Sadziec
Ilustracja
Morfologia (sadziec konopiasty)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Asteroideae

Rodzaj

sadziec

Nazwa systematyczna
Eupatorium L.
Sp. Pl. 836. 1753
Typ nomenklatoryczny

Eupatorium cannabinum L.[3]

Eupatorium altissimum
Sadziec konopiasty
Sadziec purpurowy

Sadziec (Eupatorium L.) – rodzaj roślin należący do rodziny astrowatych. Jest bardzo trudny do klasyfikacji taksonomicznej i w różnych ujęciach bardzo zmienna jest liczba podawanych w jego obrębie gatunków – od około 40[4]–45[5] do 126[6] i więcej – nawet bardzo szerokich ujęć obejmujących ok. 1200 gatunków[7]. Zasięg rodzaju obejmuje wschodnią część Ameryki Północnej, Europę i wschodnią Azję[8]. W Polsce dziko rośnie tylko sadziec konopiasty E. cannabinum[9] (zarazem gatunek typowy rodzaju[3]). Rośliny te występują na różnych siedliskach od wilgotnych i cienistych po suche i słoneczne[10].

Kilka gatunków jest uprawianych (np. sadziec konopiasty, dęty, plamisty, purpurowy[11]. Wiele dawniej tu zaliczanych gatunków przeniesionych zostało do innych rodzajów, w tym gatunek uprawiany także w Polsce jako „sadziec wonny”[11] (→ Ageratina aromatica)[6].

Morfologia

Eupatorium chinense var. sachalinense
Eupatorium perfoliatum
Eupatorium serotinum
Pokrój
Byliny i rośliny jednoroczne[5] osiągające od 30 do 200 cm wysokości[8]. Łodygi prosto wzniesione i poza obrębem kwiatostanu zwykle nierozgałęzione[8].
Liście
Zwykle naprzeciwległe, czasem okółkowe, w górnej części pędu czasem skrętoległe. Siedzące lub ogonkowe. Kształt blaszki zróżnicowany u różnych gatunków – trójkątny, jajowaty, okrągławy, lancetowaty do równowąskiego. Blaszka niepodzielona, pierzasto podzielona albo trójdzielna, czasem klapowana pierzasto lub dłoniasto[8]. Blaszka może być naga lub omszona, gruczołowata lub szczeciniasto owłosiona, całobrzega lub ząbkowana[8].
Kwiaty
Drobne, zebrane w dyskowate koszyczki, a te z kolei w wierzchotkowaty kwiatostan złożony. Okrywa ma średnicę 1–3 mm, rzadko ponad 5 mm. Listków okrywy jest od 7 do 15, w 2–3 rzędach, zwykle są zielone, podobnej długości i omszone lub ogruczolone, różnego kształtu u różnych gatunków, czasem obłonione, rzadko nagie. Kwiatów promienistych w koszyczku jest zwykle około 5, rzadko więcej. Korona ma kształt trąbkowaty do dzwonkowatego i jest barwy białej, rzadziej różowej do fioletowej. Ząbki korony, których jest 5, są trójkątne[8].
Owoce
Niełupki 5-żebrowe, zwykle nagie, z 20–50 rzęskami białawego, drobno owłosionego puchu kielichowego[8].

Systematyka

Homonimy taksonomiczne[3]

Eupatorium Bubani = Agrimonia L.

Pozycja systematyczna

Rodzaj z plemienia Eupatorieae, podrodziny Asteroideae i rodziny astrowatych Asteraceae[12]. Wiele dawniej tu zaliczanych gatunków przeniesionych zostało do innych rodzajów (Ageratina, Chromolaena, Critonia, Conoclinium, Fleischmannia, Koanophyllon, Tamaulipa, Eutrochium)[8][10].

