TKS 29 Toruń

Jednocześnie od dwóch lat funkcjonował w Toruniu podmiot o nazwie TKS 29 Toruń – ów nowy twór koncentrował się wyłącznie na piłce nożnej i od sezonu 1929 kontynuował grę w lidze (Klasie A) przynależnej staremu TKS-owi. Jednak gdy w 1930 roku nie udało się powrócić do I ligi, drużynę rozwiązano i ograniczono się do piłki juniorskiej. Drużyna piłkarska natychmiast spadła do Klasy B. Co prawda po dwóch latach udało jej się powrócić do Klasy A (a później nawet dwukrotnie zająć w niej drugie miejsce) ale TKS już zawsze pozostawał w cieniu Gryfa. Ostatecznie w sezonie 1937/1938 piłkarze TKS-u zostali wchłonięci przez nowy klub – Pomorzanina Toruń, od trzech lat grający w Klasie C – który tym samym skorzystał z miejsca TKS-u w Klasie A i rozpoczął nową kartę w historii toruńskiej piłki.

Początki (do 1925)

Sekcja piłkarska była pierwszą powołaną do życia w nowo powstałym TKS-ie. Tworzyli ją byli piłkarze Sokoła Toruń i Czarnych Toruń^[1]. Klub był jednym z jedenastu członków założycielskich Toruńskiego Okręgowego Związku Piłki Nożnej, który w styczniu 1923 roku wyodrębnił się z Poznańskiego OZPN celem przeprowadzenia rozgrywek na Pomorzu.

Po przystąpieniu do zmagań, już w swoim pierwszym sezonie klub wygrał Klasę A, notując przy tym komplet zwycięstw^[2]. Pomimo tego TKS nie wziął udziału w rozgrywkach o Mistrzostwo Polski 1923 – nie jest jasne, czy Toruński OZPN nie zgłosił do nich swojego triumfatora, czy też krajowa federacja nie dopuściła do rozgrywek reprezentanta nowo powołanego Okręgowego Związku. Gdy TKS ponownie wygrał rozgrywki Klasy A w roku 1924 (i ponownie z kompletem zwycięstw)^[3], przez co zyskał prawo gry w Mistrzostwach Polski 1924, okazało się, że zostały one przełożone ze względu na przygotowania do Igrzysk VIII Olimpiady w Paryżu.

W Mistrzostwach Polski (1925–1926)

Mistrzostwa te odbyły się ostatecznie w roku 1925 (pauzowała za to Klasa A) i TKS był w nich bardzo bliski awansu do czołowej trójki: co prawda w pierwszym meczu przegrał w Poznaniu z Wartą 2:4, ale następnie dwukrotnie pokonał warszawską Polonię (3:1 w Warszawie i 2:0 w Toruniu). Ponieważ w międzyczasie Warta raz wygrała a raz przegrała z Polonią, to w ostatnim meczu w Toruniu TKS-owi wystarczyło zremisować z drużyną poznańską. Warta uzyskała prowadzenie w 18. minucie, jednak później torunianie byli stroną wyraźnie przeważającą. W drugiej połowie gra toczyła się wyłącznie na połowie Warty, efektem czego były strzały w słupek i poprzeczkę. Wreszcie w 65. minucie TKS nie wykorzystał rzutu karnego, a dwie minuty później Warta wyprowadziła kontrę. Wynik 2:0 dla Warty dał jej zwycięstwo w grupie eliminacyjnej i awans do ścisłego finału (gdzie zdobyła wicemistrzostwo kraju). TKS-owi pozostało drugie miejsce w finałowej grupie eliminacyjnej i 4. miejsce w kraju (ex aequo z Łódzkim KS oraz Pogonią Wilno)^[4].

