Próby budowy synagogi

Koncepcje budowy synagogi narodziły się w 1790 roku, kiedy to minister Śląska, hrabia Karl Georg Heinrich von Hoym, wysunął propozycję budowy ogólnodostępnej synagogi we Wrocławiu, która służyłaby całej gminie żydowskiej, a przy tym zamknięcie wszystkich rozproszonych po mieście prywatnych bożnic i domów modlitwy. Plan nie został jednak zrealizowany ze względu na brak zainteresowania ze strony ortodoksyjnych Żydów.

W sierpniu 1819 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych z siedzibą w Berlinie w imieniu króla Fryderyka Wilhelma III wysłało list, w którym wyraźnie zażądano budowy dużej, ogólnodostępnej synagogi, a także zamknięcia małych modlitewni nie posiadających ważnych koncesji. Zarząd gminy po długich konsultacjach i debatach odmówił wykonania królewskiego żądania.

2 kwietnia 1820 roku gmina żydowska wystosowała list do prezydenta policji we Wrocławiu, w którym wyjaśniono przyczyny odmowy wobec wykonania królewskiego żądania. Problemem był brak funduszy na budowę, a także nieuregulowane sprawy dotyczące judaizmu w konstytucji, zapowiadane w edykcie z 1812 roku. W odpowiedzi na pismo gminy tym razem stanowczo zażądano wzniesienia w ciągu dwóch lat nowej synagogi.

Wkrótce przystąpiono do zbiórki pieniędzy. Zebrano 9812 talarów, z czego 6777 przekazało Pierwsze Towarzystwo Braci, a pozostałą część członkowie ośmiu małych, ortodoksyjnych modlitewni, których wspierał rabin Salomon Tiktin. Jednak większość ortodoksów była przeciwna budowie synagogi i nie wsparła jej finansowo. Uzyskane fundusze nie były jednak na tyle duże, aby można było rozpocząć budowę.

W grudniu 1820 roku rozpisano ratalną sprzedaż miejsc siedzących w przyszłej synagodze, dzięki której zebrano kwotę pozwalającą na wzniesienie budowli. Wkrótce rozpoczęto pertraktacje z kupcem Jakobem Philipem Silbersteinem, właścicielem działki budowlanej przy ulicy św. Antoniego 35, na której wcześniej stała gospoda Pod Białym Bocianem – stąd przyszła nazwa synagogi. W 1819 roku również wykonano plan architektoniczny, który został zaakceptowany przez administrację budowlaną.

W czerwcu 1821 roku zarząd gminy żydowskiej zawiesił budowę synagogi ze względu na opór większości jej członków. Powodem tego było zapewne zbyt wielkie zróżnicowanie poglądowe i religijne oraz brak jedności we wrocławskiej gminie.

Budowa

W 1826 roku odrodził się zamiar budowy dużej i reprezentacyjnej synagogi, tym razem wśród członków liberalnego Pierwszego Towarzystwa Braci. Prawdopodobnym tego powodem było wygaśnięcie w 1817 roku dzierżawy synagogi Tempel, wśród której działali członkowie towarzystwa.

Prace budowlane zostały rozpoczęte w 1827 roku na zakupionej pod koniec 1820 roku działce przy ulicy św. Antoniego i zrealizowane według stworzonego w 1819 roku projektu architektonicznego. Jej inwestorem został Jakob Philip Silberstein, właściciel działki, członek gminy, a możliwe, że również Towarzystwa. Pracami budowlanymi od czasu rozpoczęcia budowy do maja 1828 roku kierował mistrz murarski Schindler, a po jego śmierci mistrz murarski Tschoke. Nad całością prac czuwał konduktor budowlany Thiele.

23 kwietnia 1829 roku nastąpiło uroczyste otwarcie synagogi, zaś pierwsze nabożeństwo odbyło się 13 dni wcześniej, czyli 10 kwietnia. Od tego czasu funkcjonowała jako prywatna synagoga członków towarzystwa.

Projektantem synagogi był niemiecki architekt i radca budowlany Carl Ferdinand Langhans, który wzorował się na śląsko-pruskim XVIII-wiecznym stylu budowli sakralnych. Pierwszy wystrój malarski był dziełem malarza Raphaela Biowa i jego syna. Jemu również przez pewien czas przypisywano autorstwo projektu synagogi.

Po otwarciu

W 1847 roku została główną i ogólnodostępną synagogą frakcji liberalnej wrocławskiej gminy żydowskiej. W 1872 roku po wybudowaniu Nowej Synagogi przy ulicy Podwale, synagogę przejęli Żydzi konserwatywni. Wówczas na przełomie 1872 i 1873 roku przeprowadzono prace remontowe, które zakłóciły harmonijną kompozycję budowli. Wówczas dodano trzy zewnętrzne klatki schodowe, które prowadziły na galerie dla kobiet. W 1997 roku podczas prac renowacyjnych została usunięta znajdująca się w narożniku południowo-wschodnim klatka schodowa.

