System oznaczania i nazewnictwa planetoid – oficjalny system nadawania oznaczeń i nazw własnych planetoidom i innym niewielkim ciałom niebieskim naszego Układu Słonecznego zatwierdzony i używany przez Międzynarodową Unię Astronomiczną.

System współczesny

Oznaczenia nieoficjalne

Przed oficjalnym nadaniem oznaczenia tymczasowego przez Minor Planet Center (zobacz poniżej), niektóre odkryte obiekty otrzymują oznaczenia nieoficjalne nadane im przez obserwatoria, w których zostały zauważone[1]. Współcześnie, dzięki dużej prędkości komunikacji oficjalne oznaczenia tymczasowe mogą być nadawane bardzo szybko i oznaczenia nieoficjalne nie są często używane[1]. Istnieje bardzo wiele tego rodzaju schematów[1].

Oznaczenia tymczasowe

Po odkryciu obiektu, który zostaje uznany za nowy i wcześniej nieznany, otrzymuje on oficjalne oznaczenie od Minor Planet Center[2]. Aby obiekt został uznany za oficjalny, musi być zaobserwowany przynajmniej dwukrotnie[3].

Standardowe oznaczenie tymczasowe składa się z czterech części, z których wszystkie odnoszą się do daty odkrycia obiektu: czterocyfrowego numeru oznaczającego rok odkrycia, litery oznaczającej miesiąc i okres miesiąca odkrycia (połowa miesiąca), litery oznaczającej numer odkrycia i opcjonalnego oznaczenia liczbowego wskazującego na numer odkrycia w danym okresie (ile razy została użyta litera pół-miesiąca)[3]. Przy oznaczaniu pół-miesiąca litera „I” jest pomijana, litera „Z” nie jest używana[3].

Pierwsza litera
ABCDEFGHJKLMNOPQRSTUVWXY
1-15 sty16-31 sty1-15 lut16-29 lut1-15 mar16-31 mar1-15 kwi16-30 kwi1-15 maj16-31 maj1-15 cze16-30 cze1-15 lip16-31 lip1-15 sie16-31 sie1-15 wrz16-30 wrz1-15 paź16-31 paź1-15 lis16-30 lis1-15 gru16-31 gru

Druga litera oznacza numer odkrycia w danym pół-miesiącu, litera „I” jest pomijana[3].

Druga litera
ABCDEFGHJKLMNOPQRSTUVWXYZ
12345678910111213141516171819202122232425

Opcjonalne oznaczenie liczbowe dla odkryć od dwudziestego szóstego[3].

Liczba
brak123456789101112...n
025507510012515017520022525027530025 * n

Pierwsze 25 odkryć w danym pół-miesiącu otrzymuje oznaczenia od A do Z (np. 2016 AA do 2016 AZ)[3]. Jeżeli w danym okresie zostanie odkrytych więcej niż 25 obiektów, to druga litera jest użyta ponownie, a na końcu oznaczenia dodaje się liczbę „1” (2016 AA1 do 2016 AZ1) – po każdych następnych 25 odkryciach, liczba w oznaczeniu jest zwiększana o jeden[3]. Kolejność odkryć w danym pół-miesiącu oznaczana jest więc kolejno:: 1995 SA, 1995 SB, ..., 1995 SY, 1995 SZ, 1995 SA1, ..., 1995 SZ1, 1995 SA2, ..., 1995 SZ9, 1995 SA10, itd[3].

System został także zaadaptowany do odkryć sprzed 1925 roku – w takich oznaczeniach pierwsza cyfra roku zamieniona jest na literę „A” - na przykład A904 OA oznacza pierwszy obiekt odkryty w drugiej połowie lipca 1904[3].

W latach 1960-77 przeprowadzono cztery przeglądy nieba, których oznaczenia składają się z liczby (kolejność odkrycia obiektu w ramach danego przeglądu), spacji i oznaczenia przeglądu (Palomar-Leiden P-L, First Trojan Survey - T-1, Second Trojan Survey T-2, Third Trojan Survey - T-3), przykładowe oznaczenia obiektów odkrytych w tych przeglądach to: 2040 P-L, 3138 T-1, 1010 T-2 and 4101 T-3[3].

Numery planetoid

Proces nadawania nazwy własnej dla planetoid z oznaczeniem tymczasowym jest bardzo długi i może trwać nawet wiele dekad[2]. Po nadaniu planetoidzie nazwy tymczasowej i jej długoletniej obserwacji pozwalającej przewidzieć jej przyszłą orbitę (zazwyczaj oznacza to, że dana planetoida znalazła się w opozycji do Ziemi przynajmniej cztery razy) otrzymuje ona numer kolejny przyznany przez Minor Planet Center (MPC) – numer pisany jest w nawiasach, na przykład (433), (4179) czy (50000)[2].

