Rynek Wielki (widok od południa)

Rynek Wielki w Zamościu – kwadratowy plac w centrum Starego Miasta w Zamościu, zarazem jego główne miejsce. Wymiary Rynku Wielkiego wynoszą 100 na 100 metrów.

Rynek Wielki w Zamościu

Charakterystyka

Plan Rynku Wielkiego

Po każdej stronie tego rynku (pierzei) znajdują się zabytkowe kamienice[1][2] z podcieniami oraz ratusz, główny obiekt tego placu. Nie jest on położony w jego centrum, jak w większości rynków, m.in. z okresu średniowiecza, lecz w jego północnej pierzei, po stronie zachodniej (na zachód od ulicy Solnej biegnącej na północ od rynku) i nieznacznie wysunięty do środka Rynku Wielkiego. Wiąże się to z wolą założyciela miasta, Jana Zamoyskiego, dla którego najważniejszym obiektem w jego mieście był pałac, dla jakiego ratusz miał nie stanowić konkurencji wśród najokazalszych budowli. Posiada 52-metrową wieżę zegarową oraz szerokie, wachlarzowe schody dobudowane w XVIII wieku.

Od zachodniej i wschodniej pierzei rynku biegną po 3 ulice (S. Staszica w obu kierunkach, Grodzka w obu kierunkach, H. Kołłątaja na zachód, Ormiańska na wschód), natomiast w osi północ-południe po jednej (na północ ul. Solna w kierunku Rynku Solnego i ul. B. Moranda na południe w kierunku Rynku Wodnego). Wyjątkowo od północnej krawędzi Rynku Wielkiego biegnie na północ druga ulica, Ratuszowa, jaka pojawiła się w XVII wieku po oddzieleniu ratusza od kamienic po jego zachodniej stronie. Jako główna arteria uchodziła prowadząca do pałacu ("głowy" miasta) ulica Grodzka, jaka przecina rynek ("serce") na linii wschód-zachód, stanowiąca jego "kręgosłup", od którego odbiegały dwa "ramiona"[3], tj. wspomniane ulice Solna i B. Moranda.

Kamienice

We wszystkich pierzejach rynku znajduje się 8 kamienic (poza północną z ratuszem), spośród których większość posiada różne nazwy, związane z ich dawnymi właścicielami i obiektami, jakie mieściły:

Pierzeja północna (ulica Ormiańska)

Kamienice ormiańskie (ul. Ormiańska 30-28-26-24-22)

W tej części rynku (na wschód od ratusza) stoją kamienice ormiańskie, z I poł. XVII wieku, najbardziej wyróżniające się od pozostałych, z attykami i płaskorzeźbami:

  • kamienica Wilczkowska (Wilczka)
  • kamienica Rudomiczowska (Rudomicza)
  • kamienica Pod Aniołem lub Bartoszewiczów
  • kamienica Pod Małżeństwem lub Szafirowa
  • kamienica Pod Madonną

W bloku kamienic po zachodniej stronie ratusza, przy ul. H. Kołłątaja, stoi tylko jedna z podcieniami, z I poł. XVII wieku, przebudowana w XIX (mieści się tu hotel).

Pierzeja wschodnia

Fragment wschodniej pierzei (Rynek Wielki 8-6-4-2)
  • Rynek Wielki 16 - kamienica Tatułowiczowska, XVI/XVII wiek, rozbudowana w poł. XIX wieku
  • Rynek Wielki 14 - kamienica Autunowiczowska, początek XVII wieku
  • Rynek Wielki 12 - kamienica Tobiaszowska, XVI/XVII wiek
  • Rynek Wielki 10 - kamienica Owanisowiczowska, poł. XVII wieku
  • Rynek Wielki 8 - kamienica Pod św. Kazimierzem z jego figurą, początek XVII wieku, rozbudowana pod koniec tego stulecia
  • Rynek Wielki 6 - kamienica Birkowskiego (Akademicka), początek XVII wieku
  • Rynek Wielki 4 - kamienica Abrekowska, I poł. XVII wieku
  • Rynek Wielki 2 - kamienica Piechowiczowska (Apteczna, Rektorska), I poł. XVII wieku, rozbudowana w XVIII wieku; jest to pierwsza polska apteka - Apteka Rektorska - czynna do dziś

Pierzeja południowa (ulica S. Staszica)

