Sęp afrykański
Gyps africanus[1]
Salvadori, 1865
Ilustracja
Park Narodowy Etoszy, Namibia
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

szponiaste

Rodzina

jastrzębiowate

Podrodzina

jastrzębie

Plemię

Gypini

Rodzaj

Gyps

Gatunek

sęp afrykański

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]

Sęp afrykański[3] (Gyps africanus) – gatunek dużego ptaka z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae). Występuje w Afryce Subsaharyjskiej, od północnych okolic Sahelu włącznie na południe. Krytycznie zagrożony wyginięciem.

Taksonomia

Po raz pierwszy gatunek opisał Tommaso Salvadori w 1865. Holotyp pochodził z Sudanu. Nadał sępowi afrykańskiemu nazwę Gyps africanus[4]. Nazwa ta jest obecnie (2020) uznawana przez Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny[5]. Sęp afrykański jest blisko spokrewniony z sępem bengalskim (G. bengalensis). Niegdyś oba taksony uchodziły za konspecyficzne, bywają również wydzielane do osobnego rodzaju Pseudogyps, jako że przedstawiciele obydwu gatunków mają 12 sterówek, a nie 14[4]. Sęp afrykański to gatunek monotypowy[5][4].

Morfologia

Długość ciała wynosi blisko 94 cm, przeciętna rozpiętość skrzydeł 218 cm, a masa ciała – 4150–7200 g, średnio 5450 g[4]. Wymiary szczegółowe (n = 5; rok 1923; osobniki z Mount Elgon): długość skrzydła 620–640 mm, dzioba (górna krawędź od woskówki) – 46–49 mm, skoku – 86–101 mm, ogona – 250–260 mm; wysokość dzioba – 30–34 mm[6]. Biały kuper oraz pokrywy podskrzydłowe kontrastują z większości brązowym (po kremowe[7]) upierzeniem oraz czarną skórą głowy i szyi dorosłych ptaków[4]. W terenie sępy afrykańskie można pomylić z plamistymi (G. rueppeli) albo płowymi (G. fulvus)[7].

Zasięg występowania

Sęp afrykański to najszerzej rozprzestrzeniony sęp w Afryce. Północne rubieże jego zasięgu sięgają Senegalu, Gambii i Mali, a dalej na wschód zasięg ciągnie się aż po Etiopię i Somalię. Następnie obszar występowania biegnie przez wschodnią Afrykę po Mozambik, Zambię, Zimbabwe, Botswanę, Namibię i RPA. W części zasięgu sęp afrykański wymarł. Nie ma go już m.in. w Ghanie poza Parkiem Narodowym Mole, w Nigrze (ostatnio stwierdzony w Parku Narodowym W w 1997) oraz Nigerii, gdzie w 2011 nie został już stwierdzony w ostatniej ostoi – Yankari Game Reserve[7].

Ekologia

Środowiskiem życia sępów afrykańskich są spustynniałe sawanny z porozrzucanymi drzewami, jak Colosphermum mopane[8] i Acacia[7]. Ogółem G. africanus unika lasów (m.in. tych w DRK), pustyń, trawiastych obszarów bez drzew i obszarów zakrzewionych[8]. Sępy afrykańskie żywią się padliną. Tropią ją z powietrza lub podążają za zwierzętami oraz innymi padlinożernymi ptakami. Rzadko zdarza im się także zabić zwierzę, zamiast szukać już padłego; może to być np. młody springbok (Antidorcas marsupialis), pisklę wikłacza czerwonodziobego (Quelea quelea) czy fakoszer (Phacochoerus aethiopicus)[8].