Zgodnie z zasadami religijnymi, podczas nabożeństw, kobiety i mężczyźni musieli być rozdzieleni^[2]. Dlatego w 1905 roku gruntownie przebudowano wnętrze synagogi, którą kierowali bracia Paul i Richard Ehrlichowie. Wówczas dodano nowe, żelbetowe neoromańskie galerie dla kobiet, które zastąpiły drewniane empory wsparte na 12 filarach. Na przełomie 1928 i 1929 roku, w setną rocznicę istnienia, synagoga przeszła gruntowny remont, po którym bardzo się unowocześniła. Odnowiono elewacje i wnętrze, dodano elektryczne oświetlenie, zamontowano centralne ogrzewanie oraz wybudowano pośrodku jedną z najważniejszych elementów synagogi – bimę, którą zaprojektował A. Grotte.

Noc kryształowa i II wojna światowa

Podczas nocy kryształowej z 9 na 10 listopada 1938 roku bojówki hitlerowskie zdewastowały wnętrze synagogi oraz podarły na strzępy znajdujące się w niej zwoje Tory^[3]. Jednak ze względu na bliskie sąsiedztwo innych budynków nie została podpalona, co uchroniło ją od całkowitego zniszczenia (które spotkało okazałą Nową Synagogę). Po tych wydarzeniach została prowizorycznie odnowiona i równocześnie służyła Żydom konserwatywnym i liberalnym, choć nabożeństwa odbywały się osobno i w różnym czasie.

Po wybuchu II wojny światowej użytkowana była do 1943 roku. Po tym roku hitlerowcy przerobili wnętrze synagogi na warsztat samochodowy oraz magazyny zrabowanego mienia żydowskiego. Wówczas część oryginalnego wyposażenia uległa zniszczeniu bądź rozproszeniu. Na dziedzińcu synagogi urządzono jedno z miejsc zbiórek dla deportowanych do obozów zagłady wrocławskich Żydów. Fakt ten przypomina tablica pamiątkowa.

Lata 1945-1995

13 sierpnia 1945 roku Komitet Żydowski we Wrocławiu zwrócił się do prezydenta miasta Aleksandra Wachniewskiego o zwrot synagogi, którą wówczas zajmowała milicja przemysłowa. Po jej odzyskaniu została wyremontowana oraz z powrotem dostosowana do potrzeb kultu religijnego przez Kongregację Wyznania Mojżeszowego we Wrocławiu.

W latach 60. dochodziło do notorycznego wybijania szyb w synagodze, których dokonywali nieznani sprawcy. Chuligani początkowo grasowali od strony odgruzowanego i nie odgrodzonego placu na ulicy św. Antoniego, przylegającego do północnej ściany synagogi. Następnie miejscem ich schronienia był wówczas przeznaczony do rozbiórki budynek przy ulicy św. Antoniego 6, z którego kamieniami powybijano cenne witraże okien ściany wschodniej. Mimo licznych interwencji kongregacji w Wydziale do Spraw Wyznań oraz Milicji Obywatelskiej nic nie zdziałano. Od tego czasu stan synagogi znacznie się pogorszył.

5 lipca 1963 roku Kongregacja wystosowała list do Związku Religijnego Wyznania Mojżeszowego, w którym prosi i uzasadnia przyznanie funduszy na remont synagogi:

„Synagoga znajduje się w takim stanie, że grozi całkowite zniszczenie budynku, a obecny jej stan i wygląd wywołuje bardzo przykre wrażenie na osobach uczęszczających na nabożeństwa. Sufit synagogi wali się, większość szyb jest powybijanych, tynki ze ścian odpadają, budynek niszczeje do reszty i grozi mu całkowite zgrzybienie. Ponadto wyjście zapasowe jest nieczynne, albowiem część budynku w tym miejscu grozi zawaleniem, co stwarza groźbę niebezpieczeństwa dla życia ludzkiego w razie pożaru”^[4].

W połowie 1964 roku nieznani sprawcy dwukrotnie wybili okna w synagodze, za drugim razem wkradli się na strych skąd wykradli sporą część modlitewników^[4]. W 1965 roku ZRWM otrzymał od Jointu 10 000 dolarów, które wpłynęły na konto PKO i miały posłużyć m.in. na remont wrocławskiej synagogi. 27 lipca 1966 roku Wydział Budownictwa, Urbanistyki i Architektury przy Prezydium DRN wydał decyzję w sprawie synagogi:

„[...] wzywa się do opróżnienia lokalu sakralnego, zajmowanego w budynku przy ul. Włodkowica 9 w terminie do 10 sierpnia 1966. [...] Stan techniczny obiektu i lokalu zagraża bezpieczeństwu życia i mienia ludzkiego ze względu na duże zniszczenia owadami i grzybem elementów konstrukcji wieszarowej dachu”^[4].

