiencyjnej).

Położenie

Pałac znajdował się w Ktezyfonie, położonym na wschodnim brzegu Tygrysu, naprzeciwko Seleucji, u ujścia Dijali, około 30 km od Bagdadu[2].

Historia

Data budowy pałacu nie jest do końca znana[3]. Problemy z jej określeniem związane są z mylnym utożsamianiem Tak Kisry z Białym Pałacem przez kronikarzy średniowiecznych oraz z powszechnym użyciem słowa „kisra” jako tytułu wszystkich królów sasanidzkich[3].

Hamza Esfahani, cytowany przez Jakuta Ibn Abdallaha al-Hamawiego (1179–1229), przytaczał tłumaczenie Abd Allaha Ibn al-Mukaffy (721–757) z kroniki perskiej, mówiącej, że pałac wzniesiono za panowania perskiego władcy z dynastii Sasanidow Szapura I, który władał Persją w latach 241–272[3][4]. Takie datowanie uznawał m.in. niemiecki archeolog i iranista Ernst Herzfeld (1879–1948), który w latach 1903–1911 prowadził pierwsze systematyczne badania topograficzne obszaru Seleucji-Ktezyfonu[5]. Hamza natomiast skłaniał się ku tezie, że pałac powstał za panowania Chosroua II Parwiza (591–628)[3]. Inne źródła podają, że budowa pałacu została rozpoczęta przez Chosroua I Anoszirwana (531–579) i to datowanie uznawane jest przez współczesnych za najbardziej prawdopodobne[3][4].

Oscar Reuther, prowadzący niemiecką ekspedycje na obydwu brzegach Tygrysu w regionie Seleucji-Ktezyfonu w latach 1928–1929[5], datował budowę pałacu na VI w. na podstawie charakterystycznego stylu fasady[3]. Ku temu datowaniu skłaniał się również włoski archeolog Giorgio Gullini (1923–2004)[3], prowadzący prace archeologiczne na zachodnim brzegu Tygrysu od 1964 roku[5]. Teza, jakoby pałac powstał w III w., a jego dekoracje w VI w. nie została potwierdzona[3].

Perski historyk z X wieku, Ibn al-Faqih, uznawał Tak Kisrę za jeden z cudów świata[3]. Arabski historyk At-Tabari (838–923) odnotował, że kalifowi Al-Mansurowi (712–775) odradzono zburzenie pałacu[3].

Ruiny pałacu zostały w jednej trzeciej zniszczone podczas powodzi w 1888 roku[3]. Kolejne zniszczenia przyniosła powódź w 1909 roku[2].

W latach 70. XX wieku rozpoczęto renowację – w 1972 ukończono odnawianie skrzydła południowego a w 1975 podjęto prace nad skrzydłem północnym[3].

Architektura

Do XXI wieku zachowały się jedynie ruiny ejwanu z ogromnym sklepieniem kolebkowym bez zastosowania krążyny[3]. Ejwan ma 43,5 m głębokości i 25,5 m szerokości[3]. Według jednych źródeł jest to prawdopodobnie najszersze pojedyncze sklepienie ceglane na świecie[2], a według innych jedno z największych tego typu sklepień na świecie[6].

Jest to pozostałość sali audiencyjnej, która ulokowana była w centralnej części pałacu[7]. Ejwan, wznoszący się na wysokość 35 m, wpisany był w fasadę rozciągającą się na 46 m w obydwie strony, licząc od środka jego łuku[3]. Sześciopiętrowa fasada zdobiona była ciągami ślepych arkad[3]. Ejwan dekorowany był marmurem i szklaną mozaiką[8]. Fragmenty mozaiki zostały znalezione podczas wyprawy w latach 30. XX w. i obecnie znajdują się w Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku[8].

Za ejwanem znajdowały się trzy komnaty nakryte kopułami, za którymi rozciągał się dziedziniec i ogród[7].

„Wiosna Chosroua”

Z opisu arabskiego po zdobyciu Ktezyfonu w 637 roku i innych przekazów arabskich wiadomo, że podłogę sali audiencyjnej pokrywał ogromny dywan o wymiarach 27 × 27 metrów, znany jako Bahār-e Kesra – „wiosna Chosroua”, Farš-e zamestānī – „ogród zimowy” lub Bahārestān – „ogród wiosenny”[9]. Wzorem dywanu był wiosenny ogród królewski z owocującymi drzewami, kwiatami w rozkwicie, strumykami i ścieżkami[10] – tkanina miała być bogato haftowana i zdobiona kamieniami szlachetnymi[9][11][10]. Po zajęciu Ktezyfonu przez Arabów, dywan został pocięty na kawałki, które zostały rozdane muzułmanom[9].

Przypisy

  1. ↑ Nazewnictwo Geograficzne Świata. Zeszyt 2. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych, 2004, s. 44. ISBN 83-239-7552-3. [dostęp 2017-02-22]. (pol.).
  2. 1 2 3 Trudy Ring: Middle East and Africa: International Dictionary of Historic Places. Routledge, 2014, s. 190. ISBN 978-1-134-25986-1. [dostęp 2017-02-23]. (ang.).
  3. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 E. J. Keall: AYVĀN-E KESRĀ. W: Encyclopædia Iranica, III/2. 1987-12-15, s. 155–159. [dostęp 2017-02-23]. (ang.).
  4. 1 2 Otto Kurz. The Date of the Ṭāq i Kisrā. „The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland”. 1, s. 37-41, Jan., 1941. Cambridge University Press. ISSN 0035-869X. (ang.).
  5. 1 2 3 Jens Kröger: CTESIPHON. W: Encyclopædia Iranica, VI/4. 1993-12-15, s. 446–448. [dostęp 2017-02-23]. (ang.).
  6. ↑ Ctesiphon, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-02-23] (ang.).
  7. 1 2 Francis D. K. Ching, Mark M. Jarzombek, Vikramaditya Prakash: A Global History of Architecture. John Wiley & Sons, 2010, s. 205. ISBN 978-1-118-00739-6. [dostęp 2017-02-23]. (ang.).
  8. 1 2 Fowlkes-Childs, Blair. Ctesiphon. „Heilbrunn Timeline of Art History. New York: The Metropolitan Museum of Art, 2000–”, July 2016. [dostęp 2017-02-22]. (ang.).
  9. 1 2 3 M. G. Morony: BAHĀR-E KESRĀ. W: Encyclopædia Iranica. s. 479. [dostęp 2017-02-23]. (ang.).
  10. 1 2 Christopher Thacker: The History of Gardens. University of California Press, 1985, s. 28. ISBN 978-0-520-05629-9. [dostęp 2017-02-23]. (ang.).
  11. ↑ Francis D. K. Ching, Mark M. Jarzombek, Vikramaditya Prakash: A Global History of Architecture. John Wiley & Sons, 2010, s. 204. ISBN 978-1-118-00739-6. [dostęp 2017-02-23]. (ang.).
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.