Nazwy planetoid

Po nadaniu obiektowi numeru kolejnego, odkrywca ciała niebieskiego jest proszony przez MPC o nadanie mu nazwy[2]. Odkrywca ma dziesięć lat na wybranie nazwy dla obiektu, podanie wraz z uzasadnieniem jest przekazywane do IAU, nazwa musi spełniać kilka warunków i jest zatwierdzana przez grupę Working Group for Small Body Nomenclature działającą w ramach IAU[2]. Proponowane nazwy powinny[2]:

  • mieć mniej niż szesnaście liter
  • być najlepiej jednym słowem
  • być możliwe do wymówienia (w niektórych językach)
  • nie być obraźliwe
  • nie być zbyt podobne do już istniejących nazw planetoid i księżyców naturalnych
  • dla nazw nawiązujących do polityków lub wojskowych lub wydarzeń politycznych czy historycznych, powinno upłynąć przynajmniej sto lat od śmierci takiej osoby lub od czasu takiego wydarzenia

Dodatkowo:

  • sugeruje się, aby nie nadawać imion zwierząt domowych
  • niedozwolone są imiona nawiązujące do znaków firmowych czy nazw komercyjnych

Dla niektórych planetoid należących do wybranych typów, obowiązują dodatkowe zasady:

  • planetoidy trojańskie powinny otrzymać nazwy związane z bohaterami wojen trojańskich (greccy bohaterowie w punkcie L4 i trojańscy w L5)
  • planetoidy trans-neptunowe (zbliżające się do Jowisza, ale niebędące z nim w statycznym rezonansie) są nazywane imionami centaurów
  • obiekty zbliżające się lub przekraczające orbitę Neptuna i pozostające w rezonansie innym niż 1:1 otrzymują nazwy mitologiczne związane z mitologicznymi zaświatami
  • obiekty poza orbitą Neptuna ze stosunkowo stabilnymi orbitami (klasyczne obiekty Pasa Kuipera) otrzymują nazwy związane z mitologią stworzenia świata
  • obiekty bliskie Ziemi zazwyczaj otrzymują nazwy mitologiczne

Nazwy stają się oficjalne po ich publikacji przez MPC w Minor Planet Circulars[2]. Wbrew niektórym doniesieniom prasowym, nie można oficjalnie „kupić” nazwy dla nowego obiektu – nazywane są one wyłącznie przez ich odkrywców[2].

Obiekty międzygwiezdne

Międzynarodowa Unia Astronomiczna ustaliła, że małe ciała niebieskie odbywające loty międzygwiezdne, w tym planetoidy, będą oznaczane w sposób podobny do komet: numerem i następującą po nim literą „I”. Litera I pochodzi od ang. interstellar, „międzygwiezdny”. Pierwsze znane ciało spoza Układu Słonecznego, które zaobserwowano podczas przelotu w pobliżu Słońca, to planetoida 1I/ʻOumuamua[4].

Oznaczenia historyczne

W pierwszej połowie XIX wieku planetoidy otrzymywały nazwy nadawane im przez ich odkrywców[3]. Numeracja planetoid, oznaczająca przynajmniej teoretycznie kolejność ich odkrycia, została wprowadzona na początku lat 50. XIX wieku[3]. Początkowo numeracja była prowadzona przez redaktorów pisma „Astronomische Nachrichten” w kolejności zgłaszania kolejnych odkryć[3]. W 1892 wprowadzono system, w którym numeracja obiektów była prowadzona przez redaktorów „Berliner Astronomisches Jahrbuch” dla obiektów z dobrze wyliczonymi parametrami orbitalnymi[3]. System początkowo składał się jedynie z roku odkrycia i pojedynczej litery oznaczającej kolejność (litera „I” była pominięta)[3].

Po wyczerpaniu dostępnych 25 liter, wprowadzono oznaczenia dwuliterowe (n. 1893 AA, 1893 AB itd.) pomijające literę „I”[3]. Sekwencje literowe nie startowały od AA każdego nowego roku, ale były kontynuowane od ich poprzedniego oznaczenia, np. po 1894 AQ następna planetoida otrzymała oznaczenie 1895 AP[3]. Po dotarciu do liter ZZ i wyczerpaniu dwuliterowych oznaczeń, zdecydowano się na coroczne resetowanie oznaczeń, co nastąpiło w 1916 z planetoidą 1916 AA[3].

Dla planetoid odkrytych wcześniej, ale potwierdzonych dopiero w następnych latach wprowadzono system, w którym były one identyfikowane przez małą literę alfabetu po roku ich odkrycia, np. 1913 a (komety używały podobnego systemu, ale bez spacji pomiędzy rokiem i literą)[3]. W 1914 w tym celu wprowadzono dodatkowo oznaczenie składające się z roku i greckiej litery[3].

W czasie I wojny światowej pracujący na Krymie astronomowie byli pozbawieni możliwości nadawania oficjalnych nazw ich odkryciom i wprowadzili dwa własne, tymczasowe systemy mające postać: rok + grecka litera sigma + litera (litery) oraz grecka litera sigma + liczba (litera sigma była zapisywana jako SIGMA)[3].

Istniały następujące historyczne formy oznaczania planetoid[3]:

  • rok + pojedyncza litera (1892 A)
  • rok + dwie litery (1914 VV)
  • rok + mała litera (1916 a)
  • rok + grecka litera (1914 gamma)
  • rok + SIGMA + litera/litery (1915 SIGMA r, 1916 SIGMA ci - SIGMA była zapisywana także jako SIG)
  • SIGMA + numer (SIGMA 27)

Przypisy

  1. 1 2 3 Temporary Minor Planet Designations. minorplanetcenter.net. [dostęp 2016-01-19]. (ang.).
  2. 1 2 3 4 5 6 7 8 Minor Planets. iau.org. [dostęp 2016-01-19]. (ang.).
  3. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 New- And Old-Style Minor Planet Designations. minorplanetcenter.net. [dostęp 2016-01-19]. (ang.).
  4. MPEC 2017-V17 : NEW DESIGNATION SCHEME FOR INTERSTELLAR OBJECTS. [w:] Minor Planet Center Electronic Circular [on-line]. Międzynarodowa Unia Astronomiczna. [dostęp 2017-11-09]. (ang.).

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.