W piśmie do Prezydium Rady Narodowej, Wydział ds. Wyznań z 23 sierpnia 1966 roku, Kongregacja stwierdziła, że faktycznie zaistniał taki stan. Synagoga zostanie wyremontowana na koszt Związku Religijnego Wyznania Mojżeszowego, ale „Kongregacja oczekuje na tym odcinku również pomocy ze strony Prezydium RN m. Wrocławia, albowiem religijna ludność wyznania mojżeszowego została pozbawiona możliwości korzystania z nabożeństw nawet w okresie uroczystych świąt”^[4].

W 28 marca 1967 roku Kongregacja zwróciła się z apelem do ówczesnego Przewodniczącego Wojewódzkiej Rady Narodowej, Bolesława Iwaszkiewicza:

„Kongregacja Wyznania Mojżeszowego we Wrocławiu jest liczebnie największą w Polsce, a mieszkańcy Wrocławia są praktycznie pozbawieni udziału w nabożeństwach, albowiem nawet w kraju – duża i zabytkowa synagoga przy ul. Włodkowica 9 jest zamknięta od 30.IX.1966 r. przez Wydział Architektury, gdyż zawieszenia stropowe grożą zawaleniem i ww. budynek wymaga kapitalnego remontu. Mała synagoga przy Włodkowica 9 może pomieścić tylko około 50 osób i w ten sposób obywatele Polski wyznania mojżeszowego zamieszkali we Wrocławiu nie mają możliwości uczestniczenia w nabożeństwach sobotnich, ani z okazji uroczystych świąt, oraz w nabożeństwach za dusze zmarłych. Ten stan rzeczy spowodował wśród mieszkańców Wrocławia wyznania mojżeszowego zrozumiałe przygnębienie. Kongregacja wyraża pogląd, że istnieją wszystkie warunki społeczne, polityczne i materialne, by dać ludności wyznania mojżeszowego możliwość uczestniczenia i w nabożeństwach za zmarłych.”^[4].

W dalszej części listu zaznaczono, że z synagogi podczas największych świąt korzysta około 2000 osób z Wrocławia i podwrocławskich miejscowości. W uzasadnieniu proszono, by synagogę wyremontowano dzięki pomocy władz miasta, a także Jointu.

Po dokonanej wizji lokalnej Wydział Budownictwa, Urbanistyki i Architektury przy Prezydium DRN zezwolił na odbywanie modłów w części parterowej i na pierwszym piętrze z okazji świąt żydowskich w dniach 4, 5, 6, 13, 14 i 26 października 1967 roku^[4]. Wkrótce za zezwoleniem władz miasta dokonano rozbiórki domów przy ulicy św. Antoniego, które okalały synagogę. Budynek przez to został pozbawiony naturalnego ogrodzenia, co ułatwiło wandalom dalszą dewastację oraz wybijanie szyb w synagodze.

Po wydarzeniach z marca 1968 roku i emigracji znacznej części wrocławskiej społeczności żydowskiej nabożeństwa w synagodze zostały prawdopodobnie zawieszone, o czym może świadczyć, że w święto Pesach modlono się tylko w małej synagodze. W 1974 roku na podstawie ustawy o poniemieckim majątku opuszczonym synagoga została przejęta przez Skarb Państwa i w tym samym roku przekazana Uniwersytetowi Wrocławskiemu. W jej wnętrzu miała powstać biblioteka, czytelnia oraz sale wykładowe Biblioteki Uniwersyteckiej. W 1976 roku rozpoczęto prace związane z adaptacją budynku, m.in. w usunięto całą podłogę, a także odkryto fragment pierwszej polichromii. Po kilku miesiącach prace zostały zawieszone ze względu na brak środków finansowych.

Synagoga w 1979 r.

W 1984 roku synagoga została zakupiona przez Centrum Kultury i Sztuki, które wystawiało w synagodze występy różnych artystów. W tym czasie doszło do dwóch pożarów. W 1989 roku budynek został przejęty przez Akademię Muzyczną we Wrocławiu, która chciała przebudować go na salę koncertową. Podczas prac zdjęto dach i na tym się skończyło. Pozostawiony na pastwę losu budynek coraz bardziej popadał w ruinę, mury nasiąkały wilgocią, a tynk i dekoracje zaczęły odpadać.