Wykaz gatunków[6][11]
  • Eupatorium adspersum Klatt
  • Eupatorium agrigaudium Cabrera
  • Eupatorium album L.
  • Eupatorium altissimum L.
  • Eupatorium amabile Kitam.
  • Eupatorium amambayense Cabrera
  • Eupatorium angustilobum C.Shih, S.Y.Jin & S.R.Chen
  • Eupatorium × arakianum Murata & H.Koyama
  • Eupatorium areniscophilum Cabrera
  • Eupatorium argentinum Ariza
  • Eupatorium asper Baker
  • Eupatorium asperrimum Sch.Bip. ex Baker
  • Eupatorium ballotifolium Kunth
  • Eupatorium benguetense C.B.Rob.
  • Eupatorium boyacense B.L.Rob.
  • Eupatorium buchii Urb.
  • Eupatorium bullulatum Urb. & Ekman
  • Eupatorium burchellii Baker
  • Eupatorium camiguinense Merr.
  • Eupatorium cannabinum L. – sadziec konopiasty
  • Eupatorium capillifolium (Lam.) Small ex Porter & Britton
  • Eupatorium charpinii Cabrera
  • Eupatorium chinense L.
  • Eupatorium clibadioides Baker
  • Eupatorium compositifolium Walter
  • Eupatorium compressum Gardner
  • Eupatorium concinnum DC.
  • Eupatorium conspicuum Mart. ex Colla
  • Eupatorium contortum C.D.Adams
  • Eupatorium cordifolium Sw.
  • Eupatorium × cordigerum (Fernald) Fernald
  • Eupatorium crenifolium Hand.-Mazz.
  • Eupatorium crenulatum B.A.Gomes
  • Eupatorium cuneifolium Willd.
  • Eupatorium cyrilli-nelsoni i Ant.Molina
  • Eupatorium doichangense H.Koyama
  • Eupatorium dolichopus Urb.
  • Eupatorium dubium Willd. ex Poiret
  • Eupatorium dumosum Sch.Bip.
  • Eupatorium fiebrigii Hieron.
  • Eupatorium fistulosum J. Barratt – sadziec dęty
  • Eupatorium formosanum Hayata
  • Eupatorium fortunei Turcz.
  • Eupatorium gnaphalioides Cabrera
  • Eupatorium godfreyanum Cronquist
  • Eupatorium griseum J.M.Coult.
  • Eupatorium hebes H.Rob.
  • Eupatorium hecatanthum (DC.) Baker
  • Eupatorium hieronymi S.E.Freire
  • Eupatorium hualienense C.H.Ou, S.W.Chung & C.I Peng
  • Eupatorium hyssopifolium L.
  • Eupatorium incisum Rich.
  • Eupatorium inulifolium Kunth
  • Eupatorium invaefolium L.
  • Eupatorium ixiocladon Benth.
  • Eupatorium jacquemontii Urb.
  • Eupatorium kiirunense (Kitam.) C.H.Ou & S.W.Chung
  • Eupatorium kingii Cabrera
  • Eupatorium kupperi Suess.
  • Eupatorium lancifolium (Torr. & A.Gray) Small
  • Eupatorium larcheanum Urb.
  • Eupatorium leptophyllum DC.
  • Eupatorium leucolepis (DC.) Torr. & A.Gray
  • Eupatorium lindleyanum DC.
  • Eupatorium lineatum Sch.Bip. ex Baker
  • Eupatorium littorale Alain
  • Eupatorium luchuense Nakai
  • Eupatorium lymansmithii (B.L.Rob.) Steyerm.
  • Eupatorium macrochaetum Urb. & Ekman
  • Eupatorium maculatum L. – sadziec plamisty
  • Eupatorium makinoi T.Kawahara & T.Yahara
  • Eupatorium maracayuense Chodat
  • Eupatorium marquezianum Gómez de la Maza
  • Eupatorium medullosum Urb.
  • Eupatorium mikanioides Chapm.
  • Eupatorium mohrii Greene
  • Eupatorium mornicolum Urb. & Ekman
  • Eupatorium nanchuanense Y.Ling & C.Shih
  • Eupatorium nodiflorum Wall. ex DC.
  • Eupatorium novae-angliae (Fernald) V.I.Sullivan ex A.Haines & Sorrie
  • Eupatorium obtusissmum P. DC.
  • Eupatorium omeiense Y.Ling & C.Shih
  • Eupatorium orbiculatum DC.
  • Eupatorium organense Gaertn.
  • Eupatorium ostenii B.L.Rob.
  • Eupatorium oxylepis Sch.Bip. ex Klatt
  • Eupatorium paucicapitulatu m Hieron.
  • Eupatorium perfoliatum L.
  • Eupatorium petiolata Banks & Soland.
  • Eupatorium pilosum Walter
  • Eupatorium × pinnatifidum Elliott
  • Eupatorium piptopappum Sch.Bip.
  • Eupatorium plebeia Boiss.
  • Eupatorium plectranthifoli um Benth.
  • Eupatorium polycladum Dusén
  • Eupatorium × polyneuron (F.J. Herm.) Wunderlin
  • Eupatorium purpureum L. – sadziec purpurowy
  • Eupatorium quaternum DC.
  • Eupatorium ramosissimum Gardner
  • Eupatorium resinosum Torr. ex DC.
  • Eupatorium rosengurttii Cabrera
  • Eupatorium rotundifolium L.
  • Eupatorium sambucifolium Elmer
  • Eupatorium schininii Cabrera
  • Eupatorium schizanthum Griseb.
  • Eupatorium selloi Baker
  • Eupatorium semiserratum DC.
  • Eupatorium serotinum Michx.
  • Eupatorium sessilifolium L.
  • Eupatorium shimadai Kitam.
  • Eupatorium sprengelianum DC.
  • Eupatorium squamosum D.Don
  • Eupatorium steetzii B.L.Rob.
  • Eupatorium subcordatum Benth.
  • Eupatorium suffruticosum Sessé & Moc.
  • Eupatorium tanacetifolium Gillies ex Hook. & Arn.
  • Eupatorium tashiroi Hayata
  • Eupatorium tawadae Kitam.
  • Eupatorium tequendamense Hieron.
  • Eupatorium toppingianum Elmer
  • Eupatorium trichospermoide s Alain
  • Eupatorium tripartitum (Makino) Murata & H.Koyama
  • Eupatorium umbelliforme Dusén
  • Eupatorium urbanii Ekman
  • Eupatorium variabile Makino
  • Eupatorium yakushimaense Masam. & Kitam.

