Rzodkiewnik
Ilustracja
Morfologia (rzodkiewnik pospolity)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

kapustowce

Rodzina

kapustowate

Rodzaj

rzodkiewnik

Nazwa systematyczna
Arabidopsis (de Candolle) Heynhold
F. Holl and G. Heynhold, Fl. Sachsen. 1: 538. 1842[3]
Typ nomenklatoryczny

A. thaliana (Linnaeus) Heynhold

Synonimy
  • Cardaminopsis (C. A. Meyer) Hayek
  • Hylandra Á. Löve[4]

Rzodkiewnik (Arabidopsis Heynh.) – rodzaj roślin należący do rodziny kapustowatych. Obejmuje 10[3]–11[5][6] gatunków. Rośliny te występują w Europie i Azji, i tylko Arabidopsis arenicola rośnie endemicznie w Ameryce Północnej[3][6]. W Polsce rosną dwa gatunki tradycyjnie tu włączane: rzodkiewnik pospolity (A. thaliana) i rzodkiewnik szwedzki (A. suecica)[7] oraz cztery gatunki, dawniej wyodrębniane w rodzaju rzeżusznik i dlatego w większości noszące zwyczajowe nazwy: rzeżusznik piaskowy (A. arenosa), rzeżusznik skalny (A. lyrata subsp. petraea), rzeżusznik tatrzański (A. neglecta) i rzodkiewnik Hallera (A. halleri)[7][5].

Rzodkiewnik pospolity jest wykorzystywany jako organizm modelowy w genetyce do identyfikacji, poznania usytuowania i mechanizmu działania rozmaitych genów. Walorami gatunku sprzyjającymi tej funkcji są: niewielkie rozmiary, krótki cykl rozwojowy, samopylność, stosunkowo niewielki genom zsekwencjonowany już w 2000 roku[8].

Morfologia

Pokrój
Jednoroczne, dwuletnie i wieloletnie rośliny zielne, czasem z rozłogami i drewniejącą szyją korzeniową. Pędy rozgałęziające się u nasady z łodygami prosto wzniesionymi lub podnoszącymi się, owłosione lub nagie, zwłaszcza w górnej części. Włoski proste i rozgałęzione[4][3].
Liście
Odziomkowe skupione w rozetę przyziemną, zwykle ogonkowe, całobrzegie, ząbkowane lub pierzasto wcinane. Liście łodygowe siedzące o blaszce całobrzegiej, ząbkowanej lub rzadziej lirowatej[3][4].
Kwiaty
Zebrane w grona niewydłużające się podczas owocowania. Szypułki kwiatowe cienkie, wzniesione, odstające lub nieznacznie odgięte w dół. Działki kielicha owalne, prosto wzniesione lub podnoszące się, czasem skrajna para nieco rozszerzona woreczkowato u nasady. Płatki korony białe, lawendowe lub różowawe. Pręcików sześć, prosto wzniesionych, słabo czterosilnych. Zalążnia górna z 15–80 zalążkami w każdej z dwóch komór, szyjka słupka do 1 mm długości, znamię główkowate[4][3].
Owoce
Walcowate lub spłaszczone równowąskie łuszczyny zawierające liczne nasiona[4][3].

Systematyka

Ujęcie taksonomiczne rodzaju Arabidopsis było przez długi czas przedmiotem kontrowersji. Gatunki zaliczane były do rodzaju na podstawie wybranych i nielicznych cech morfologicznych (takich jak obecność gwiazdkowatych włosków, równowąskiej łuszczyny i budowie liścieni), co skutkowało włączaniem tu jeszcze w latach 90. XX wieku nawet ok. 60 gatunków[3][9]. W niektórych bardzo szerokich ujęciach taksonomicznych rodzaj Arabidopsis wraz m.in. z Cardaminopsis łączony bywał z rodzajem gęsiówka Arabis (tylko na podstawie ułożenia liścieni i zawiązka korzenia w nasionie)[9][10]. W końcu lat 90. zastosowanie metod molekularnych pozwoliło na uściślenie powiązań filogenetycznych. Okazało się, że cechy uznawane za diagnostyczne ewoluowały wielokrotnie w obrębie rodziny kapustowatych w różnych liniach i krytyczna analiza danych molekularnych ujawniła polifiletyczny charakter taksonów w ich szerokim ujęciu[3][9]. W pierwszych dwóch dekadach XXI wieku generalnie utrzymano ujęcie rodzaju Arabidopsis z przełomu wieków zawężające liczbę zaliczanych tu gatunków, aczkolwiek dodawano do niego nowo wyróżniane gatunki i podgatunki w wyniku odkryć nowych taksonów i reorganizacji synonimów. W obrębie rodzaju wciąż jednak kilka taksonów w randze gatunku jest dyskusyjnych, w efekcie wyróżnia się od ok. 11[6] do 15[9]. Dzieloną są one na kilka grup/kompleksów: monotypową z diploidalnym i szeroko rozprzestrzenionym A. thaliana, grupy A. arenosa, A. halleri i A. lyrata, trzy diploidalne gatunki endemiczne dla niewielkich obszarów w południowej Europie oraz dwa alloploidalne gatunki z północnej Eurazji[9].

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj z rodziny kapustowatych (Brassicaceae), rzędu kapustowców (Brassicales), kladu różowych (rosids) w obrębie okrytonasiennych (Magnoliophyta)[2].

Wykaz gatunków[5][3]
  • Arabidopsis arenicola (Richardson ex Hooker) Al-Shehbaz
  • Arabidopsis arenosa (L.) Lawalrée – rzeżusznik piaskowy
  • Arabidopsis cebennensis (DC.) O'Kane & Al-Shehbaz
  • Arabidopsis croatica (Schott) O'Kane & Al-Shehbaz
  • Arabidopsis halleri (L.) O'Kane & Al-Shehbaz – rzodkiewnik Hallera
  • Arabidopsis lyrata (L.) O'Kane & Al-Shehbaz – rzeżusznik skalny
  • Arabidopsis neglecta (Schult.) O'Kane & Al-Shehbaz – rzeżusznik tatrzański
  • Arabidopsis pedemontana (Boiss.) O'Kane & Al-Shehbaz
  • Arabidopsis petrogena (A.Kern.) V.I.Dorof.
  • Arabidopsis suecica (Fr.) Norrl. – rzodkiewnik szwedzki
  • Arabidopsis thaliana (L.) Heynh. – rzodkiewnik pospolity
  • Arabidopsis umezawana Kadota

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. 1 2 Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-11-10] (ang.).
  3. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ihsan A. Al-Shehbaz: Arabidopsis (de Candolle) Heynhold. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-06-13].
  4. 1 2 3 4 5 Arabidopsis Heynhold. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-06-13].
  5. 1 2 3 Arabidopsis. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-06-13].
  6. 1 2 3 Arabidopsis Heynh.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-19].
  7. 1 2 Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 34, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. ↑ Murray W. Nabors: Introduction to Botany. San Francisco, Boston, New York: Universtity of Mississippi, 2004, s. 270.
  9. 1 2 3 4 5 Marcus A Koch. The plant model system Arabidopsis set in an evolutionary, systematic, and spatio-temporal context. „Journal of Experimental Botany”. 70, 1, s. 55-67, 2019. DOI: 10.1093/jxb/ery340.
  10. ↑ List of Genera in BRASSICACEAE (not fully reorganized), [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2018-06-13] (ang.).

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.