W 1992 roku synagogę kupił prywatny przedsiębiorca Jacek Lesiczka, który nie przeprowadził w synagodze żadnych prac remontowych. Od tego czasu po licznych namowach Erica Bowesa, wrocławskiego Żyda, który obecnie mieszka w Stanach Zjednoczonych, Gmina Wyznaniowa Żydowska we Wrocławiu zaczęła starania o zwrot synagogi. Jednak po licznych spotkaniach z właścicielem budynku oraz urzędnikami miejskimi nie udało się jej odzyskać, ze względu na bardzo zawyżoną cenę, którą proponował Jacek Lesiczka.

Wkrótce doszło do spotkania przedstawicieli Zarządu Gminy Żydowskiej we Wrocławiu, panów Jerzego Kichlera i Anatola Kaszena z arcybiskupem metropolitą wrocławskim, kardynałem Henrykiem Gulbinowiczem w sprawie zdewastowanego budynku synagogi. Za jego namową ówczesne Ministerstwo Kultury i Sztuki odkupiło synagogę i przekazało gminie żydowskiej.

1995-2005

Zrujnowane wnętrze synagogi, 1996

Aron ha-kodesz, kwiecień 2007

Wnętrze synagogi, kwiecień 2007

24 września 1995 roku po raz pierwszy od lat w zrujnowanej synagodze odbyło się nabożeństwo z okazji święta Rosz ha-Szana, w którym udział wzięło około 400 osób. Wówczas po raz pierwszy zaśpiewał Chór Synagogi pod Białym Bocianem. 10 kwietnia 1996 roku przywrócono pełne prawo własności synagogi Gminie Wyznaniowej Żydowskiej we Wrocławiu. Obecnie synagoga należy do ortodoksyjnego odłamu judaizmu.

W maju 1996 roku rozpoczęto pierwszy etap prac remontowych w synagodze, mający na celu odbudowę dachu. Fundusze na ten cel zostały przekazane przez Fundację Współpracy Polsko-Niemieckiej. W czerwcu rozpoczęto drugi etap mający na celu uporządkowanie pozostałych części budynku oraz opracowanie szczegółowych planów renowacji, opartych na zachowanych przekazach ikonograficznych. W 1998 roku zakończono trzeci etap, podczas którego przeprowadzono podstawowe prace budowlane, takie jak naprawa zawilgoconych i popękanych murów, rekonstrukcję ram okiennych i sufitu nawy głównej, wstawienie nowych schodów oraz instalację ogrzewania. Niedawna dotacja ze środków KGHM Miedź umożliwiła m.in. położenie części tynków.

8 listopada 1998 roku podczas uroczystości 60-lecia nocy kryształowej w synagodze odbyło się uroczyste nabożeństwo poświęcone ofiarom tamtych wydarzeń. Uroczystość była również ukoronowaniem dotychczasowych starań o zwrot i uratowanie synagogi.

2 lipca 2000 roku w synagodze odbył się pierwszy od 1964 roku ślub. Pod chupą stanęli pochodzący z Montclair w stanie New Jersey, Ellen Friedland i Curt Fissel. Oboje zabrali ze sobą z USA rabina Michaela Monsona, który udzielał ślubu oraz pochodzącego z Polski kantora Davida Wiśnię. W ślubnej uroczystości uczestniczyli również proboszczowie pobliskich parafii: katolickiej, ewangelicko-augsburskiej i prawosławnej^[5].

10 maja 2002 roku około godziny 20.30 doszło do próby podpalenia synagogi. Nieznany sprawca podłożył ogień na materiały budowlane składowane przy zachodnim murze synagogi. Dzięki szybkiej reakcji dozorcy na miejsce natychmiast przyjechały trzy wozy strażackie. Pożar ugaszono po kilku minutach. Straty oszacowano na kilka tysięcy złotych^[6].

Po 2005

7 maja 2005 roku powołane zostało w synagodze Centrum Kultury i Edukacji Żydowskiej działające w ramach wrocławskiego oddziału Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP, administrowane przez Fundację Bente Kahan. Bente Kahan jest dyrektorem CKiEZ oraz dyrektorem artystycznym synagogi. Fundacja Bente Kahan wspólnie z wrocławskim oddziałem Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP łączą wysiłki zmierzające ku renowacji Synagogi Pod Białym Bocianem. Synagoga pełnić ma funkcje kultowe, a także nowoczesnego ośrodka kultury i edukacji o wymiarze międzynarodowym, uwzględniając utworzenie Muzeum Żydowskiego we Wrocławiu, do którego trafią m.in. eksponaty z czynnej obecnie wystawy we wrocławskim ratuszu^[7].

