| Stare Miasto | |
 Zachodnia pierzeja rynku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Powierzchnia |
54 x 70 m |
| Poprzednie nazwy |
Markt (1291–lipiec 1410, sierpień 1410–1466, 1772–1920) |
Położenie na mapie Grudziądza  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |
 53°29′32,0″N 18°44′56,0″E/53,492222 18,748889 | |
Rynek w Grudziądzu – prostokątny rynek o wymiarach 54 na 70 metrów na Starym Mieście w Grudziądzu[1].
Z Rynku wychodzi osiem ulic: Prosta, Kościelna, Długa, Wieżowa, Mickiewicza, Szewska, Pańska (w latach 1951–1990 ul. 22-go Lipca) i Mikołaja Reja.
Historia
Pierwotnie Rynek powstał jeszcze przed lokacją miasta w 1291 roku, najprawdopodobniej w latach 1222–1231, gdy miasto było jeszcze w posiadaniu biskupa Chrystana[2].
W XVII-wiecznych planach miasta istniał jeszcze Mały Rynek. Znajdował się on przy obecnej ul. Starorynkowej[2], która stanowiła jego pierzeję południową, ul. Długa była pierzeją wschodnią, zaś ul. Stara wychodziła od jego pierzei zachodniej w stronę północnej bramy miasta (Bramy Łasińskiej). Obszar ten został zabudowany dopiero w XVIII wieku[2], a jego częściową pozostałością jest dzisiejszy plac Miłośników Astronomii.
Po przejęciu miasta przez Zakon krzyżacki, w latach 1286–1300 wytoczono Duży Rynek. W tym czasie wybudowano drewniane kamieniczki, dom kupiecki oraz ratusz[1][3]. Z powodu użytego budulca w mieście często wybuchały pożary, które dosięgały także głównego placu miasta, w tym ratusza, który był kilkakrotnie odbudowywany. Ostatnia siedziba władz miejskich o konstrukcji szachulcowej ostała się do roku 1851, gdy na polecenie władz pruskich została rozebrana[3]. Ratusz w połowie XIX w. przeniesiono w zachodnią pierzeję Rynku. W wyniku pożaru budynku w 1893 r. siedzibą Magistratu zostało dawne Kolegium Jezuickie[1], któremu dobudowano wieżę z zegarem. Kolegium do dni dzisiejszych stanowi siedzibę władz miasta[3].
We wschodniej części rynku, na miejscu rozebranych sukiennic, w latach 1783–1784 zbudowano kościół ewangelicki im. Króla Fryderyka II Wielkiego[1][3]. Do świątyni dostawiono wieżyczkę z zegarem, przeniesioną ze zrujnowanego i rozebranego na potrzeby budowlane dawnego zamku krzyżackiego w Starogrodzie. W 1843 roku Rynek po raz pierwszy został wybrukowany kostką granitową i bazaltową[1].
Kościół na Rynku z biegiem lat okazał się być za mały dla rozrastającej się społeczności ewangelickiej. 7 czerwca 1861 wybuchła panika, gdy ktoś zaalarmował o pożarze. W tłumie uciekających parafian zostało stratowanych na śmierć 14 osób. Kościół rozebrano ostatecznie w 1899 roku[3].
Od 1896 r. w zachodniej pierzei Rynku, w miejscu dawnego ratusza działał hotel i restauracja “Królewski Dwór”, który funkcjonował do II wojny światowej. W czasie wojny hotel uległ zniszczeniu, a na jego miejsce postawiono 4 kamieniczki stylizowane na barokowe[1].
W 1911 roku, w centralnej części rynku odsłonięto pomnik Wilhelma I. Po powrocie Grudziądza do Macierzy w 1920 roku zlikwidowano pomnik[4], zostawiając tylko cokół. 30 listopada 1930 roku, dla uczczenia 10 rocznicy powrotu Pomorza do Polski i 100 rocznicy wybuchu powstania listopadowego, odsłonięto Pomnik Niepodległości. Został on zniszczony w 1939 roku w czasie II wojny światowej. Wierną rekonstrukcję pomnika odsłonięto dopiero w październiku 1986 roku[1].
W 2010 roku rynek przeszedł renowację, podczas której przywrócono dawną nawierzchnię, postawiono latarnie stylizowane na XIX-wieczne, zaś cokół pomnika wykonano na wzór przedwojennego[1].
Nieprzerwanie od 1896 roku przez rynek przejeżdżają tramwaje. Ze względu na ciasne uliczki Starego Miasta, w tym właśnie miejscu znajduje się jedyna w Grudziądzu mijanka[1].
W 2015 roku w północno-zachodnim narożniku placu stanęła ławeczka z Mikołajem Kopernikiem ekonomistą, który w 1522 roku w ratuszu na rynku wygłosił swój traktat o monecie[1].
Zabudowa
Otoczenie rynku do XVI wieku stanowiły drewniane kamieniczki, najczęściej konstrukcji szkieletowej. Niszczone pożarami i przebudowywane nie przetrwały do dzisiejszych czasów[1].
Do połowy XIX wieku dominowała w mieście jednopiętrowa zabudowa, potem budynki podwyższano, zmieniając często kształt i układ dachów. Po zniszczeniach wojennych w 1945 roku, w pierzei zachodniej i południowej wybudowano nowe kamienice, nadając im wygląd barokowych[1], nawiązujących do architektury starych domów hanzeatyckich[3].
Wśród dominującej zabudowy z przełomu XIX i XX wieku najstarszą z kamienic jest "Kamienica pod Łabędziem". Powstała z połączenia dwóch lub więcej domów z XVI/XVII wieku ze stiukowym godłem z łabędziem. Wewnątrz budynku zachowały się obramowanie kominka oraz klatką schodową z balustradą. Przez wiele lat znajdowała się w nim apteka "Pod Łabędziem"[1].
Do zabytkowej zabudowy należą także dwa domy kupieckie w północnej pierzei Rynku. Dom Towarowy „Korzeniewskich”, znajdujący się naprzeciwko kościoła, posiada zabudowę nowoczesną konstrukcji żelbetowej. Został zbudowany w latach 1912–1914 według projektu Biura Architektonicznego Ferdynanda Ehlena z Nordhausen[3].
Zobacz też
Przypisy
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Marcin Gębski, Marcin Kowalewski, Zabytki Grudziądza [online], Grudziądz, 12 stycznia 2017 [dostęp 2023-01-29] (pol.).
- 1 2 3 Krystyna Zielińska-Melkowska, Lokacja Grudziądza w roku 1291: studium historyczno-archiwalne, Toruń 1991, Rozdział 2, str. 23 (pol.).
- 1 2 3 4 5 6 7 Marek Weckwerth, Grudziądzki Rynek zachwyca. Żył spokojnym życiem do końca II wojny światowej [online], Gazeta Pomorska, 20 lutego 2022 [dostęp 2023-02-03] (pol.).
- ↑ Pomnik Wilhelma I (dawny), Grudziądz - polska-org.pl [online], polska-org.pl [dostęp 2023-01-31].
Bibliografia
- Zbigniew Otremba; Grudziądz. Kronika dziejów miasta wyd. Regnum, Gdańsk 1999 ISBN 83-907707-1-7