Seksizm językowy, seksizm lingwistyczny – dyskryminacyjna odmiana seksizmu, polegająca na deprecjonowaniu za pomocą języka osób należących do jednej z płci.

Charakterystyka zjawiska

Język jest podstawowym czynnikiem socjalizacji i internalizacji norm społecznych. Stanowi artefakt kulturowy o istotnym znaczeniu symbolicznym. Słowa i wypowiedzi, których celem jest komunikacja interpersonalna, są systemem korespondującym z systemem społecznym. „Słowa są symbolami zawierającymi znaczenia: definiują, opisują i wartościują”[1]. Język, ewoluujący w toku historii władających nim społeczeństw, na którego kształtowanie i zmiany wpływają m.in. okoliczności ekonomiczne i polityczne, niesie ze sobą przekaz dotyczący statusu społecznego, ról płciowych i stereotypów dotyczących kobiet i mężczyzn.

Jak wskazuje Philip M. Smith określenia dotyczące kobiet przechodzą proces degradacji semantycznej, polegający na stopniowym deprecjonowaniu znaczeń lub konotacji. „Leksykografowie zauważyli, że słowa bądź określenia, które kojarzono z kobietami, posiadają często właściwości, które odpowiadają społecznym stereotypom i ocenom odnoszącym się do kobiet jako grupy”[2]. Prof. Małgorzata Marcjanik, językoznawczyni, wskazuje na tradycję wiązania mniejszego prestiżu z nazwą stanowiska wyrażoną w formie żeńskiej, niż z nazwą wyrażoną w formie męskiej[3].

Seksizm w języku przejawia się nie tylko w degradacji semantycznej, ale również w określaniu tożsamości kobiet w zależności od ich związku z mężczyznami oraz wykluczaniu lub ignorowaniu kobiet[4][5].

Przykładem określania tożsamości kobiet z zależności od ich związku z mężczyznami jest różnicowanie zwrotów grzecznościowych wobec kobiet według tego czy są niezamężne czy zamężne. W języku polskim używano określeń Panna (ang.: Miss) i Pani (ang.: Mrs.). W ten sposób tożsamość kobiety definiowana była przez obecność mężczyzny – męża[6]. W przypadku mężczyzn seksizm językowy w zwrotach grzecznościowych nie występuje, jako że niezależnie od tego, czy są żonaci czy nie, używany jest tylko zwrot Pan (ang.: Mr), nie stosuje się zwrotu Kawaler. Obecnie w języku polskim nie stosuje się opisywanego rozróżnienia. W zwrotach grzecznościowych wobec kobiet – używa się słowa Pani[6]. W języku angielskim neutralnym określeniem nieuwzględniającym tego rozróżnienia jest Ms.

W języku polskim wykluczanie lub ignorowanie kobiet polega m.in. na używaniu wobec kobiet męskich form nazw stanowisk – np. dyrektor zamiast dyrektorka, psycholog zamiast psycholożka. W języku angielskim przykładem jest policeman (policjant) – użycie tego terminu sugeruje, że osoba pracująca w policji jest mężczyzną (ang. man). Poza tym w języku polskim istnieje praktyka formułowania komunikatów skierowanych do anonimowej osoby, która może być kobietą lub mężczyzną, tak jakby ta osoba była mężczyzną, czyli z użyciem czasownika w 2 os. liczby pojedynczej w rodzaju męskim, np. Czy skorzystałeś już z nowej promocji?[4][5].

Sposoby przeciwdziałania

Obecnie seksistowski charakter języka i jego wpływ na psychologię jednostek i strukturę społeczną są przedmiotem intensywnych badań i debaty[7]. Zdaniem części uczonych „otwarte stawianie kwestii seksistowskiego charakteru języka stanowi jeden ze wstępnych warunków rozwoju świadomości społecznej w zakresie seksizmu oraz podjęcia działań na rzecz jego zniesienia”[8]. Przeciwdziałanie seksizmowi w języku obejmuje m.in. używanie żeńskich form nazw stanowisk wobec kobiet[9] (w języku polskim) lub używanie form neutralnych płciowo dla ogólnego określenia nazw stanowisk (np. w języku angielskim: chairperson zamiast chairman). Seksizm językowy od 1987 roku jest kwestią, którą zajmuje się UNESCO. UNESCO przyjęło stanowisko, iż w trosce o precyzję wysławiania się oraz niestosowanie praktyk dyskryminacyjnych wobec kobiet, należy używać języka neutralnego płciowo[10]. Eliminacja seksizmu z języka to od 1990 roku również zalecenie Rady Europy[11].

Zobacz też

  • feministyczna reforma języka
  • język neutralny płciowo
  • feminatyw

Przypisy

  1. ↑ Claire M. Renezetti, Daniel J. Curran, Kobiety, mężczyźni i społeczeństwo, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, ISBN 83-01-14570-6, s. 195.
  2. ↑ Philip M. Smith, Language, the sexes and society, Oxford: Basil Blackwell, 1985, ISBN 978-0-631-12753-6, s. 48.
  3. ↑ Małgorzata Marcjanik: Żeńskie nazwy stanowisk. Poradnia.PWN.pl. [dostęp 2011-10-11].
  4. 1 2 Bojarska, Katarzyna. (2011). Wpływ androcentrycznych i inkluzywnych płciowo konstrukcji językowych na skojarzenia z płcią. Studia Psychologiczne, 49(2), 53–68. doi:10.2478/v10167-011-0010-y.
  5. 1 2 Bojarska, Katarzyna (2012). Responding to lexical stimuli with gender associations: A Cognitive–Cultural Model. Journal of Language and Social Psychology. doi:10.1177/0261927X12463008.
  6. 1 2 Panno Marto! - Poradnia językowa PWN [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2020-06-15] (pol.).
  7. ↑ Men, not ladies, first: we’re still sexist in writing. Surrey.ac.uk. [dostęp 2011-10-11].
  8. ↑ Claire M. Renezetti, Daniel J. Curran, Kobiety, mężczyźni i społeczeństwo, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, ISBN 83-01-14570-6, s. 199.
  9. ↑ Mirosław Bańko: Filolożka. Poradnia.PWN.pl. [dostęp 2011-10-11].
  10. ↑ Guidelines on Gender-Neutral Language. UNESCOdoc.unesco.org. [dostęp 2011-10-11].
  11. ↑ Council of Europe Committee of Ministers: Recommendation No. R (90) 4 of the Committe Of Ministers to Member States on the Elimination of Sexism from Language. wcd.coe.int. [dostęp 2011-10-11].

Bibliografia

  • Katarzyna Bojarska (2012). Responding to lexical stimuli with gender associations: A Cognitive–Cultural Model. „Journal of Language and Social Psychology”. doi:10.1177/0261927X12463008 (ang.)
  • Katarzyna Bojarska (2011). Wpływ androcentrycznych i inkluzywnych płciowo konstrukcji językowych na skojarzenia z płcią. „Studia Psychologiczne”, 49(2), 53–68. doi:10.2478/v10167-011-0010-y
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.