Staniszów
wieś
Ilustracja
Pałac w Staniszowie
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Powiat

karkonoski

Gmina

Podgórzyn

Wysokość

365-430[1] m n.p.m.

Liczba ludności (III 2011)

817[2]

Strefa numeracyjna

75

Kod pocztowy

58-500[3]

Tablice rejestracyjne

DJE

SIMC

0192146

Położenie na mapie gminy Podgórzyn
Mapa konturowa gminy Podgórzyn, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Staniszów”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Staniszów”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Staniszów”
Położenie na mapie powiatu karkonoskiego
Mapa konturowa powiatu karkonoskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Staniszów”
Ziemia50°51′05″N 15°44′00″E/50,851389 15,733333[4]
Pałac na Wodzie
Kościół Przemienienia Pańskiego w Staniszowie

Staniszów (niem. Stonsdorf (do 1945), Stansdorf; od 1945 do 1948 Łącznikowo) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie karkonoskim, w gminie Podgórzyn licząca 817 mieszkańców (31 III 2011 r.).

Położenie

Położona jest 9 km od miasta Jelenia Góra, na terenie Wzgórz Łomnickich, w obrębie Kotliny Jeleniogórskiej, w pobliżu uzdrowiska Cieplice.

Podział administracyjny

W latach 1975–1998 miejscowość należała terytorialnie do województwa jeleniogórskiego.

Historia

Pierwsze pisemne wzmianki z 1305 r. – Stansdorf, w 1395 r. – Stonsdorf. Majątek był własnością książąt Reuss (linii młodszej) (niem.: Reuß). W latach 1784–1787 hrabia Henryk XXXVIII Reuß zu Köstritz buduje pałac wraz z założeniem parkowym na prawie 200 hektarach. W udostępnionym dla zwiedzających parku znajdowały się sztuczne ruiny zamku, formacje skalne, polany widokowe i groty. Park i pałac zwiedzała Izabela Czartoryska podczas swojej wizyty na Dolnym Śląsku w roku 1816 (kiedy to też odwiedziła pobliski Bukowiec), aby porównać z urządzonym przez nią podobnym parkiem w Puławach. W parku znajdowała się też wieża widokowa Bismarckturm.

Od roku 1811 w dawnym browarze zamkowym produkowano likier ziołowy oparty na lokalnych recepturach i ziołach Echt Stonsdorfer. Później wytwórnię przeniesiono do podjeleniogórskiej wsi Kunice i tamtejsza fabryka znajduje się na rycinie wplecionej w etykietkę likieru produkowanego obecnie w Haselünne, w Emslandzie, przez wytwórnię należącą do grupy Berentzen pod nazwą Echt Stonsdorfer Bitter[5]

Po wojnie w pałacu oraz zabudowaniach gospodarczych funkcjonowało dziecięce prewentorium przeciwgruźlicze, pogotowie opiekuńcze, później różne instytucje. Ostatnią była straż pożarna. W latach 90. XX wieku pałac pozostawał niezagospodarowany, a brak gospodarza znacząco przyczynił się do jego dewastacji.

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty[6]:

  • kościół obronny pw. Przemienienia Pańskiego, gotycki, z przełomu XV/XVI w.
    • cmentarz przy kościele
  • dwór w Staniszowie, nr 68 dawna gospoda (zajazd) o budowie dworskiej, z otoczeniem, z lat 1780–1790
  • pałac na wodzie, nr 23, tzw. pałac dolny, hrabiowski, wzniesiony w 1787 r., przebudowany XIX w.; dwutraktowy, dwukondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym z powiekami, przed wejściem taras wsparty na kolumnach
  • zespół pałacowy i folwarczny:
    • pałac, nr 100, tzw. pałac górny, pierwotnie dwór renesansowy z XVI w., przebudowany lub zbudowany na nowo w 1787 r. w stylu późnobarokowym, wtedy pałac powiększono o skrzydło wschodnie[7], przebudowany na początku XX w.; założony na rzucie prostokąta, dwukondygnacyjny, trójtraktowy, nakryty czterospadowym dachem z lukarnami
    • oranżeria, z 1818 r.
    • park, powstały w 1790 r.
    • budynek dworski (pałac myśliwski z parkiem) nr 111, z końca XVIII w., przebudowany w 1830 r. i na pocz. XX w., znajduje się poniżej pałacu, nr 100
    • ogrodzenie z bramą, z początku XIX w.
    • folwark:
      • obora, z końca XVIII w.
      • stodoła, z końca XIX w.
      • spichrz, z końca XIX w.
      • budynek mieszkalny, z końca XIX w.
      • otoczenie budynków, teren folwarku
  • sztuczne ruiny Zamek Henryka, na szczycie góry Grodna, z 1806 r., przebudowany w 1842 r.

inne zabytki:

  • krzyż pokutny.

W gminnej ewidencji zabytków znajdują się ponadto budynki o nr 3, 8, 23 (budynki gosp. w zespole pałacowym), 25 (dom i bud. gosp.), 29, 43, 44, 45, 53, 59, 64, 69, 75, 80, 97 oraz stanowiska archeologiczne we wsi[8].

Czasy współczesne

Obecnie w pałacu, po jego gruntownym remoncie trwającym od roku 2001, funkcjonuje luksusowy hotel oraz restauracja. Renowacji poddawane są kolejne obiekty kompleksu pałacowego: Dom Kawalera oraz sąsiadujące zabudowania gospodarcze. W dawnej stajni planowane jest stworzenie galerii dzieł współczesnych twórców z regionu Sudetów Zachodnich.

Turystyka

Miejscowość jest dogodną bazą wypadową do zwiedzania całych Karkonoszy, Rudaw Janowickich i Kotliny Jeleniogórskiej.

Przypisy

  1. ↑ Słownik geografii turystycznej Sudetów. Marek Staffa (red.). T. 4: Kotlina Jeleniogórska. Wrocław: Wydawnictwo I–BiS, 1999, s. 439. ISBN 83-85773-31-2.
  2. ↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1207 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  4. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 127960
  5. ↑ Strona zastrzeżenia znaku przez firmę Berentzen.
  6. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 53–54. [dostęp 2012-08-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
  7. ↑ Łuczyński Romuald M. Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Legnica, 2008, s. 355.
  8. ↑ Gminna ewidencja zabytków.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.