W 2005 roku dzięki dotacjom od Urzędu Miejskiego we Wrocławiu w wysokości 90 000 zł w synagodze położono posadzkę. Wkrótce dzięki inicjatywie koordynatora biura gminy żydowskiej Klary Kołodziejskiej uporządkowano również teren przed synagogą – zlikwidowano nieestetyczne ogrodzenie i prowizoryczny parking, a plac obsadzono roślinnością^[8]. 10 listopada 2007 roku nastąpiło odsłonięcie odrestaurowanego, klasycystycznego Aron ha-kodesz, który w całości przypominał ten znajdujący się w synagodze przed wojną i bezpośrednio po niej.

W 2008 roku na fundusze na remont synagogi w ramach Programu Ścieżki Kulturowej Czterech Świątyń przyznało miasto Wrocław, Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich RP oraz Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego ze środków unijnych. Na rewaloryzację wnętrza i elewacji oraz budowę wind dla niepełnosprawnych przeznaczono w sumie 2,5 miliona euro^[7]. Funduszy wystarczy także na wymianę wszystkich instalacji, zabezpieczenie budynku przed wilgocią oraz odtworzenie witraży i pierwotnej dekoracji, na którą składają się stonowane kolorystycznie ornamenty geometryczne i kwiatowe w stylu klasycystycznym^[7]. Renowację w latach 2008-2009 przeprowadzi wrocławska firma Castellum, która specjalizuje się w pracach remontowych obiektów zabytkowych. Będą realizować projekt przygotowany przed laty przez pracownię konserwatorską Archikon^[7]. W 2009 roku zostanie rozpisany konkurs na koncepcję wyposażenia synagogi. Prawdopodobnie nie zostanie odtworzona bimy lub będzie mobilna i multimedialna^[7].

9 grudnia 2008 roku synagogę odwiedził duchowy przywódca Tybetańczyków Dalajlama XIV, gdzie spotkał się z przedstawicielami społeczności żydowskiej, rabinem Icchakiem Rapoportem oraz wysłuchał śpiewu chóru Synagogi Pod Białym Bocianem^[9].

Koncerty hawdalowe

Od grudnia 1999 roku raz w miesiącu w synagodze w sobotnie wieczory, czyli na zakończenie szabatu, odbywają się koncerty hawdalowe. Prezentowana jest na nich muzyka klezmerska, synagogalna, żydowska muzyka poważna oraz pieśni kantorów. Po raz pierwszy zostały zainaugurowane występem Leopolda Kozłowskiego i Chóru Synagogi pod Białym Bocianem.

W ramach tych koncertów hawdalowych w synagodze wystąpili:

• kantorzy: Baruch Haszem, Shmuel Barzilai,
• zespoły: Klezmer Orkester, Irena Urbańska & Klezmerzy, Szpił Klezmer, Quartet Klezmer Trio, Ruach, Nakhes, Sholem, Yarehma, The Cracow Klezmer Band, Galitzyaner Klezmorim, Prague Klezmorim, Pharaon’s Daughter, The Saints, Marek Ravski & Klezmer Orkester, Jascha Lieberman Trio, Klezzmates
• wykonawcy solowi: André Ochodlo, Beata Czernecka, Jadwiga Teresa Stępień.

Koncerty organizowane są przez Gminę Wyznaniową Żydowską we Wrocławiu, Agencję Artystyczną Art & Business Direction, Ośrodek Kultury i Sztuki oraz Fundację Pro Arte.

Lato z Muzyką Pod Białym Bocianem

Kwartet Jazzowy Kasi Stankowskiej

Artyści Teatru Muzycznego Capitol

• 2007

Od 24 lipca do 12 sierpnia 2007 roku Fundacja Bente Kahan zorganizowała festiwal „Lato z Muzyką Pod Białym Bocianem”, czyli cykl letnich koncertów w niedzielne popołudnia. W ramach tego festiwalu odbyły się koncerty kompozytorów żydowskiego pochodzenia, tworzących w podobnym przedziale czasowym, muzyki poważnej (w tym operowej i innej wokalnej), rozrywkowej, jazzowej. Koncerty miały także za zadanie przybliżyć biografię każdego z kompozytorów^[10].

Znalazły się w nim występy:

• Kwartetu Jazzowego Kasi Stankowskiej do muzyki Władysława Szpilmana,
• Artystów Teatru Muzycznego Capitol do muzyki Kurta Weilla,
• Violetty Malinowskiej i Dariusza Samerdaka do muzyki Georga Gershwina,
• Wiesława Gawałka, Violetty Malinowskiej i Dariusza Samerdaka do muzyki Henryka Warsa i Jerzego Petersburskiego,
• Kwartetu Jazzowego Kasi Mirowskiej do muzyki Georga Gershwina,
• Arniki Dobras, Mirosława Owczarka i Katarzyny Falany do muzyki Imre Kálmána i Jacques’a Offenbacha.

