Siergiej Prokofjew
Серге́й Сергеевич Проко́фьев
ilustracja
Imię i nazwisko

Siergiej Siergiejewicz Prokofjew

Data i miejsce urodzenia

23 kwietnia 1891
Soncowka k. Kurachowa

Pochodzenie

rosyjskie

Data i miejsce śmierci

5 marca 1953
Moskwa

Instrumenty

fortepian

Gatunki

muzyka poważna, muzyka neoromantyczna

Zawód

kompozytor, pianista, dyrygent

Odznaczenia
Nagroda Stalinowska Ludowy Artysta RFSRR Zasłużony Działacz Sztuk RFSRR
Order Czerwonego Sztandaru Pracy Medal „Za obronę Kaukazu” Medal „Za ofiarną pracę w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” Medal „W upamiętnieniu 800-lecia Moskwy”
podpis
Strona internetowa

Siergiej Siergiejewicz Prokofjew (ros. Серге́й Сергеевич Проко́фьев, w formie spolszczonej Sergiusz Prokofiew, Siergiej Prokofiew; ur. 11 kwietnia?/23 kwietnia 1891 w Soncowce k. Kurachowa, w Imperium Rosyjskim, zm. 5 marca 1953 w Moskwie, ZSRR) – rosyjski (radziecki) kompozytor, pianista-wirtuoz oraz dyrygent, jeden z najważniejszych twórców awangardy pierwszej połowy XX w. Współtworzył różne nurty modernizmu, w tym futuryzm, ekspresjonizm, prymitywizm i neoklasycyzm (uważany za inicjatora ostatniego z tych kierunków w I Symfonii D-dur „Klasycznej”, op. 25, 1917), zachowując przy tym oryginalność i idiomatyczność stylu.

Prokofjew jest autorem szerokiego i różnorodnego repertuaru, obejmującego większość klasycznych form i gatunków: muzyki operowej, baletowej, kantat, oratoriów, muzyki symfonicznej (symfonii, koncertów na fortepian, skrzypce, wiolonczelę, suit, sinfoniett, uwertur i in.), kameralnej (m.in. kwartetów smyczkowych, pieśni, sonat), utworów na fortepian solo (m.in. 9 sonat, Visions fugitives, op. 22), muzyki scenicznej i filmowej, a także transkrypcji.

Popularność zawdzięcza przede wszystkim Symfonii klasycznej, bajce symfonicznej Piotruś i wilk, III koncertowi fortepianowemu C-dur, baletom Romeo i Julia oraz Kopciuszek, suicie Porucznik Kiże oraz muzyce do filmów Siergieja Eisensteina.

Życiorys

Z muzyką Prokofjew zapoznał się w domu rodzinnym dzięki matce, która udzielała mu pierwszych lekcji gry na fortepianie gdy miał 5 lat. Pierwsze próby kompozytorskie – walce, marsze, dwie opery: Olbrzym i Na bezludnych wyspach, zwróciły uwagę Siergieja Taniejewa. Za jego namową Prokofjew rozpoczął w 1902 roku naukę muzyki (harmonia i kompozycja) u Reinholda Glière’a. Po dwóch latach wstąpił do konserwatorium petersburskiego (harmonia i kontrapunkt – Anatolij Ladow, orkiestracja – Nikołaj Rimski-Korsakow, dyrygentura – N. Czeriepnin, fortepian – Anna Jesipowa). W 1908 wziął po raz pierwszy udział w „Wieczorach muzyki współczesnej” S. Diagilewa. W 1914 roku Prokofjew ukończył konserwatorium jako świetny pianista i kompozytor, odznaczony pierwszą nagrodą za I Koncert fortepianowy. W 1918 roku opuścił kraj, udając się najpierw do Ameryki, później do Francji[1]. Szybko zdobył sławę znakomitego pianisty-wirtuoza i niezwykle oryginalnego kompozytora. W Paryżu nawiązał współpracę z Siergiejem Diagilewem. Pisał dla niego balety: Syn marnotrawny, Nad Dnieprem, Stalowy krok. Tutaj związany był z bardzo kosmopolityczną grupą Triton (obok Milhauda, Honeggera, Poulenca i Martinů). W 1936 roku powrócił na stałe do Rosji, gdzie prócz pracy kompozytorskiej zajmował się pedagogiką prowadząc klasę kompozycji w Konserwatorium w Moskwie.

