 Sigesbeckia orientalis | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj |
sigesbekia | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Sigesbeckia L. Sp. Pl.: 900 (1753)[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
S. orientalis Linnaeus[4] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Sigesbekia (Sigesbeckia L.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Obejmuje 11 gatunków[3]. Rośliny te występują w Australii, wschodniej, południowej i środkowej Azji, w Europie Wschodniej, we wschodniej i południowej Afryce oraz w zachodniej Ameryce Południowej i Środkowej[5]. Najbardziej zróżnicowane są w Meksyku[6]. Rozprzestrzenione zostały jako introdukowane w Stanach Zjednoczonych, we wschodniej Ameryce Południowej, w zachodniej i środkowej Europie, w Nowej Zelandii i wyspach Oceanii[3]. W Polsce rośnie sigesbekia sercolistna S. jorullensis jako roślina dziczejąca w ogrodach botanicznych we Wrocławiu i Krakowie[7].
Znaczenie użytkowe ma Sigesbeckia orientalis wykorzystywana lokalnie jako roślina lecznicza. Owoce tego gatunku wskazywane są jako potencjalny surowiec do produkcji olejów[5].
Nazwa rodzaju upamiętnia Johanna Georga Siegesbecka (1686–1755)[8].
Nazewnictwo
W nazwie rodzaju Karol Linneusz upamiętnił Johanna Georga Siegesbecka – niemieckiego lekarza i botanika, profesora Rosyjskiej Akademii Nauk z Petersburga, który był zaciekłym oponentem linneuszowskiej klasyfikacji biologicznej opartej na liczbie męskich (pręcików) i żeńskich (słupków) organów płciowych w kwiatach. Siegesbeck krytykował koncept systemu płciowego roślin, twierdząc, że Bóg nie pozwoliłby na to, by jedna kobieta (słupek) była otoczona i współżyła z 20 lub większą liczbą mężczyzn (pręcików) albo żeby żonaci mężczyźni (pręciki z kwiatów obupłciowych) zapładniali kobiety niezamężne (kwiaty żeńskie – słupkowe). Siegesbeck, używając swoich wpływów, wyśmiewał i utrudniał funkcjonowanie Linneusza w Sztokholmie (pozbawiając pacjentów i możliwości znalezienia służby). Linneusz upamiętnił go, nadając jego nazwisko rodzajowi chwastów o niepozornych kwiatach, uciążliwych z powodu lepkich, czepiających się ubrań listków okrywy (mającemu przy tym w kwiatostanach zarówno kwiaty obupłciowe z pojedynczym słupkiem i pięcioma pręcikami, jak i kwiaty jednopłciowe – słupkowe)[8].
W Polsce poza spolszczoną nazwą naukową używana jest nazwa zwyczajowa „boska trawa” (w nawiązaniu do właściwości leczniczych S. orientalis)[7].
Morfologia
- Pokrój
- Rośliny jednoroczne[9], rzadziej byliny i wówczas z drewniejącą i dętą szyją korzeniową[6].
- Liście
- Naprzeciwległe, z oskrzydlonymi ogonkami. Blaszka liściowa owłosiona[9][6], jajowata lub kanciastojajowata[6].
- Kwiaty
- Zebrane w koszyczki, a te w luźne, wyrastające szczytowo na pędach lub w kątach liści, wierzchotkowate kwiatostany złożone. Koszyczki rozwijają się na szypułkach[9]. Ich półkuliste do dzwonkowatych okrywy mają dwa rzędy listków. Zewnętrznych jest 5, są one długie, rozpostarte lub odgięte, równowąskie do równowąsko łopatkowatych, pokryte gruczołkami. Wewnętrzne listki okrywy są krótkie i wzniesione[9][6]. Dno koszyczka jest płaskie[9] lub wypukłe[6], z łuseczkowatymi plewinkami[9]. Brzeżne kwiaty języczkowate są żeńskie i żółte[9], czasem też białawe[6]. Kwiat języczkowy zakończony jest trzema ząbkami[6]. Wewnątrz koszyczka znajdują się kwiaty obupłciowe, rurkowe[9][6] o barwie żółtej lub kremowej[6].
- Owoce
- Niełupki podługowato-jajowate, czterokanciaste[9], rzadziej trójkanciaste, ścieśnione, asymetryczne, czarne i nagie. Puchu kielichowego brak[6]. Diasporą jest cały koszyczek rozprzestrzeniany dzięki lepkim listkom okrywy[5].
Systematyka
Rodzaj z rodziny astrowatych Asteraceae z podrodziny Asteroideae i z plemienia Millerieae[10].
- Wykaz gatunków[3]
- Sigesbeckia agrestis Poepp.
- Sigesbeckia australiensis D.L.Schulz
- Sigesbeckia flosculosa L'Hér.
- Sigesbeckia glabrescens (Makino) Makino
- Sigesbeckia jorullensis Kunth – sigesbekia sercolistna
- Sigesbeckia nudicaulis Standl. & Steyerm.
- Sigesbeckia orientalis L.
- Sigesbeckia pringlei D.L.Schulz
- Sigesbeckia pubescens (Makino) Makino
- Sigesbeckia repens B.L.Rob. & Greenm.
- Sigesbeckia serrata DC.
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2023-02-19] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2023-02-19] (ang.).
- 1 2 3 4 5 Sigesbeckia L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2023-02-19].
- ↑ Sigesbeckia Linnaeus, [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [online], Smithsonian Institution [dostęp 2023-02-19].
- 1 2 3 David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 855-856, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. VIII. Flowering Plants. Dicotyledons. Asterales. Berlin, Heidelberg: Springer, 2007, s. 491. ISBN 978-3-540-31050-1.
- 1 2 Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 167, ISBN 978-83-62975-45-7.
- 1 2 Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 608. ISBN 978-1-842466346.
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Sigesbeckia Linnaeus, [w:] Flora of China [online], eFloras.org [dostęp 2023-02-19].
- ↑ Genus Sigesbeckia L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-08-13].