Sukces ten powtórzyli torunianie w roku następnym. Zdecydowanie wygrali Klasę A (znowu bez remisu i bez porażki)^[3], a w rundzie finałowej dwukrotnie rozgromili drużynę 1 Pułku Piechoty Legionów z Wilna (7:2 w Wilnie i 6:0 w Toruniu). Drugim rywalem w finałach była, jak przed rokiem, Polonia Warszawa, z którą TKS najpierw przegrał 2:3, by w Toruniu wygrać 4:2. Dawałoby to awans do ścisłego finału, gdyby nie weryfikacja zwycięskiego meczu jako walkower dla Polonii. Okazało się, że powołany do służby wojskowej w 63 Pułku Piechoty piłkarz ŁTSG Łódź Henryk Herbstreit, nie zdążył zostać zgłoszony jako piłkarz TKS, a mimo tego wystąpił w meczu. Ostatecznie TKS znowu zajął w finałowej grupie eliminacyjnej 2. miejsce, co dało 4. miejsce w kraju (tym razem ex aequo z Klubem Turystów Łódź oraz Cracovią)^[4].

W lidze centralnej: 1927

F.Zdrojewski

A.Gumowski (1)

L.Cieszyński (2)

A.Skierski

J.Stogowski (4)

B.Suchocki
P.Wierzchowski

M.Wierzchowski
R.Dabert (2)

P.Gumowski (13)

J.Suchocki (7)
J.Wiśniewski (2)

H.Herbstreit (15)
J.Świtalski (1)

J.Cieszyński (9)

Podstawowe ustawienie w sezonie 1927. W nawiasie liczba bramek

Powołana pod koniec roku 1926 liga była tworem elitarnym, nie było do niej eliminacji, powstawała zresztą poza strukturami PZPN. Zaproszenie TKS-u do ligi było więc wyrazem uznania dla jego dokonań – z drugiej strony nie powinno to dziwić, skoro dwa wcześniejsze sezony klub zakończył jako drużyna z miejsc 4.–6. w kraju. Przed sezonem klub dokonał wzmocnień: co prawda służbowo z miasta musiał wyjechać solidny M. Walewski, ale z lokalnych klubów pozyskano bramkarzy F. Zdrojewskiego (Bałtyk Toruń) i A. Lewandowskiego (Sokół Toruń) oraz obrońcę bądź pomocnika P. Wierzchowskiego (Zuch Toruń). Największym wzmocnieniem był jednak Henryk Herbstreit, którego udało się w końcu zatwierdzić do gry w TKS-ie. Niemniej w sierpniu 1928, kiedy skończył służbę wojskową, Herbstreit wrócił do Łodzi, przez co w ostatnich ośmiu meczach już nie zagrał – nie przeszkodziło mu to zostać najlepszym strzelcem drużyny z 15 golami w 17 meczach. Ponadto klub wzmocnił Roman Dabert (Warta Poznań, zagrał środku sezonu, między majem a wrześniem)^[5].

Na półmetku rozrywek klub zajmował piąte miejsce w tabeli, tracąc jeden punkt do miejsc trzeciego i czwartego (ale mając też jeden punkt przewagi nad miejscami szóstym i siódmym). Runda rewanżowa była jednak w wykonaniu torunian fatalna (zdobyli dziewięć punktów, wobec 15 w pierwszej turze; mistrzowska Wisła Kraków zdobyła odpowiednio 21 i 19 punktów)^[5]. Łącznie pozwoliło to na zajęcie 10. miejsca w gronie 14 drużyn. Występ TKS-u w sezonie najlepiej podsumuje ocena z magazynu Stadjon: „Toruński Klub Sportowy grał bardzo nierówno. Obok zwycięstw nad Wartą, Pogonią i Polonią rekordowe porażki. Przypisać to należy zmianom składu. TKS nie ma zdecydowanego stylu. Ongiś TKS pod względem kombinacji nie ustępował Warcie, obecnie jest już znaczna różnica. Najlepszymi siłami TKS byli Gumowski Paweł, Cieszyński, Herbstreit, Stogowski”^[6].

