Sforziada
La Sforziada (wł.)
Commentarii rerum gestarum Francisci Sfortiae (łac.)
Ilustracja
Karta egzemplarza z Biblioteki Narodowej w Warszawie
Autor

Giovanni Simonetta

Data powstania

lata 70. XV w.

Wydanie oryginalne
Miejsce wydania

Mediolan

Język

łacina, włoski

Data wydania

1483, 1486, 1490

Wydawca

Antonio Zarotto

Portret La Bella Principessa przypisywany Leonardowi da Vinci, mogący pochodzić z egzemplarza Sforziady

Sforziada (wł. La Sforziada, łac. Commentarii rerum gestarum Francisci Sfortiae) – dzieło Giovanniego Simonetty (Ioannes Simonetta) z lat 70. XV wieku poświęcone Franciszkowi Sforzy, władcy Mediolanu i założycielowi dynastii Sforzów[1].

Wydania

Dzieło trzykrotnie wydał w Mediolanie w swojej oficynie Antonio Zarotto (Antonius Zarotus)[1]:

  • w 1483 po łacinie
  • w 1486 po łacinie
  • w 1490 po włosku (in lingua fiorentina)

Mecenasem i promotorem wszystkich wydań był Ludwik Sforza, syn Franciszka[1]. Cześć edycji została wydrukowana na pergaminie oraz ozdobiona iluminacjami Giovanniego Pietro Birago, będącymi jednymi z najwybitniejszych zabytków sztuki lombardzkiej XV wieku[1].

Z edycji z 1490, tłoczonej na pergaminie oraz iluminowanej, zachowały się cztery egzemplarze[1]. Na podstawie różnic w symbolice dekoracji kart ustalono, że adresatami poszczególnych egzemplarzy byli[1]:

Egzemplarz w Bibliotece Narodowej

Opis

Egzemplarz przechowywany w Bibliotece Narodowej w Warszawie pochodzi z depozytu Biblioteki Ordynacji Zamojskiej w Warszawie[1]. Wymiary książki to 34x23,8 cm[1].

Szczególnie cenna jest siódma karta dzieła, na której znajdują się: tytuł, portret Franciszka Sforzy, bordiury na marginesach (lewy, górny, prawy) oraz alegoryczna miniatura figuralna z postaciami putt, symbolizującymi osobistości z dworu w Mediolanie (dolny margines)[1]. Centralnie umieszczone ciemnoskóre putto symbolizuje Ludwika Sforzę, który nosił nadane przez ojca przezwisko Il Moro – Maur, zaś ciemnoskóra dziewczynka obejmująca jednego z dworzan to nieślubna córka księcia, Bianka, oraz jej mąż Galeazzo Sanseverino[2].

Egzemplarz warszawski jest jedynym sygnowanym przez miniaturzystę – na karcie siódmej w podstawie prawej bordiury znajduje się podpis: „P[re]SB[yte]R IO[annes] PETR[u]S BIRAGUS FE[cit]”[1]. Podpis ten umożliwił także przypisanie Giovanniemu Pietro Birago kilkunastu innych dzieł przechowywanych w różnych muzeach, a uznawanych wcześniej za anonimowe[1].

Historia

Nie jest pewne, kiedy i w jakich okolicznościach Sforziada znalazła się w Polsce. Hipoteza, którą stawiali Bogdan Horodyski i Alodia Kawecka-Gryczowa, że egzemplarz trafił do Polski w 1518 wraz z królową Boną z okazji jej ślubu z Zygmuntem Starym, nie znalazła potwierdzenia[1][3]. Mógł jednak zostać przekazany Bonie i Zygmuntowi w późniejszym czasie, a potem odziedziczony przez ich syna, Zygmunta Augusta[4]. Następnie po śmierci władcy trafił do zbiorów Jana Zamoyskiego, być może podarowany przez Annę Jagiellonkę lub zabrany osobiście przez Zamoyskiego z księgozbioru królewskiego w Tykocinie[5].

