Stanisław Piotr Hojnowski

pułkownik piechoty
Data i miejsce urodzenia	28 czerwca 1893 Jadowniki
Data i miejsce śmierci	6–7 września 1939 Tomaszów Mazowiecki
Przebieg służby
Lata służby	1912–1939
Siły zbrojne	Wojsko Polskie
Jednostki	45 pułk piechoty
Stanowiska	dowódca pułku
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa kampania wrześniowa
Odznaczenia

Stanisław Hojnowski

Tabliczka na cmentarzu parafialnym w Jadownikach

Rondo im. Płk. Stanisława Hojnowskiego w Tomaszowie Mazowieckim

Tablica pamiątkowa przy III LO w Tomaszowie Mazowieckim

Epitafia poświęcone Hojnowskiemu i jego żołnierzom – obrońcom Tomaszowa w kruchcie kościoła pw. św. Jadwigi na największym osiedlu Niebrów w Tomaszowie Mazowieckim

Tablica pamiątkowa poświęcona pułkownikowi Stanisławowi Hojnowskiemu na osiedlu „Obrońców Tomaszowa Mazowieckich z 1939 roku” popularnie zwanym Niebrowem

Stanisław Piotr Hojnowski (ur. 28 czerwca 1893 w Jadownikach, zm. w nocy z 6 na 7 września 1939 w Tomaszowie Mazowieckim) – pułkownik piechoty Wojska Polskiego.

Życiorys

Urodził się 28 czerwca 1893 w Jadownikach, w ówczesnym powiecie brzeskim Królestwa Galicji i Lodomerii, w rodzinie Andrzeja i Anny z Lubowieckich^[1]. Przodkowie matki byli w XVII wieku właścicielami wsi Jadowniki. Miał brata Józefa (1890–1940), kierownika szkoły w Milówce^[2][3] i siostrę Kunegundę (1888–1918) zmarłą na hiszpankę^[4]. Szwagier Józef Owsiak był radcą lasów państwowych i marszałkiem powiatu nadwórniańskiego^[5].

Stanisław w 1904 rozpoczął naukę w c. k. Gimnazjum w Bochni^[6][7][8][9]. 25 września 1912 zdał egzamin dojrzałości^[1]. Już wówczas biegle władał językiem niemieckim^[10].

W wieku 19 lat wstąpił do armii austriackiej, w której pozostał do 7 listopada 1918. Podczas I wojny światowej dosłużył się stopnia porucznika w armii austriackiej^[11].

W listopadzie 1918 zdecydował się przystąpić do Wojska Polskiego i skierowany został do powiatu limanowskiego, gdzie miał zorganizować kompanię piechoty zdolną powstrzymać szabrownictwo na terenach opuszczanych przez Austriaków. Jako organizator struktur wojskowych zapisał się pozytywnie w Mszanie, gdzie udało mu się stworzyć oddział w kilka dni, dzięki czemu odparto kilka zorganizowanych ataków^[12].

W grudniu 1918 przeniesiono go do 16 pułku piechoty, gdzie został dowódcą 4. kompanii, z którą walczył na Śląsku Cieszyńskim^[13].

Po zakończeniu działań wojennych pozostał w wojsku jako oficer zawodowy i kontynuował służbę w 16 pp^[14]. 3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem od 1 czerwca 1919 i 628. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[15]. W lipcu tego roku został przeniesiony do 85 pułku piechoty w Nowej Wilejce na stanowisko pełniącego obowiązki dowódcy III batalionu^[16][17]. 1 grudnia 1924 prezydent RP nadał mu stopień majora z dniem 15 sierpnia 1924 i 201. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[18]. Po awansie został zatwierdzony na stanowisku dowódcy III batalionu^[19][20]. W październiku 1927 został przeniesiony do Korpusu Ochrony Pogranicza na stanowisko dowódcy 16 batalionu granicznego z równoczesnym przeniesiem do kadry oficerów piechoty^[21][22]. 24 grudnia 1929 prezydent RP nadał mu z dniem 1 stycznia 1930 stopień podpułkownika w korpusie oficerów piechoty i 33. lokatą^[23]. Z dniem 1 kwietnia 1932 został przeniesiony z KOP do 15 pułku piechoty w Dęblinie na stanowisko zastępcy dowódcy pułku^[24][25]. W listopadzie 1935 został przeniesiony do 45 pułku piechoty w Równem na stanowisko dowódcy pułku^[11][26]. Na pułkownika został awansowany ze starszeństwem z 19 marca 1938 i 20. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[27][28]. Wspomnianym pułkiem dowodził w kampanii wrześniowej i na jego czele walczył w bitwie pod Tomaszowem Mazowieckim^[29].