Po koncertach zorganizowano warsztaty tańca izraelskiego, które prowadziła Małgorzata Rzempołuch.

• 2008

Od 25 czerwca do 20 lipca organizowane są kolejne koncerty w ramach festiwalu „Lato z Muzyką Pod Białym Bocianem”^[11].

Znajdą się w nim występy:

• 25 czerwca: Bente Kahan Home,
• 29 czerwca: skrzypka Wiktora Kuzniecowa do muzyki Felixa Mendelssohna-Bartholdy i Ernesta Blocha,
• 2 lipca: Jose Andresa Cortesa z zespołem do pieśni flamenco inpirowanych postaciami Żydów sefardyjskich,
• 6 lipca: Kwartetu Kuby Stankiewicza do muzyki Irvinga Berlina i George’a Gershwina,
• 6 lipca: Rutch Bochan Dance Company, prezentująca pieśni jidysz w połączaniu z tańcem,
• 13 lipca: Kwartet Jazzowy Kasi Stankowskiej do muzyki Władysława Szpilmana,
• 20 lipca: klarnecisty Wojciecha Mrozka.

Podczas tej edycji festiwalu odbędzie się także spotkanie z Andrzejem Titkowem i przegląd jego filmów^[11]:

• Takie miejsce – film, który bez nachalnej retoryki ukazuje krakowski Kazimierz, pozostawiając dyskretnie widzowi swobodę refleksji nad miejscem i ludźmi, których już tam nie ma.
• I naprawdę nie wiedzieliśmy – film o wydarzeniach z marca 1968 w Polsce ukazane na tle kontestacyjnych ruchów tych lat w Europie i na świece, takich jak ruch hippy, Praska Wiosna, Paryski Maj, muzyka Beatlesów, zamieszki na uniwersytetach amerykańskich. Film jest próbą odnalezienia psychologicznych i etycznych motywacji Polaków marcowego pokolenia.
• Cyjanek o piątej – film próbujący odpowiedzieć na pytanie czym się różni świat realny od przedstawionego, co oddziela prawdę od fikcji, a prawdziwe życie od literatury. Film o pewnej książce napisanej w formie pamiętnika, która okaże się z czasem pamiętnikiem na wskroś prawdziwym, a autorstwo diariusza zostanie w drastyczny sposób podważone.

Występy teatralne

W synagodze do tej pory odbyły się dwie premiery sztuk teatralnych:

• 9 listopada 2005 roku: Głosów z Theresienstadt, które zostało wyprodukowane przez Centrum Edukacji i Kultury Żydowskiej we Wrocławiu przy współpracy z ODA Firlej. „Głosy z Theresienstadt” to przedstawienie muzyczne autorstwa Ellen Foy Brunn i Bente Kahan, w polskiej wersji wyreżyserowane przez Bente Kahan, a scenografię przygotowała Helge Hoff Monsun. W przedstawieniu zagrało 5 aktorek z Wrocławia: Renata Pałys, Anna Filusz, Kamila Chruściel, Krystyna Paraszkiewicz i Dorota Abeb. Na pianinie akompaniował Łukasz Perek, a na skrzypcach Barbara Ulatowska.

Sztuka, która opowiada o losach pięciu kobiet uwięzionych w getcie Theresienstadt stworzonym przez hitlerowców podczas II wojny światowej. W przedstawieniu pojawiają się oryginalne poetyckie i kabaretowe teksty piosenek napisane przez więźniów getta^[12].

• 10 października 2007 roku: Wallstrasse 13, które zostało wyprodukowane przez Centrum Edukacji i Kultury Żydowskiej we Wrocławiu. „Wallstrasse 13 to przedstawienie słowno-muzyczne autorstwa Bente Kahan, ze scenografią Anny Weber. W przedstawieniu zagrały 2 aktorki: Dorota Abbe oraz Marzena Oberkorn. Na fortepianie, gitarze i puzonie akompaniował Tomasz Kasiukiewicz, saksofonie i klarnecie Igor Pietraszewski, na perkusji Artur Dominik oraz kontrabasie Jacek Węgrzynowski. Obecnie sztuka jest wystawiana w synagodze podczas ważnych imprez i uroczystości.

Sztuka opowiada o losach Barbary, która jako dziecko opuściła Polskę w 1968 roku. Gdy jako dorosła kobieta wraca do swego dawnego mieszkania przy ulicy Włodkowica 13, zmuszona jest zmierzyć się ze swoją dawną przeszłością. Stara fotografia naprowadza ją na ślad lokatorów mieszkania z czasów niemieckiego Breslau. Przy produkcji wykorzystano bogaty materiał archiwalny, który posłużył jako osnowa fabuły i multimedialna scenografia^[13].