Pierwsza udokumentowana wzmianka dotycząca egzemplarza pochodzi ze spisu inwentarza biblioteki Akademii Zamojskiej z 1675[6]. Po raz kolejny dzieło wymienione jest w spisie książek akademii z 1776[7]. W początkach XIX w. egzemplarz księgi został przeniesiony do nowo powstałej Biblioteki Ordynacji Zamojskiej w Warszawie w Pałacu Błękitnym[8]. Z tego okresu pochodzi wklejony do dzieła ekslibris o treści: „Z BIBLIOTEKI ORDYNACJI ZAMOYSKIEJ W WARSZAWIE ROKU 1815”[8]. Nie oznacza to jednak, że dokładnie w 1815 egzemplarz był już w Warszawie, gdyż wiele książek znajdujących się w bibliotece otrzymało ten ekslibris później[8]. Sforziada jest za to wymieniona w dokładnym spisie książek z 1836[8]. W czasie powstania warszawskiego Niemcy spalili Bibliotekę Ordynacji Zamoyskich, Sforziada znalazła się jednak wśród nielicznych ocalałych książek. W 1946 Jan Tomasz Zamoyski przekazał kolekcję zachowanych dzieł, w tym Sforziadę, do Biblioteki Narodowej w Warszawie[9]. Od 2024 egzemplarz prezentowany jest na wystawie stałej w Pałacu Rzeczypospolitej[10].

La Bella Principessa

W 2010 Martin Kemp i Pascal Cotte opublikowali pracę, w której postawili tezę, że wykonany na pergaminie portret La Bella Principessa, dotąd uznawany za anonimową grafikę niemiecką z XIX w., jest w istocie autorstwa Leonarda da Vinci[11]. Osobą przedstawioną na portrecie może być zaś Bianka Sforza[11]. W toku dalszych badań postanowili sprawdzić hipotezę, że portret może pochodzić z egzemplarza Sforziady przechowywanego w Bibliotece Narodowej w Warszawie[11]. W styczniu 2011 przeprowadzili badania egzemplarza w Warszawie[12]. Na podstawie badań stwierdzili, że portret mógł pierwotnie być częścią warszawskiego egzemplarza Sforziady i znajdować się za tekstem wstępnym, a przed kartą z iluminacjami Giovanniego Pietro Birago[13]. Wskazuje na to m.in. podobieństwo welinu, na którym wykonana jest i książka, i portret, a także odpowiadające sobie ślady zszyć[13]. Nie jest pewne, kiedy portret został oddzielony od książki – jednym z możliwych okresów jest przełom XVIII i XIX wieku[14].

Przypisy

  1. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Nad złoto droższe. Skarby Biblioteki Narodowej 2003 ↓, rozdz. „Sforziada”.
  2. ↑ Kociszewska 2013 ↓.
  3. ↑ Woźniak 2014 ↓, s. 3–4.
  4. ↑ Woźniak 2014 ↓, s. 5–6.
  5. ↑ Woźniak 2014 ↓, s. 12.
  6. ↑ Woźniak 2014 ↓, s. 15.
  7. ↑ Woźniak 2014 ↓, s. 17.
  8. 1 2 3 4 Woźniak 2014 ↓, s. 21.
  9. ↑ Woźniak 2014 ↓, s. 23.
  10. ↑ Pałac Rzeczypospolitej. Trzy razy otwierana. Najcenniejsze zbiory Biblioteki Narodowej w Pałacu Rzeczypospolitej. Tomasz Makowski (oprac.), Patryk Sapała (współprac.). Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2024, s. 9, 92.
  11. 1 2 3 Cotte i Kemp ↓, Introduction.
  12. ↑ Biblioteka Narodowa – Aktualności 2011 ↓.
  13. 1 2 Cotte i Kemp ↓, Conclusions and Consequences.
  14. ↑ Woźniak 2015 ↓, Summary.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.