Wszystkie mecze w Toruniu klub rozegrał na nieistniejącym już Stadionie Wojskowym (technicznie rzecz biorąc nie istniał od wczesnych lat powojennych, gdy został przebudowany na stadion żużlowy)^[5].

W lidze centralnej: 1928

S.Keller
A.Lewandowski
F.Zdrojewski

A.Gumowski (2)

L.Cieszyński (2)

B.Suchocki

J.Stogowski (3)

P.Wierzchowski
C.Zaborowski

W.Rutkowski (1)

P.Gumowski (7)

J.Suchocki (5)

B.Obrembski (7)

J.Cieszyński (10)

Podstawowe ustawienie w sezonie 1928. W nawiasie liczba bramek

Dziesiąte miejsce nie zaspokoiło ambicji działaczy i kibiców, więc chociaż klub nie należał do stabilnych finansowo, to wzmocnił się przed nowym sezonem. Z Polonii bydgoskiej przyszedł napastnik B.Obremski a z Polonii warszawskiej bramkarz Antoni Keller. Niestety w czasie przedsezonowych sparingów kontuzji doznał podstawowy pomocnik Alfons Skierski – złamana noga nie tylko wykluczyła go z całego sezonu, ale wręcz zmusiła do zakończenia kariery^[8].

Jak wynika z apelu opublikowanego w lokalnej prasie, koszt zorganizowania meczu w Toruniu wynosił ówcześnie około 1200 złotych, a zysk dla klubu wynosił około 800–900 złotych^[9]. Przypomnieć też trzeba, że w owym czasie kluby nie dostawały grantów z budżetów miast ani od sponsorów, utrzymywały się wyłącznie ze składek członków, a w tym samym apelu wskazano, że klub liczył około kilkuset członków, co w 50-tysięcznym mieście było niewystarczające^[9].

W związku z tym pierwszą rundę klub miał zdecydowanie słabszą niż w poprzednim sezonie – zdobył dziewięć punktów w 14 meczach i zajmował 13. miejsce w tabeli. Tyle samo punktów miała 14. drużyna, a do miejsca 12. dającego utrzymanie brakowało jednego punktu. Pierwsze mecze rundy rewanżowej to nie tylko porażki, ale i utrata kolejnych zawodników – min. bramkarza Kellera, który złamał nogę. Decydującym meczem okazał się mecz w Poznaniu z Wartą. Poznaniacy byli wiceliderem tabeli, ale do przerwy przegrywali 0:2, a wyrównać udało się im dopiero w 87. minucie z rzutu karnego. Jak wynika z relacji w prasie torunianie zastosowali „murowanie bramki”^{[uwaga 1][11]} i grali bardzo ostro^{[uwaga 2][13]} nad czym nie potrafił zapanować sędzia^{[uwaga 3][11]}. Zdaniem torunian po meczu gracze gości zostali przez poznańskich kibiców pobici i musieli chronić się w szatni, skąd nie mogli wyjść przez przeszło godzinę, aż zdecydowali się pojedynczo uciekać ze stadionu bocznymi ścieżkami^[9]. Z kolei strona poznańska twierdziła, że co prawda kibice wtargnęli na boisko, ale do niczego nie doszło – z tym, że raz twierdzono, że interweniowała policja^[14] a raz, że działacze Warty^[12]. W pozostałych relacjach o incydentach z kibicami w ogóle nie wspomniano^[10][13][11].

Grający rezerwami TKS przegrał kolejne dwa mecze (z ŁKS-em i Legią), dwa inne odwołał (z Cracovią i Czarnymi) bo nie mógł wysłać na nie pełnej jedenastki. Wtedy zamiast informacji o walkowerze za mecz z Wartą (lub chociaż karach – torunianie domagali się zamknięcia stadionu Warty^[9]), przyszły do Torunia informacje o odrzuceniu protestu TKS-u i o walkowerach przeciwko torunianom. Wydział Dyscypliny PZPN uznał, że wyrzucony z boiska Jan Suchocki w meczu z Warszawianką, pomimo pauzy w kolejnym meczu z ŁKS-em, nie mógł zagrać ze Śląskiem i Turystami. W tym momencie TKS, pomimo zdobycia punktu w rundzie rewanżowej, miał ich na koncie mniej niż po pierwszej rundzie. Działacze TKS w proteście przeciwko nieuczciwemu traktowaniu wycofali zespół z rozgrywek. Wszystkie pozostałe mecze zostały zweryfikowane jako walkowery dla rywali^[8]. Tym samym TKS zajął ostatnie 15. miejsce w tabeli i spadł z ligi.