W Tomaszowie podczas przemarszu przez ulicę Warszawską, 45. Pułku piechoty został niespodziewanie ostrzelany. Okazało się, że północna dzielnica miasta – Starzyce już jest zajęta przez Wehrmacht. Widząc, że droga wyjazdowa z Tomaszowa do Warszawy jest już zablokowana reszta żołnierzy czołowych oddziału pułku rozproszyła się i małymi grupkami wymknęła z miasta uchodząc w kierunku lasów spalskich. W tym samym czasie główna część kolumny pułkowej, która znajdowała się nieco dalej w głębi ulicy została zaatakowana przez dywersantów niemieckich^[30].

Do żołnierzy Hojnowskiego strzelano z dachów, okien, bram i ogródków. Oddział został równocześnie zaatakowany przez silny ogień czołgów Wehrmachtu i niemieckich dywersantów, którzy z okien domów przy ulicach: Warszawskiej, Św. Władysława, Szerokiej i Towarowej, przeprowadzili ostrzał z karabinów ręcznych i maszynowych. Zsynchronizowana akcja wywołała chaos w polskich szeregach. Po kilku godzinach jednostka uległa zupełnemu rozbiciu. Przed wojną mieszkała w Tomaszowie znaczna mniejszość niemiecka. Wielu tomaszowskich Niemców już wtedy nie kryło wrogości do państwa polskiego. Po kryjomu uciekali do Niemiec, gdzie przechodzili przeszkolenie wojskowo-dywersyjne. Pod koniec sierpnia 1939 w mieście dochodziło na tym tle do zamieszek etnicznych. Większość z dywersantów atakujących polskich żołnierzy w Tomaszowie 6 września było miejscowymi, tomaszowskimi Niemcami^{[31][32][33][34][35][36][37]}.

Stanisław Hojnowski poległ wraz ze 110 żołnierzami, którymi dowodził, na ulicy Warszawskiej w Tomaszowie Mazowieckim, na wysokości ówczesnego Gimnazjum nr 2 (w PRL Szkoła Podstawowa nr 2, obecnie Szkoły Katolickie przy Warszawskiej 95/97)^[38]. Wraz z podwładnymi został pochowany na tomaszowskim cmentarzu wojennym przy ul. Smutnej^[39].

Pułkownik zmienił wyznanie, by pojąć za żonę rozwódkę Marie Grunt-Mejer (zm. 1941). Małżeństwo było bezpotomne^[40].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Walecznych^[41][42]
• Złoty Krzyż Zasługi^[41][28]

9 maja 1938 Komitet Krzyża i Medalu Niepodległości odrzucił wniosek o nadanie mu tego odznaczenia^[43].

Upamiętnienie

W 2016 trwała debata w mieście nad nadaniem patronatu Hojnowskiego pobliskiemu nowo powstałemu rondu, ostatecznie zdecydowano jednak o upamiętnieniu pułkownika w innym miejscu^[44][45].

W Tomaszowie Mazowieckim imieniem Stanisława Hojnowskiego nazwano rondo w kompleksie dworców komunikacji zbiorowej (PKP Tomaszów Mazowiecki, PKS Tomaszów Mazowiecki, pętla MZK Tomaszów Mazowiecki)^[46]. Jest również patronem III Liceum Ogólnokształcącego na Michałówku^[47] oraz jednej ulicy w dzielnicy Białobrzegi^[48].

Przypisy

Bibliografia

• Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Bochni za rok szkolny 1905. Kraków: Nakładem Funduszu Naukowego, 1905.
• Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Bochni za rok szkolny 1907/8. Kraków: Nakładem Funduszu Naukowego, 1908.
• Sprawozdanie Dyrekcyi c. k. gimnazyum w Bochni za rok szkolny 1909. Kraków: Nakładem Funduszu Naukowego, 1909.
• Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Bochni za rok szkolny 1910. Kraków: Nakładem Funduszu Naukowego, 1910.
• Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Bochni za rok szkolny 1913. Kraków: Nakładem Funduszu Naukowego, 1913.
• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
• Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r.. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.
• Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922.
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939. Wyd. 2 poszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon Sp. z o.o., 2021. ISBN 978-83-66687-09-7.