Skleryty aksillarne[1] (łac. axillaria, laminae axillares) – zespół sklerytów w nasadowej części skrzydła owadów, odpowiedzialny za jego stawowe połączenie z tułowiem[1][2].
Skleryty aksillarne należą do sklerytów skrzydłowych położonych w polu aksillarnym (łac. regio axillaris) skrzydła. Łączą się one z pleurami śródtułowia (skrzydła I pary) i zatułowia (skrzydła II pary) za pomocą mięśni aksillarnych (łac. musculi axillares). U jętek skleryty te są słabo zaznaczone i zróżnicowane, choć swym układem nawiązują do tych u nowoskrzydłych. U ważek skleryty aksillarne zastąpione są dużą, pojedynczą płytką aksillarną. Typowo wykształcone trzy lub cztery skleryty aksillarne występują w infragromadzie nowoskrzydłych, u których biorą udział m.in. w składaniu skrzydła[2][1].
Pierwszy skleryt aksillarny (łac. lamina axillaris basalis) znajduje się w grzbietowej błonie skrzydła[1] i wchodzi w skład przedniego stawu zawiasowego skrzydła. Przednia część sklerytu wsparta jest na przednim notalnym wyrostku skrzydłowym tergitu (łac. processus notalis anterioris)[2][1]. Przedni kraniec sklerytu zwykle wydłużony jest w smukłe, płatowate ramię (łac. ramus axillaris)[2][3], które u szczytu kontaktuje się z nasadą żyłki subkostalnej. Tylna część sklerytu łączy się stawowo z krawędzią tergitu. Korpus sklerytu połączony jest stawowo swym zewnętrznym bokiem z drugim sklerytem aksillarnym[2]. U niektórych motyli pierwszy skleryt aksillarny zaopatrzony może być w wyrostek zwany kolcem aksillarnym (łac. spina basalis)[3]. Spośród nowoskrzydłych jedynie u muchówek skleryt ten służy za punkt zaczepu mięśnia aksillarnego. Jest on dwuczęściowy, łączący episternum i rejon za listewką pleuralną z wewnętrzną krawędzią sklerytu i umożliwia skręcanie sklerytu ku górze[2].
Drugi skleryt aksillarny (łac. lamina axillaris apicalis) znajduje się zarówno w grzbietowej jak i brzusznej błonie skrzydła[1]. Jego kształt jest bardziej zmienny niż poprzedniego. Łączy się skośnie i zawiasowo z zewnętrznym bokiem pierwszego sklerytu aksillarnego[2]. Dolna jego powierzchnia spoczywa na słupku pleuralnym (łac. processus pleuralis fulcralis), tworząc z nim drugi staw skrzydła. Przedni kraniec sklerytu zawsze połączony jest ruchomo z nasadą żyłki radialnej[2][1]. Ruchy sklerytu są obrotowe i służą w szczególności do manipulacji żyłką radialną[2]. U niektórych motyli drugi skleryt aksillarny również zaopatrzony może być w kolec aksillarny (łac. spina basalis)[3].
Trzeci skleryt aksillarny (łac. lamina axillaris medialis) znajduje się w grzbietowej błonie skrzydła[1], w tylnej części pola aksillarnego. Jego kształt jest zróżnicowany, często nieregularny[2], u nowoskrzydłych zwykle mniej lub bardziej igrekowaty[1]. Jego część środkowa jest z przodu połączona stawowo z tylnym krańcem drugiego sklerytu aksillarnego. W części odsiebnej trzeci skleryt aksillarny wydłużony jest w wyrostek, od którego odchodzą nasady żyłek analnych. Nasada tego sklerytu służy zawsze za punkt zaczepu wychodzących z pleury mięśni aksillarnych, u nowoskrzydłych odpowiadających za składanie skrzydła. Tylna część sklerytu połączona jest zawiasowo z tylnym notalnym wyrostkiem skrzydłowym tergitu (łac. processus notalis posterioris), tworząc trzeci staw skrzydła[2][1] lub też połączona jest z czwartym sklerytem aksillarnym, a dopiero on z wspominanym wyrostkiem skrzydłowym[2]. Skleryt ten porusza bezpośrednio żyłkami analnymi. U owadów nowoskrzydłych skurcz mięśnia aksillarnego powoduje obrót sklerytu, który kieruje skrzydła wierzchołkami w tył, jednocześnie pozostawiając stronę grzbietową skierowaną grzbietowo i tym sposobem składając skrzydła nad odwłokiem[4][2][1].
Czwarty skleryt aksillarny (łac. lamina iugalis) występuje tylko u części owadów. Jest on niewielkich rozmiarów. Połączony jest stawowo z trzecim sklerytem aksillarnym i tylnym notalnym wyrostkiem skrzydłowym tergitu, pośrednicząc pomiędzy nimi. Prawdopodobnie powstał w wyniku oddzielenia się części trzeciego sklerytu aksillarnego[2].
Przypisy
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Ryszard Szadziewski, Przemysław Trojan: Nadgromada: owady s.l. – insecta s.l. (sześcionogi – Hexapoda). W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 61–64.
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 X: The Wings. W: R. E. Snodgrass: Principles of Insect Morphology. Cornell University Press, 1935.
- 1 2 3 Lajos Zombori, Henrik Steinmann: Dictionary of Insect Morphology. de Gruyter, s. 27, seria: Handbook of Zoology.
- ↑ Nikita J. Kluge. General system of Neoptera with description of a new species of Embioptera. „Russian Entomological Journal”. 21 (4), s. 371–384, 2012.