Wszystkie domowe mecze tego sezonu klub rozegrał na nieistniejącym już Stadionie Miejskim przy ul. Sportowej^[8].

TKS 29 (od 1929)

Wycofanie drużyny piłkarskiej z ligi i to w atmosferze skandalu, w połączeniu z katastrofalną sytuacją finansową klubu^[9] nieomal zaowocowało jego upadkiem. Sekcje hokejowa i tenisowa chciały wyodrębnić się z TKS i utworzyć nowy klub. Jednakże na walnym zebraniu TKS w dniu 25 marca 1929 podjęto decyzję o likwidacji sekcji piłki nożnej. Piłkarze utworzyli nowy klub, który ze starym nie miał nic wspólnego. Nowy klub nazwano TKS 29 Toruń a jego piłkarze zajęli miejsce TKS-u w Klasie A.

Gdy jednak w 1930 roku nie udało się powrócić do I ligi, klub postanowiono zlikwidować. Piłkarze zostali oddani do Gryfa Toruń (chociaż większość najlepszych piłkarzy poprosiła o przyjęcie do Polonii Warszawa). Drużyna piłkarska pozbawiona zaplecza natychmiast spadła do Klasy B. Co prawda po dwóch latach udało jej się powrócić do Klasy A (a potem nawet dwukrotnie zająć w niej drugie miejsce) ale TKS już zawsze pozostawał w cieniu Gryfa. Ostatecznie 24 listopada 1937 na nadzwyczajnym wlanym zebraniu postanowiono przystąpić do Pomorzanina Toruń. W efekcie od wiosny 1938 w Klasie A w miejsce TKS 29 grał KPW Pomorzanin.

Podsumowanie wszystkich sezonów (1923–1938)

Sezon	Liga		Miejsce	Mecze	Punkty	Z	R	P	Bramki	Uwagi
1923	II	Klasa A (Toruński OZPN)	1/4	6	12:0	6	0	0	38–4	Najwyżej notowany klub z Pomorza.
1924		Klasa A (Toruński OZPN)	1/5	8	16:0	8	0	0	53–6	Najwyżej notowany klub z Pomorza.
1925	MP	Klasa A (Toruński OZPN) Mistrzostwa Polski	— 2/3	— 4	— 4:4	— 2	— 0	— 2	— 7–7	Najwyżej notowany klub z Pomorza.
1926		Klasa A (Toruński OZPN) Mistrzostwa Polski	1/5 2/3	10 4	20:0 4:4[C 1]	10 2[C 1]	0 0	0 2[C 1]	60–7 15–8[C 1]	Najwyżej notowany klub z Pomorza.
1927	I	Liga	10/14	26	24:28	10	4	12	56–86	Najwyżej notowany klub z Pomorza.
1928		Liga	15/15	28[C 2]	6:50[C 2]	2[C 2]	2[C 2]	24[C 2]	28–99[C 2]	Wycofał się 8 kolejek przed końcem sezonu. Najwyżej notowany klub z Pomorza.
1929	II	Klasa A (Pomorski OZPN)	5/5	8	4:12	b.d.	b.d.	b.d.	10–20	Odtąd klub grał pod nazwą TKS 1929. Brak spadku wskutek powiększenia ligi.
1930		Klasa A (Pomorski OZPN)	1/6	10	17:3	b.d.	b.d.	b.d.	40–9	Przegrane eliminacje o awans do Ligi[C 3]. Najwyżej notowany klub z Pomorza.
1931	Klasa A (Pomorski OZPN)	6/6	10	4:16	b.d.	b.d.	b.d.	8-23
1932	III	Klasa B (Pomorski OZPN; gr. I)	5/6	9	6:12	b.d.	b.d.	b.d.	13–25
1933		Klasa B (Pomorski OZPN; gr. I)	1/4	6	10:2	b.d.	b.d.	b.d.	26–5	Awans po barażach[C 4]
1934	II	Klasa A (Pomorski OZPN)	5/7	12	11:13	b.d.	b.d.	b.d.	21–29
1935		Klasa A (Pomorski OZPN)	2/7	12	17:7	b.d.	b.d.	b.d.	30–20	Najwyżej notowany klub z Torunia.
1936		Klasa A (Pomorski OZPN)	6/8	14	11:17	b.d.	b.d.	b.d.	26–26
1936/1937		Klasa A (Pomorski OZPN)	2/8	14	18:10	b.d.	b.d.	b.d.	31–21
1937/1938		Klasa A (Pomorski OZPN)	5/8	14	15:13	b.d.	b.d.	b.d.	34–37	W trakcie sezonu TKS został przejęty przez Pomorzanina Toruń.
Źródło: PiotrP. Chomicki PiotrP., LeszekL. Śledziona LeszekL., EdwinE. Kowszewicz EdwinE., Piłka nożna na polskim Pomorzu 1920–1939 .brak strony (książka)