Zastosowanie

Sadziec konopiasty jest rośliną leczniczą[7]. Kilka gatunków jest uprawianych (także w Europie Środkowej) jako rośliny ozdobne (np. sadziec konopiasty, dęty, plamisty, purpurowy)[11]. W ofercie handlowej jako sadźce znajdują się także przedstawiciele innych rodzajów (Ageratina aromatica jako „sadziec wonny” i Ageratina altissima jako „sadziec pomarszczony”)[11][6]. Stosowane są na rabatach i w grupach bylinowych, w miejscach wilgotnych, żyznych i słonecznych. Do walorów należy to, że są atrakcyjne dla licznych motyli, nadają się także na kwiat cięty[11].

Uprawa

Wymagają żyznej i przepuszczalnej gleby oraz słonecznego stanowiska. Rozmnaża się je z sadzonek wytwarzanych latem, przez wysiew nasion wiosną, lub przez podział jesienią. Po przekwitnięciu obcina się kwiatostany. Sadzonki sadźca zaleca się sadzić w miejscu lekko osłoniętym, półcienistym – dzięki temu będą wytwarzały intensywnie wybarwione, większe liście, a przy tym zmniejszy się pracochłonność zabiegów pielęgnacyjnych. Należy uważać przy komponowaniu roślin niskich i wolno rosnących – sadziec może je zagłuszyć[13].

Rośliny uprawiane w Europie Środkowej preferują gleby żyzne, próchnicze, przepuszczalne i umiarkowanie wilgotne (tolerują szeroki zakres pH – przy czym sadziec plamisty lepiej sprawdza się na podłożu wapiennym). Gleby lekkie, piaszczyste przed sadzeniem powinno się wzbogacić kompostem i obornikiem[13].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-06-30] (ang.).
  3. 1 2 3 Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].
  4. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  5. 1 2 Eupatorium Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-06-30].
  6. 1 2 3 4 Eupatorium. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-06-30].
  7. 1 2 Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 803. ISBN 83-214-1305-6.
  8. 1 2 3 4 5 6 7 8 Kunsiri Chaw Siripun, Edward E. Schilling: Eupatorium Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-06-30].
  9. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 79, ISBN 978-83-62975-45-7.
  10. 1 2 Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 346. ISBN 0-333-74890-5.
  11. 1 2 3 4 5 6 Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin tom I, A-J. Poznań: Zysk i S-ka, 2011, s. 362-364. ISBN 978-83-7506-845-0.
  12. ↑ Genus Eupatorium L., [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [online], USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System [dostęp 2023-07-15].
  13. 1 2 Sadziec plamisty pomarszczony (Eupatorium) Sadzonki - Bilscy.info [online], Bilscy.info [dostęp 2018-06-27] (pol.).
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.