Prokofjew przy pianinie

W całej twórczości Prokofjewa zaobserwować można charakterystyczne dla jego stylu cechy: ogólna antyromantyczność, nieustępliwość rytmiki (często ostinatowej), gwałtowna dynamiczność, liryzm, humorystyczne w intencjach cytowanie znanych zwrotów melodyczno-harmonicznych, uchwytność melodyki, pikanteria harmoniczna i kolorystyczna, ogólna przejrzystość założeń i mistrzowska precyzja ich realizacji.

On sam tak charakteryzował przemiany w swojej muzyce:

Pierwsza linia – klasyczna, raz przyjmuje postać neoklasyczną (sonaty, koncerty), to znowu naśladuje klasykę XVIII wieku (gawoty). Druga linia – nowatorska początkowo była poszukiwaniem własnego języka harmonicznego, następnie zmieniła się w poszukiwanie języka do wyrażania silnych emocji (Sarkazmy, Suita scytyjska, Gracz, Siedmiu, II Symfonia i in.). Chociaż dotyczy ona przede wszystkim języka harmonicznego, należą tu jednak także nowości w intonacji melodii, w instrumentacji i dramaturgii. Trzecia linia – linia tokkatowa albo, jeśli kto woli, motoryczny, to prawdopodobnie linia najmniej cenna. Linia czwarta – liryczna: początkowo pojawia się jako liryczno-kontemplacyjna, czasami niezupełnie związana z melodią..., czasami zaś związana z melodią dłuższą lub krótszą (m.in. początek Koncertu skrzypcowego). Linia ta pozostawała niezauważona albo zauważono ją po upływie czasu. Liryki w ciągu długiego czasu odmawiano mi w ogóle i, nie podsycana, rozwijała się powoli. Za to później zwracałem na nią coraz więcej i więcej uwagi.

Siergiej Prokofjew, Autobiografia[2]

Śmierć

Zmarł 5 marca 1953. Tego samego dnia zmarł również przywódca Związku Radzieckiego Józef Stalin. Zgon Stalina skupił na sobie uwagę całego narodu, w związku z czym śmierć kompozytora była nieomalże niezauważona, a państwowe uroczystości żałobne uniemożliwiały przeprowadzenie pogrzebu Prokofjewa. Zbieg tych dwóch wydarzeń stał się także tematem anegdoty, związanej z osobą dyrygenta Grzegorza Fitelberga, dyrektora Wielkiej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia – dzień po śmierci Stalina i Prokofjewa Fitelberg po przyjściu na próbę orkiestry miał wygłosić mowę ku pamięci wielkiego kompozytora i poprosił o minutę ciszy. Następnie zwrócił się do koncertmistrza Władysława Wochniaka: Władziu, czy to prawda, że umarł Stalin?[3].

Życie osobiste

Był dwukrotnie żonaty: z Liną Luberą (od 1923), z którą miał dwóch synów, Światosława i Olega, oraz Mirą Mendelson (od 1948), która była jego partnerką od wielu lat w czasie trwania związku małżeńskiego z Liną Luberą.

Instytucje poświęcone kompozytorowi

Jego pierwsza żona, Lina, założyła w 1983 Fundację im. S. Prokofjewa (The Serge Prokofiev Foundation), która w 1994 otrzymała siedzibę w Goldsmiths’ College przy Uniwersytecie Londyńskim. Jej celem jest zbieranie środków finansowych na badania twórczości Prokofjewa, a także gromadzenie rękopisów i pamiątek oraz popularyzacja dzieł kompozytora. W latach 2001–2004 funkcjonowało Stowarzyszenie im. Siergieja Prokofjewa (The Serge Prokofiev Association), założone przez Fundację, które wydawało czasopismo Three Oranges oraz kierowało inicjatywą Prokofiev 2003 na 50-lecie śmierci kompozytora. Po rozwiązaniu Stowarzyszenia zadanie wydawania czasopisma przejęła Fundacja[4].