Pierzeja południowa Rynku (oraz fragmenty wschodniej i zachodniej)
Fragment południowej pierzei (ul. Staszica 19-21-23)
  • ul. S. Staszica 17 - poł. XVII wieku
  • ul. S. Staszica 19 - kamienica Kinasta, XVI/XVII wiek, rozbudowana w I poł. XVII wieku
  • ul. S. Staszica 21 - kamienica Bernego, XVI/XVII wiek, przebudowana w I poł. XVII wieku
  • ul. S. Staszica 23 - kamienica Telanowska (Zamoyskich), koniec XVI wieku, przebudowana pod koniec XIX wieku
  • ul. S. Staszica 25 - kamienica Morandowska II (Fołtynowiczowska) z dekoracyjnymi fryzami, XVI/XVII wiek
  • ul. S. Staszica 27 - kamienica Szczebrzeska, początek XVII wieku
  • ul. S. Staszica 29 - kamienica Bystrzyckiego, początek XVII wieku
  • ul. S. Staszica 31 - kamienica Turobińska, początek XVII wieku

Pierzeja zachodnia

Zachodnia pierzeja (kamienice nr 1-3-5-5a-7)
  • Rynek Wielki 1 - kamienica Lubelska, koniec XVI wieku, przebudowana w poł. XVII wieku, rozbudowana w II poł. wieku XIX i na początku XX
  • Rynek Wielki 3 - kamienica Malarzowa, XVII wiek, rozbudowana w II poł. wieku XIX
  • Rynek Wielki 5 - kamienica Linkowska (Linkowa), z rzeźbami przedstawiającymi Minerwę i Herkulesa, II poł. XVII wieku
  • Rynek Wielki 5a - kamienica Dymitra Greka (Dom Pański) odbudowana w latach 50. XX wieku, w miejscu rozebranej w wieku XIX; od niedawna kolejna kamienica przy Rynku Wielkim, jaka odznacza się attykami, podobnie jak kamienice ormiańskie
  • Rynek Wielki 7 - kamienica Morandowska I, XVI/XVII wiek, rozbudowana w XX wieku
  • Rynek Wielki 7a - XVII wiek, w późniejszym okresie rozbudowana
  • Rynek Wielki 9 - XVII wiek, w późniejszym okresie rozbudowana
  • Rynek Wielki 11 - kamienica odbudowana w poł. XX wieku, w miejscu rozebranej w II poł. wieku XIX

Rynek Wielki dawniej i obecnie

Płyta J. Piłsudskiego

Wśród zmian, jakie miały tu miejsce, zwłaszcza w XIX wieku, wiele kamienic pozbawiono attyk i dekoracji, przywróconych tylko wspomnianym, niektóre posiadały nawet balkony. Na rynku rosły ponadto drzewa, po II wojnie światowej w każdej ćwiartce rynku znajdował się niewielki skwer (wówczas rynek nosił nazwę pl. A. Mickiewicza), a obecnie tylko w jego południowo-zachodniej części.

Przed ratuszem umieszczono płytę upamiętniającą wizytę J. Piłsudskiego w 1922 roku.

Jak od początku istnienia miasta, tak i dziś Rynek Wielki jest miejscem gromadzenia się mieszkańców miasta, jest ponadto głównym punktem dla turystów zwiedzających Zamość. W kamienicach mieści się wiele obiektów, m.in. kulturalnych (Muzeum Zamojskie, Muzeum Techniki Drogowej i Mostowej Okręgu Lubelskiego, Biuro Wystaw Artystycznych – Galeria Zamojska, Galeria Fotografii "Ratusz"), handlowych (sklepy, księgarnie, pamiątki), gastronomicznych (latem rozkładane są tu dodatkowo ogródki z parasolami); odbywają się tu również święta państwowe, liczne imprezy kulturalne, rozrywkowe i widowiskowe, m.in. Jarmark Hetmański, wybrane spektakle Zamojskiego Lata Teatralnego oraz różne wystawy, koncerty, zjazdy i pokazy.

Rynek Wielki jest zamknięty dla ruchu samochodowego (poza wyjątkowymi sytuacjami), przeznaczony przede wszystkim dla pieszych.

Zobacz też

Przypisy

  1. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków woj. lubelskiego (NID)
  2. Wykaz zabytków ujętych w gminnej ewidencji zabytków
  3. A. Kędziora: Encyklopedia miasta Zamościa. Chełm: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 2000.

Bibliografia

  • J. Kowalczyk, Zamość. Przewodnik, Zamość, Zamojski Ośrodek Informacji Turystycznej, 1995;
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.