Dzień Izraela

• Dzień Izraela 2006

W dniach od 6 do 7 maja 2006 roku z inicjatywy Fundacji Bente Kahan przy współpracy z Ministerstwem Spraw Zagranicznych Izraela, Miastem Wrocław i Gminą Wyznaniową Żydowską we Wrocławiu w synagodze po raz pierwszy zorganizowano Dzień Izraela.

Celem projektu było przedstawienie współczesnego Izraela poprzez izraelską muzykę i sztukę, film i język hebrajski. Licznym koncertom, spektaklom i pokazom filmów towarzyszyły wykłady dotyczące różnych aspektów izraelskiej kultury, a także warsztaty i dyskusje. Częścią programu była ceremonia wręczenia medali „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”, przygotowana przez Ambasadę Izraela w Warszawie^[14].

• Dzień Izraela 2007

13 maja 2007 roku zorganizowano po raz drugi Dzień Izraela. W synagodze odbyły się cztery spośród siedmiu imprez: kiermasz książek na dziedzińcu synagogi, warsztaty tańca izraelskiego, wykład „Współczesna Kultura Izraela”, który poprowadził Yossef Levy, radca polityczny Ambasady Izraela w Polsce.

O godzinie 18.00 odbył się pokaz Grupy Teatralnej Ruth Kanner z udziałem aktorek: Shirley Gal-Segev, Tali Kark i Ronen Babluki. Wystawiono trzy adaptacje: „Discovering Elijah”, S. Yizhara, „Amos”, Moshe Izraeliego oraz „The Woman Who Preferred To Search for Food”, Orli Castel-Bloom^[15].

• Dzień Izraela 2008

7 i 11 maja 2008 roku odbyły się kolejne Dni Izraela. Na uroczystości we Wrocławiu został zaproszony Ambasador Izraela w Warszawie, Dawid Peleg.

W pierwszy dzień odbył się koncert żydowskiej artystki Neshemy Carlebach. Podczas drugiego dnia w synagodze odbył się kiermasz literatury i muzyki żydowskiej, warsztaty tańca izraelskiego oraz wykład rabina Icchaka Rapoporta pt. Znaczenie Izraela w religii żydowskiej^[16].

Dzielnica Czterech Świątyń

Synagoga należy do tzw. Dzielnicy Czterech Świątyń, w skład której wchodzą również prawosławny sobór Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy, rzymskokatolicki kościół św. Antoniego z Padwy oraz ewangelicko-augsburski kościół Opatrzności Bożej. Powstała jesienią 1995 roku z inicjatywy Jerzego Kichlera. Wierni czterech wyznań organizują wspólne imprezy charytatywne, spotkania edukacyjne dla dzieci oraz modlitwy ekumeniczne. Dzielnica ma również przybliżyć kulturową i religijną różnorodność miasta.

Inne imprezy i uroczystości

• Wrocławski Dzień Wzajemnego Szacunku

Etiuda sceniczna

Etiuda sceniczna

Kryształowe okna

Kryształowe okna

8 listopada 2007 roku zorganizowano Dzień Wzajemnego Szacunku, którego część imprez odbywała się w synagodze Pod Białym Bocianem^[17]. Zorganizowano:

• pokaz etiud teatralnych, które przygotowali studenci Instytutu Filologii Germańskiej Uniwersytetu Wrocławskiego. Przedstawili oni fragmenty dramatu pt. „Lekkomyślność i dewocja” (niem. Leichtsinn und Froemmelei) autorstwa wrocławskiego pisarza żydowskiego oświecenia Aarona Halle-Wolfssohna. Składają się na nie dwie sceny w czterech wykonaniach. Poprzez wybrane fragmenty tej sztuki przybliżone zostały sylwetki osób pochodzenia żydowskiego oraz istotna część historii miasta z czasów świetności. Aktorzy zostali przygotowani pod okiem: Jolanty Góralczyk, Bogusława Danielewskiego, Tomsza Mana oraz Ewy Szymani. Program został przygotowany przez Stowarzyszenie Dom Edyty Stein i Stowarzyszenie SKENE.

• wernisaż „Kryształowe okna”, podczas której dwie artystki: Beata Mak-Sobota i Christiene Duewel przedstawiły kompozycję plastyczną na kilkumetrowej tafli ze szkła, inspirowanej wydarzeniami nocy kryształowej. Przedstawione została także relacja dokumentująca ich wspólną pracę nad tym dziełem w formie pokazu zdjęć. Program został przygotowany przez Stowarzyszenie Forum Kultur^[18].