Najważniejsze dzieła

Popiersie Siergieja Prokofjewa w Alei Sław na Skwerze Harcerskim w Kielcach
Siergiej Prokofjew, ok. 1918

Opery

  • Gracz, op. 24 (1915–1916)
  • Miłość do trzech pomarańczy, op. 33 (1919)
  • Ognisty anioł, op. 37 (1919–1927)
  • Siemion Kotko, op. 81 (1939)
  • Zaręczyny w klasztorze, op. 86 (1940)
  • Wojna i pokój, op. 91 (1941–1942)
  • Opowieść o prawdziwym człowieku (1948, Kijów 1961)

Balety

  • Błazen (Bajka o błaźnie, co siedmiu błaznów przechytrzył), op. 21 (1915–1920)
  • Stalowy krok, op. 41 (1925)
  • Syn marnotrawny, op. 46 (1928)
  • Nad Dnieprem, op. 51 (1930)
  • Romeo i Julia, op. 64 (1935–1936)
  • Kopciuszek, op. 87 (1940–1944)
  • Baśń o kamiennym kwiecie, op. 118 (1948–1950)

Symfonie

  • I symfonia D-dur „Klasyczna”, op. 25 (1916–1917)
  • II symfonia d-moll, op. 40 (1924)
  • III symfonia c-moll, op. 44 (1928)
  • IV symfonia C-dur, op. 47 (1930), ponownie zredagowana w 1947 r. jako op. 112
  • V symfonia B-dur, op. 100 (1944)
  • VI symfonia es-moll, op. 111 (1945–1947)
  • VII symfonia cis-moll, op. 131 (1951–1952)

Koncerty

  • fortepianowe
    • I koncert fortepianowy Des-dur, op. 10 (1911–1912)
    • II koncert fortepianowy g-moll, op. 16 (1913), ponownie zredagowany w 1923 r. jeden z najtrudniejszych koncertów fortepianowych
    • III koncert fortepianowy C-dur, op. 26 (1917–1921)
    • IV koncert fortepianowy B-dur (na lewą rękę), op. 53 (1931)
    • V koncert fortepianowy G-dur, op. 55 (1932)
  • skrzypcowe
    • I koncert skrzypcowy D-dur, op. 19 (1916–1917)
    • II koncert skrzypcowy g-moll, op. 63 (1935)
  • wiolonczelowe
    • Symfonia-koncert e-moll na wiolonczelę i orkiestrę, op. 125 (1950–1952); w pierwszej redakcji jako I Koncert wiolonczelowy e-moll op. 58
    • Concertino g-moll na wiolonczelę i orkiestrę, op. 132 (1952)

Suity i inne utwory orkiestrowe

  • Jesienny szkic, op. 8 (1910–1914–1934)
  • Suita scytyjska na wielką orkiestrę symfoniczną, op. 20, mniej znana jako Ała i Łołłij (1915)
  • Suita symfoniczna z baletu „Błazen”, op. 21bis (1922)
  • Suita symfoniczna z opery „Miłość do trzech pomarańczy”, op. 33bis (1924)
  • Suita symfoniczna z baletu „Nad Dnieprem”, op. 51bis (1933)
  • Suita symfoniczna z filmu „Porucznik Kiże”, op. 60 (1933–1934)
  • I suita symfoniczna z baletu „Romeo i Julia”, op. 64bis (1936)
  • II suita symfoniczna z baletu „Romeo i Julia”, op. 64ter (1936)
  • Piotruś i wilk, op. 67 (1936), bajka symfoniczna dla dzieci na głos recytujący i wielką orkiestrę symfoniczną
  • III suita symfoniczna z baletu „Romeo i Julia”, op. 101 (1946)
  • I suita symfoniczna z baletu „Kopciuszek”, op. 107 (1946)
  • II suita symfoniczna z baletu „Kopciuszek”, op. 108 (1946)
  • III suita symfoniczna z baletu „Kopciuszek”, op. 109 (1946)

Utwory kameralne

  • Uwertura żydowska na klarnet, fortepian i kwartet smyczkowy, op. 34 (1919)
  • Kwintet g-moll na obój, klarnet, skrzypce, altówkę i kontrabas, op. 39 (1924)
  • Sonata C-dur na dwoje skrzypiec, op. 56 (1932)
  • I sonata f-moll na skrzypce i fortepian, op. 80 (1938–1946)
  • Sonata D-dur na flet i fortepian, op. 94 (1943)
  • II sonata D-dur na skrzypce i fortepian, op. 94bis (1944), transkrypcja Sonaty fletowej
  • Sonata C-dur na wiolonczelę i fortepian, op. 119 (1949)

