Taniec wokół Słupa Majowego podczas obchodów święta Stado w Sulistrowicach (2019)
Przejście pomiędzy szpalerem kobiet trzymających uniesione szable podczas święta Stado (2019)

Stado – święto słowiańskie, wywodzące się z czasów przedchrześcijańskich, najprawdopodobniej związane z kultem płodności. Jego pozostałością w kulturze ludowej są Zielone Świątki. Współcześnie obchodzone w Polsce przez rodzimowierców słowiańskich.

Historia i obecność w folklorze

Prawdopodobnie pierwsza wzmianka o Stadzie pojawia się w Postylli Łukasza z Wielkiego Koźmina (ok. 1405–1412), który w jednym z kazań na Zielone Świątki wspomina o gromadach ludzi, „które w języku Polaków nazywają »stada«”, dodając, że w tych dniach urządza się obrzęd, którego elementem są „tańce wykonywane przez dziewczęta z mieczami, jakby na ofiarę demonom, a nie Bogu czynione, i przez chłopców uzbrojonych w miecze i kije, które nawzajem sobie rozłupywali”[1].

Informacja o Stadzie pojawia się także w pierwszym tomie Kronik Jana Długosza (1455)[2][3][4], który opisuje je jako igrzyska urządzane w pewnej porze roku na cześć bóstw. Miało być to radosne święto, w czasie którego zbierali się mieszkańcy całej wsi i okolic[5]. Obchodom święta towarzyszyły śpiewy i tańce, a jego głównym elementem były zawody sportowe. Według kronikarza święto to obchodzone było w okolicy chrześcijańskich Zielonych Świątek. Podobne święto, jednak bez podania nazwy, jest także często potępiane w kazaniach XV-wiecznych kaznodziejów i moralistów[6].

O starosłowiańskim święcie obchodzonym we wtorek lub środę około Zielonych Świąt wspomniał także Kosmas z Pragi, odnotowując, że tańce i igrzyska poświęcone były duchom przodków. Również na Rusi w siódmy czwartek po Wielkanocy zbierano się pod brzozami, składano ofiary z kaszy, pierogów i jajecznicy, a następnie śpiewano i tańczono. Na obszarze Rusi w okolicach Zielonych Świątek obchodzono także podobne do wspomnianego przez Długosza Stada tygodniowe święto, zwane rusałczym tygodniem. Możliwe zatem, że było to ogólnosłowiańskie święto, którego obchody trwały nawet tydzień, a jego kulminacją była Noc Kupały[7].

Zdaniem Karola Potkańskiego w XVI wieku nastąpiła chrystianizacja święta, a jego pozostałością jest ludowy odpust zielonoświątkowy[8].

Współczesność

Od roku 2016 polskie środowisko rodzimowiercze, skupione w ramach Konfederacji Rodzimowierczej, organizuje ogólnopolskie obchody święta, zrekonstruowanego do rodzimowierczej formy na podstawie kwerend archiwalnych, etnograficznych i folklorystycznych[9]. W 2016 roku obrzęd na Stadzie poprowadziło 11 żerców, co czyniło je największym świętem w dotychczasowej historii rodzimowierstwa w Polsce[10].

Do roku 2018 obchody odbywały się we współpracy z Grodziskiem Owidz, mając charakter publicznego festiwalu obejmującego oprócz obrzędów także wykłady, warsztaty i inne formy rozrywki[11]. Kluczowym elementem święta jest wstąpienie pary bóstw Łado i Leli w ciała dwóch dziewcząt, pod których postacią wędrują one w orszaku pomiędzy ludźmi, otrzymując od nich różne dary w ofierze[12]. Ów zwyczaj został zrekonstruowany przez rodzimowierców w oparciu o zachowany w Chorwacji rytualny pochód dziewcząt z mieczami lub szablami, noszący nazwę ljelje/kraljice i wpisany w 2009 roku na listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO[13].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Krzysztof Bracha, Tria ydola Polonorum na Zielone Świątki w krytyce kaznodziejskiej późnego średniowiecza, [w:] Sacrum pogańskie – sacrum chrześcijańskie. Kontynuacja miejsc kultu we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej, red. K. Bracha, C. Hadamik, Warszawa 2010, s. 380.
  2. ↑ Według Brucknera, Słownik etymologiczny języka polskiego, s. 37, 512, nazwa „stado” była niemieckiego pochodzenia (Stute), tym samym nie przedstawiając rodzimej tradycyjnej nazwy tego święta, a jedynie będąc przez Długosza zapożyczoną. w: Henryk Łowmiański. Religia Słowian i jej upadek, w.VI-XII.
  3. ↑ Podobną opinię za Brucknerem podejmuje Henryk Samsonowicz. Polska Jana Długosza.
  4. ↑ Odmiennego zdania jest Jerzy Strzelczyk, Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, utrzymując iż święto zwano po polsku „Stado” (tłumaczone po łacinie jako grex), w znaczeniu gromadzenia się narodu.
  5. ↑ Konteksty: polska sztuka ludowa: antropologia kultury. PAN. t. 55, 2001.
  6. ↑ Rogaliński 2016 ↓.
  7. ↑ Andrzej Szyjewski: Religia Słowian. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2004, s. 145–146. ISBN 83-7318-205-5.
  8. ↑ Potkański 1924 ↓.
  9. ↑ Rogaliński 2016 ↓, s. 3.
  10. ↑ Bobińska 2016 ↓.
  11. ↑ Grochowski 2020 ↓, s. 219.
  12. ↑ Grochowski 2020 ↓, s. 220.
  13. ↑ Grochowski 2020 ↓, s. 222–223.

Bibliografia

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.