Lęgi

Jajo

Okres składania jaj zazwyczaj rozpoczyna się wraz z porą suchą[4]; w RPA jest to kwiecień–czerwiec, tylko w KwaZulu-Natal czerwiec–sierpień[8]; w zachodniej i północno-wschodniej Afryce październik–styczeń, cały rok we wschodniej Afryce i kwiecień-czerwiec w centralnej części kontynentu[4]. Gatunek ten często gniazduje kolonijnie, ale niektóre gniazda są bardzo rozproszone[9]. Gniazdo umieszczone jest na wysokim drzewie, ale zdarza się (doniesienia pochodzą z RPA), że zostanie umiejscowione na słupie wysokiego napięcia[7]. Sama konstrukcja to platforma z liści wyściełana suchą trawą i niekiedy zielonymi liśćmi. Przeważnie zniesienie liczy jedno jajo, które samiec z samicą wysiadują na zmianę przez 56–58 dni. Po 108–140 dniach młode opuszcza gniazdo, a następnie po 5–6 miesiącach usamodzielnia się[8].

Status i zagrożenia

IUCN od 2015 uznaje sępa afrykańskiego za gatunek krytycznie zagrożony (CR, Critically Endangered). Wcześniej został on uznany za zagrożonego (EN) w 2012, bliskiego zagrożenia (NT) w 2008 i 2007, a jeszcze wcześniej – od 1988 – uchodził za gatunek najmniejszej troski (LC). Sępy afrykańskie napotykają podobne zagrożenia, co inne sępy z tego kontynentu – przekształcanie ich środowisk w obszary rolnicze i uprawne, utratę pożywienia wskutek zmniejszenia liczebności kopytnych, kłusownictwo oraz zatrucia związane ze spożyciem pestycydu o nazwie karbofuran. Jednak przypadki z Zimbabwe i Malawi wskazują na to, że ptaki te, prócz przypadkowych zatruć, mogą stać się ofiarą także tych celowych. W Zimbabwe w 2012 po zjedzeniu padliny słonia w Parku Narodowym Gonarezhou padły 144 sępy afrykańskie. Ponadto w 2007 roku w Tanzanii ujawniono sprzedaż diklofenaku, który dla sępów spożywających padlinę zwierząt leczonych nim jest śmiertelnie toksyczny. W Tanzanii pewien brazylijski producent sprzedawał diklofenak, który następnie trafiał do 15 innych państw afrykańskich. Prócz zatruć G. africanus zagraża również handel; w RPA ptaki kupowane są celem ich spożycia (również w związku z medycyną ludową), a w Nigerii wykorzystywane są do praktyk w juju. Wedle szacunków z 2013, jeśli ówczesne tempo zmniejszania się populacji pozostanie niezmienne, gatunek wyginie w 2034 lub wcześniej. BirdLife International wymienia 3 ostoje ptaków IBA, w których występuje sęp afrykański (dwie w Kenii, m.in. PN Hell’s Gate, i jedna w Senegalu)[7].

Przypisy

  1. ↑ Gyps africanus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ Gyps africanus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  3. ↑ Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Gypini Blyth, 1851 (wersja: 2019-03-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-11-14].
  4. 1 2 3 4 5 6 7 Kemp, A.C., Christie, D.A., Kirwan, G.M., Garcia, E.F.J. & Sharpe, C.J.: White-backed Vulture (Gyps africanus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2015. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-26)].
  5. 1 2 F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Hoatzin, New World vultures, Secretarybird, raptors. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-11-14]. (ang.).
  6. ↑ Vulturidae (preview). „Journal für Ornithologie”. 71 (1), s. 62–71, 1923. DOI: 10.1007/BF02525199.
  7. 1 2 3 4 5 6 White-backed Vulture Gyps africanus. BirdLife International. [dostęp 2015-12-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2 października 2012)].
  8. 1 2 3 4 5 Gyps africanus (White-backed vulture). Biodiversity Explorer. [dostęp 2020-11-14].
  9. ↑ Species account: White-backed Vulture Gyps africanus. [w:] Global Raptor Information Network [on-line]. The Peregrine Fund. [dostęp 2020-11-14]. (ang.).

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.