• dyskusję na temat wzajemnego szacunku dla młodzieży gimnazjalnej, licealnej oraz studentów. Zaprezentowany został krótki film dokumentalny, zrealizowany przez Fundację Bente Kahan w formie sondy przeprowadzonej na korytarzach wrocławskich szkół i uczelni oraz na ulicach miasta. Młodzież dyskutowała i odpowiadała na temat tolerancji.

Około godziny 18.00 spod synagogi wyruszył Marsz Wzajemnego Szacunku, którego celem było miejsce gdzie, stała Nowa Synagoga zniszczona podczas nocy kryształowej.

• 68. rocznica nocy kryształowej

W dniach 4-9 listopada 2006 roku Fundacja Bente Kahan poprzez Centrum Kultury i Edukacji Żydowskiej we Wrocławiu zorganizowała obchody 68. rocznicy nocy kryształowej. W synagodze przygotowano program artystyczny, zorganizowany specjalnie na wieczór 9 listopada, zakończony marszem od istniejącej synagogi do ulicy Łąkowej, gdzie znajdowała się Nowa Synagoga, zniszczona podczas nocy kryształowej.

W podziemiach synagogi została pokazana wystawa, zorganizowana przez FBK przy współpracy z Muzeum Gross-Rosen, która przedstawiła historię obozu Gross-Rosen i ponad setki jego podobozów na Dolnym Śląsku. Wystawa zaprojektowana została przez Korporację Reklamy Linea. W następnych dniach w synagodze odbywały się koncerty, m.in. piosenek w jidysz i po romsku w wykonaniu Bente Kahan i The Gypsy 4 oraz koncert „Śpiewaj z nami w jidysz” w wykonaniu córki Bente Kahan, Voji z zespołem Chudoba^[19].

• 70. rocznica nocy kryształowej

W dniach 6-9 listopada 2008 roku Fundacja Bente Kahan poprzez Centrum Kultury i Edukacji Żydowskiej we Wrocławiu zorganizowała obchody 70. rocznicy nocy kryształowej. W ramach tych uroczystości w synagodze został wystawiony spektakl Wallstrasse 13, wystąpiła grupa teatralna Ruti Kanner z Izraela, która zaprezentowała na podstawie książki Mordverläufe Manfreda Franke, sztukę Ścieżki zbrodni, która jest opowieścią naocznych świadków Nocy Kryształowej.

9 listopada została otwarta wystawa Kryształowe Okna, wystawione przez młodzież szkolną etiudy sceniczne oraz wystawiony przez Teatr ZAR spektakl Rysa. Zostały rozstrzygnięte dwa konkursy: publicystyczny Ślad Dobra oraz plastyczny 70. rocznica Nocy Kryształowej i oficjalnie zainaugurowano i zaprezentowano projekt Rewaloryzacja Synagogi Pod Białym Bocianem w ramach programu Ścieżki Kulturowe Czterech Świątyń. Uroczystości zakończyły się marszem od istniejącej synagogi do ulicy Łąkowej, gdzie znajdowała się Nowa Synagoga, zniszczona podczas nocy kryształowej.

• Festiwal Kultury Żydowskiej „Simcha”

Od drugiej edycji Festiwalu Kultury Żydowskiej „Simcha” w synagodze odbywają się główne koncerty (w tym inauguracyjny) tej imprezy kulturalnej.

W dniach od 11 do 15 maja 2008 roku, podczas 10. edycji, w synagodze odbył się koncert inauguracyjny, podczas którego zaśpiewał kantor David Ullman z Jerozolimy i chór Synagogi pod Białym Bocianem. W kolejnych dniach odbyły się koncerty Pressburger Klezmer Band z Bratysławy, Szofar i Mich&Mich. Na finał festiwalu zaproszono zespół The Klezmatics z Nowego Jorku^[20].

• Koncert „Umiera Piękno”

19 czerwca 2008 roku w synagodze odbył się koncert Agi Zaryan „Umiera Piękno”, który był hołdem dla rotmistrza kawalerii Wojska Polskiego, Witolda Pileckiego.

• Wystawa Dana Reisingera^[21]

Od 31 sierpnia do 14 września 2008 roku w synagodze odbywała się wystawa izraelskiego twórcy nowoczesnego designu Dana Reisingera, która jest częścią rocznicowego projektu „Prima Septembris”. Na wystawie prezentowane były 42 plakaty o zróżnicowanej tematyce: społecznej, politycznej, historycznej czy kulturalnej, które były głównie promocją ważnych festiwali i projektów artystycznych. Niektóre z nich to dzieła typowo komercyjne lub takie, które językiem czytelnych znaków poruszają problemy współczesnego świata. Część prac zawisła na dziedzińcu synagogi. Były to plakaty w formie pocztówek, naklejek, ogromnych banerów oraz grafika użytkowa projektowana dla czołowych izraelskich firm.