Skrzydlik
Ilustracja
Fissidens subbasilaris
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

mchy

Klasa

prątniki

Rząd

widłozębowce

Rodzina

skrzydlikowate

Rodzaj

skrzydlik

Nazwa systematyczna
Fissidens Hedw.
Sp. Musc. Frond. 1801[3]

Skrzydlik (Fissidens Hedw.) – rodzaj mchu należący do monotypowej rodziny skrzydlikowatych (Fissidentaceae Schimp.)[2][4].

Rozmieszczenie geograficzne

Przedstawiciele tego rodzaju występują na całym świecie, głównie w rejonach tropikalnych[5]. W całej Polsce rosną na rozproszonych stanowiskach, głównie w górach, na wyżynach i Pomorzu, a także na Polesiu Zachodnim[6]. Podawane są stanowiska z pasma Gorców[7] i Bieszczadów[8]. Wodne gatunki skrzydlików stwierdzono na 8 stanowiskach w południowo-wschodniej części kraju: w Karpatach, Górach Świętokrzyskich, na Roztoczu, Opolszczyźnie oraz Podlasiu, na wysokościach 137–744 m n.p.m.[6]

Morfologia

Gametofity
Mchy ortotropowe, o barwie od żółto-zielonej do niebiesko-zielonej[6], czasem starsze części rośliny stają się brązowawe do czarnych[5]. Formują gęste darnie lub rosną w rozproszeniu[5]. Łodyżki o wysokości przeważnie 2–5 cm, chociaż skrajnie osiągają od 0,2 do 15 cm. Są prosto wzniesione, pojedyncze lub widlasto rozgałęzione. Listki obejmują łodyżkę łódkowato, dorastają do 1–3,5 mm długości i do 0,2–1 mm szerokości. Są dwudzielne, mniejszy płat nazywany jest skrzydełkiem. Kształt blaszki lancetowaty lub języczkowaty, wierzchołek zaostrzony lub zaokrąglony, niekiedy z kończykiem. Listki całobrzegie lub piłkowane. Żebro pojedyncze, dochodzi do szczytu listka lub kończy się tuż przed nim. Komórki listków okrągławo-wielokątne[6].
Sporofity
Seta prosta lub falista, początkowo żółta, ciemniejąca z wiekiem lub czerwonawa. Puszka zarodni jajowata do cylindrycznej, perystom pojedynczy, o 16 zębach, zwykle podzielonych w 1/2–1/3 długości, czasem nieregularnie podzielonych lub niepodzielonych, czasem śladowych. Zarodniki gładkie do brodawkowatych[5].

Biologia i ekologia

Na obszarze Polski występuje pięć gatunków należących do rodzaju skrzydlik, charakterystycznych dla siedlisk wodnych i podmokłych: skrzydlik paprociowaty Fissidens adianthoides, skrzydlik tęgoszczecinowy F. crassipens, skrzydlik chudy F. exilis, skrzydlik studziennik F. fontanus i skrzydlik długoszowaty F. osmundoides. Porastają kamienie i głazy zanurzone w wodach potoków, wapienne brzegi, źródliska, bagna oraz podmokłe użytki zielone. Preferują siedliska ubogie w biogeny, oligo- i mezotroficzne. W wodach występują do głębokości kilku centymetrów, zwykle jednak zasiedlają wynurzone partie brzegu lub okresowo wynurzone głazy. Rodzaj skrzydlik ma średni zakres tolerancji ekologicznej względem trofii[6].

Systematyka i nazewnictwo

Nazwa naukowa rodzaju Fissidens pochodzi od złożenia łacińskich słów fissus, czyli "rozdarty" oraz dens, czyli "ząb". Nazwa nawiązuje do rozszczepionych zębów perystomu[5].

Synonimy[5]: Moenkemeyera Müller Hal., Octodiceras Bridel.