Mistrzostwa Polski

Jako zawodniczka TKS-u Helena Gędziorowska była dwukrotną mistrzynią Polski: w biegu na 60 m. (1927) i w biegu na 100 m. (1927). Od 1929 roku reprezentowała Cracovię dla której odnosiła kolejne sukcesy.

Rekordy Polski

Podczas dwuletnich startów w barwach TKS-u Helena Gędziorowska była rekordzistką Polski w biegu na 60 m. od 5 czerwca 1927 do 6 maja 1928. Wynik 6,2 sek. uzyskiwała w tym okresie aż czterokrotnie (tzn. za pierwszym razem rekord pobiła, potem trzykrotnie go wyrównywała)^[21].

Ta sama sprinterka posiadała rekord Polski na 100 m. - 13,4 sek. między 6 czerwca a 10 września 1927. Następnie dwukrotnie wyrównywała nowy rekord 13,2 sek^[22].

Wyrównała także rekord Polski na 80 m. - 10,8 sek. uzyskała 19 września 1926^[21].

Inne

W sezonie 1926 Helena Gędziorowska osiągnęła najlepszy wynik w kraju na 60 m, a na 500 m miała trzeci wynik w Polsce. Była także w czołówce klasyfikacji w skoku w dal (7 wynik)^[23]. W kolejnym sezonie nadal dominowała na 60 m, na 100 m miała najlepszy wynik ex aequo z inną zawodniczką, a na 200 m miała trzeci wynik w kraju. Do tego siódmy wynik w skoku w dal i ósmy w pięcioboju^[24]. W sezonie 1928 osiągała już tylko trzecie najlepsze wyniki w Polsce na 60 m, 80 m, 100 m i 200 m. W skoku w dal miała dziewiąty najlepszy wynik ^[25]

Sztafeta sprinterek 4x60 m w sezonie 1927 miała drugi wynik w kraju (34,6 sek.) a sztafeta 4x75 m (Helena Korzeniowska, Rączka, Ostrowska, Helena Gędziorowska) siódmy wynik^[26].

Ostrowska w sezonie 1928 miała dziesiąty wynik w Polsce w biegu na 80 m^[25].

Helena Korzeniowska w sezonie 1928 osiągnęła szósty wynik w kraju w rzucie oszczepem 600-gramowym i piąty wynik w rzucie takim oszczepem oburącz (tzn. raz lewą a raz prawą ręką, wyniki sumowano)^[27].