Utwory fortepianowe

  • sonaty:
    • I sonata f-moll, op. 1 (1909)
    • II sonata d-moll, op. 14 (1912)
    • III sonata a-moll „Ze starych zeszytów”, op. 28 (1917)
    • IV sonata c-moll „Ze starych zeszytów”, op. 29 (1917)
    • V sonata C-dur, op. 38 (1923)
    • VI sonata A-dur „Wojenna”, op. 82 (1939–1940)
    • VII sonata B-dur „Wojenna”, op. 83 (1939–1942)
    • VIII sonata B-dur „Wojenna”, op. 84 (1939–1944)
    • IX sonata C-dur, op. 103 (1947)
  • inne:
    • Podszepty diabelskie, op. 4/4 (1910–1912)
    • Toccata d-moll, op. 11 (1912)
    • Sarkazmy, op. 17 (1912–1914), 5 utworów
    • Wizje ulotne (Visions fugitives), op. 22 (1915–1917), 20 utworów
    • Bajki starej babuni, op. 31 (1918), 4 utwory
    • Sonatina pastoralna, op. 59/3 (1934)
    • Muzyka dziecięca op. 65
    • liczne transkrypcje fragmentów baletów i oper, m.in.: Miłość do trzech pomarańczy, Romeo i Julia, Kopciuszek, Wojna i pokój

Dzieła wokalne

  • Ich siedmiu, op. 30 (1917), kantata na tenor dramatyczny, chór i orkiestrę (sł. K. Balmont)
  • Kantata na XX-lecie Października, op. 74 (1936–1937) na 2 chóry, orkiestrę symfoniczną, orkiestrę wojskową, orkiestrę akordeonów i perkusję, do tekstów K. Marksa, W. Lenina i J. Stalina
  • Aleksander Newski, op. 78 (1938–1939), kantata na mezzosopran, chór i orkiestrę, słowa W. Łukowski i S. Prokofjew
  • Zdrawica, op. 85 (1939), kantata na chór i orkiestrę

Muzyka filmowa

  • Porucznik Kiże (niezrealizowany)
  • Dama Pikowa (niezrealizowany)
  • Aleksander Newski (reż. Siergiej Eisenstein)
  • Iwan Groźny (reż. Siergiej Eisenstein)

Muzyka teatralna

  • Noce egipskie
  • Hamlet

Odznaczenia

Został odznaczony m.in.[5]:

Edycje nutowe

  • S. S. Prokofjew: sobranie soczinienij (ros. С.С. Прокофьев: собрание сочинений; pol. S.S. Prokofiew: dzieła zebrane), red. N.P. Anosow i in., 20 tomów, Gosudarstwiennoje muzykalnoje izdatielstwo, Muzyka (Государственное музыкальное издательство, Музыка), 1955–67.

Przypisy

  1. ↑ Prokofjew Siergiej S., [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-02-16].
  2. ↑ S. Prokofjew, Autobiografia, tłum. J. Ilnicka, Kraków, PWM 1970, s. 185–186.
  3. ↑ Stanisław Wisłocki: Życie jednego muzyka. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2000, s. 81.
  4. ↑ The Serge Prokofiev Foundation [online], www.sprkfv.net [dostęp 2017-11-26].
  5. ↑ Simon Morrison: The People’s Artist: Prokofiev’s Soviet Years. Oxford: Oxford University Press, 2009, s. 283. ISBN 978-0-19-975348-2.

Bibliografia

  • Siergiej Prokofjew: Matieriały, dokumienty, wospominanija, Moskwa 1956
  • Izraił Niestiew: S. Prokofjew, Moskwa 1957 (wyd. ang. tłum. Florence Jonas, Stanford 1960)
  • O twórczości Sergiusza Prokofiewa, red. Zofia Lissa, Kraków 1962
  • Michel Hofmann: Serge Prokofiev, Paryż 1963
  • M.G. Aranowski: Miełodika S. Prokofjewa, Leningrad 1969
  • S. Prokofjew: Autobiografia, Kraków, PWM 1970
  • S. Prokofjew: Merci za miły list, Kraków 1970
  • S. Prokofjew: Refleksje, notatki i wypowiedzi, Kraków 1971
  • Jerzy Jaroszewicz: Prokofjew, Kraków, PWM 1983

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.