Do rodzaju zalicza się od około 450[3] do 729[9] gatunków mchów. The Plant List oprócz 729 akceptowanych nazw gatunków wymienia ich 599 synonimów, zaś kolejnych 106 nazw wymaga weryfikacji[9].

Gatunki (wybór)[9]:

  • Fissidens gardneri Mitt.
  • Fissidens hallianus (Sull. & Lesq.) Mitt.
  • Fissidens leptophyllus Mont.
  • Fissidens littlei (R.S. Williams) Grout
  • Fissidens osmundoides Hedw. – skrzydlik długoszowaty[7]
  • Fissidens pascuanus Broth.
  • Fissidens sciophyllus Mitt.
  • Fissidens serratus Müll. Hal.
  • Fissidens subbasilaris Hedw.
  • Fissidens submarginatus Bruch
  • Fissidens taxifolius Hedw. – skrzydlik cisolistny[10]
  • Fissidens tosaensis Broth.
  • Fissidens ventricosus Lesq.
  • Fissidens wageri Dixon
  • Fissidens zollingeri Mont.

Ochrona

W Polsce skrzydlik studziennik Fissidens fontanus i skrzydlik tęgoszczecinowy Fissidens crassipes objęte są ścisłą ochroną gatunkową, zaś ochronie częściowej podlega skrzydlik długoszowaty Fissidens osmundoides[11]. W latach 2004–2014 wszystkie trzy gatunki objęte były ochroną ścisłą[12].

Stanowiska gatunków: Fissidens crassipes, F. bryoides, F. taxifolius, F. dubius i F. adianthoides, chronione są na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego[8]. Z parku podawany jest także skrzydlik drobny F. pusillus[10] uznany przez The Plant List za synonim F. bryoides[9]. Z terenu Gorczańskiego Parku Narodowego podawane są gatunki F. osmundoides, F. taxifolius oraz F. bryoides (jako F. pusillus)[7].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
  2. 1 2 B. Goffinet, W.R. Buck, Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2017-02-03] (ang.).
  3. 1 2 Fissidens. [w:] Moss Flora of China vol. 2 [on-line]. [dostęp 2017-02-03]. (ang.).
  4. ↑ Fissidentaceae. [w:] Moss Flora of China vol. 2 [on-line]. [dostęp 2017-04-08]. (ang.).
  5. 1 2 3 4 5 6 Fissidens. [w:] Flora of North America Vol. 27 [on-line]. [dostęp 2017-04-08]. (ang.).
  6. 1 2 3 4 5 6 Szymon Jusik: Klucz do oznaczania mchów i wątrobowców wodnych dla potrzeb oceny stanu ekologicznego wód powierzchniowych w Polsce. Wyd. I. Warszawa: Inspekcja Ochrony Środowiska GIOŚ, 2012, seria: Biblioteka Monitoringu Środowiska. ISBN 978-83-61227-09-0.
  7. 1 2 3 4 5 Adam Stebel, Paweł Czarnota. Wykaz mchów pasma Gorców w polskich Karpatach Zachodnich. List of mosses of the Gorce range in the Polish Western Carpathians. „Ochrona Beskidów Zachodnich”. 4, s. 7–25, 2012.
  8. 1 2 Jan Żarnowiec, Adam Stebel: Mchy polskich Bieszczadów Zachodnich i Bieszczadzkiego Parku Narodowego - stan poznania, ekologia, zagrożenia. Wyd. I. Ustrzyki Dolne, Bielsko-Biała: Ośrodek Naukowo-Dydaktyczny Bieszczadzkiego Parku Narodowego w Ustrzykach Dolnych, Instytut Ochrony i Inżynierii Środowiska Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej, 2014, seria: Monografie Bieszczadzkie. Tom XVI. ISBN 978-83-88505-49-2.
  9. 1 2 3 4 Fissidens. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2017-04-04]. (ang.).
  10. 1 2 3 Hanna Wójciak: Porosty, mszaki, paprotniki. Wyd. 2. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2007, s. 248-249. ISBN 978-83-7073-552-4.
  11. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
  12. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.