Rytm dobowy[uwaga 1], cykl dobowy[uwaga 2], rytmika dobowa[uwaga 3] – dobowy cykl zmian zachowania się zwierząt oraz zmian w fizjologii roślin, tłumaczony istnieniem zegara biologicznego, czyli czynników wewnętrznych regulujących periodyczny charakter procesów wzrostu i rozwoju, aktywności, snu, odżywiania się.
Rytm dobowy charakteryzuje zasadniczo wszystkie organizmy. U zwierząt występuje również przy zaniku dobowych zmian światła, temperatury i innych cyklicznych sygnałów zewnętrznych[1], zwanych dawcami czasu – taki endogenny cykl jest zazwyczaj nieco dłuższy (u ludzi) lub nieco krótszy niż 24 godziny.
W maju 2013 roku „za odkrycie mechanizmów molekularnych stojących u podstaw rytmów dobowych" Jeffreyowi C. Hallowi, Michaelowi Rosbashowi i Michaelowi W. Youngowi przyznano Nagrodę Shawa w dziedzinie nauk o życiu i medycyny[2]. Tym samym uczonym w roku 2017 „za odkrycia mechanizmów molekularnych kontrolujących rytm okołodobowy u muszek owocowych” przyznano Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny[3].
Rytm biologiczny, aby został nazwany okołodobowym musi spełniać trzy ogólne kryteria: [4]
- Rytm ma endogenny okres swobodnego działania, który trwa około 24 godzin.
- Rytm można zresetować poprzez wystawienie na działanie bodźców zewnętrznych (takich jak światło i ciepło)
- Rytmy wykazują kompensację temperatury. Innymi słowy, utrzymują one okresowość okołodobową w zakresie temperatur fizjologicznych.
Rytmiczność okołodobowa występuje w powtarzalności snu i karmienia zwierząt, w tym ludzi. Istnieją również wyraźne wzorce temperatury ciała, aktywności fali mózgowej, produkcji hormonów, regeneracji komórek i innych czynności biologicznych.
Uwagi
- ↑ Niekiedy używany jest, będący kalką z innych języków, termin „rytm okołodobowy”.
- ↑ Niekiedy używany jest, będący kalką z innych języków, termin „cykl okołodobowy”.
- ↑ Niekiedy używany jest, będący kalką z innych języków, termin „rytmika okołodobowa”.
Przypisy
- ↑ Knut Schmidt-Nielsen: Fizjologia zwierząt. Adaptacja do środowiska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008. ISBN 978-83-01-15349-6.
- ↑ The 2013 Prize in Life Science & Medicine - Jeffrey C Hall, Michael Rosbash, Michael W Young [online], www.shawprize.org, 28 maja 2013 [dostęp 2020-10-02] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2017 [online], NobelPrize.org [dostęp 2019-11-16] (ang.).
- ↑ Carl Johnson , Chronobiology: Biological Timekeeping. Sunderland, Massachusetts, USA, „Sinauer Associates, Inc. pp (67–105)”, 2004 .