Ruch oporu w Auschwitz zrodził się z niezbędnej do przeżycia samopomocy więźniarskiej. Wielu więźniów trafiało do Auschwitz ze środowisk partyzanckich, przygotowanych do działalności konspiracyjnej.

Celami działań oporu było:

  • organizowanie samopomocy więźniarskiej, w tym przygotowanie ucieczek;
  • dokumentowanie zbrodni hitlerowskich i podejmowanie prób przerzucania stworzonej dokumentacji do partyzantki poza terenem obozu;
  • przygotowywanie ewentualnego powstania zbrojnego.

Wielką trudnością w tworzeniu jednego ruchu były podziały wewnątrz obozu, różnice narodowościowe i językowe, dystans między podobozami. Jednak dochodziło do jednoczenia sił, głównie wśród więźniów polskich. Jedynym wybuchem zbrojnym, do jakiego doszło w Auschwitz, był bunt Sonderkommando.

Początki

Pierwsze organizacje obozowego ruchu oporu zaczęły powstawać już w drugiej połowie 1940 – zakładali je głównie Polacy, działacze socjalistyczni: Stanisław Dubois, Norbert Barlicki, Julian Wieczorek, Juliusz Rydygier, Stefan Bratkowski[1].

Bardzo aktywni byli osadzeni w Auschwitz żołnierze zawodowi. W październiku 1940 rotmistrz Witold Pilecki (w obozie przebywał pod nazwiskiem Tomasz Serafiński[2]) zorganizował grupę pod nazwą Związek Organizacji Wojskowej (ZOW). Pilecki trafił do obozu 22 września 1940. Dobrowolnie przyłączył się do grupy zatrzymanych podczas łapanki w Warszawie[3]. Później uciekł z obozu, prawdopodobnie po to by wynieść dokumenty o zbrodniach hitlerowskich oraz przygotować plany odbicia obozu i uwolnienia więźniów. Uciekając, przekazał kierownictwo majorowi Zygmuntowi Bohdanowskiemu (rozstrzelanemu w Auschwitz 11 października 1943) i kapitanowi Henrykowi Bartosiewiczowi[4]. Praca ZOW polegała głównie na dostarczaniu żywności i ciepłej odzieży. Podnoszono też na duchu więźniów, przekazywano informacje z zewnątrz i poza obóz za pośrednictwem uciekinierów.[5] W lutym 1941 pułkownik Kazimierz Rawicz (w obozie pod nazwiskiem Jan Hilkner) założył w obozie Związek Walki Zbrojnej (ZWZ)[6]. Istniało też kilka innych organizacji, utworzonych przez polskich wojskowych.

Dalszy rozwój

Jesienią 1941 zaczęły działać grupy nacjonalistyczne, rekrutujące się z sympatyków Narodowej Demokracji i Obozu Narodowo-Radykalnego. Ich inicjatorami byli profesor Roman Rybarski (rozstrzelany 6 marca 1942) i Jan Mosdorf (rozstrzelany 11 października 1943)[7].

Pod koniec 1941 ZWZ zainicjował akcję scaleniową. Dowództwo objął pułkownik Rawicz (ZWZ). Na czele stał komitet w składzie: Rybarski – przewodniczący (Endecja), Dubois – wiceprzewodniczący (PPS), Mosdorf (reprezentował grupy młodzieżowe) oraz Rawicz i Pilecki[8].

Komitet działał do sierpnia 1942, do czasu wywiezienia do KL Mauthausen-Gusen Rawicza. Dowództwo po nim przejął pułkownik Juliusz Gilewicz (rozstrzelany 11 października 1943). W 1943 Niemcy podjęli szereg akcji przeciwko ruchowi oporu. Kierownictwo wojskowe zostało rozbite. W zbiorowych egzekucjach 25 stycznia 1943 i 11 października 1943, zginęło 105 więźniów – działaczy wojskowych i politycznych.

Represje nie zdusiły ruchu oporu. Tuż po zgładzeniu działaczy powstały dwa nowe ośrodki. Lewicowy, złożony z byłych członków PPS, komunistów i bezpartyjnych, działał w obozie macierzystym Auschwitz. Należał do niego m.in. późniejszy premier PRL Józef Cyrankiewicz[9]. Drugi ośrodek powstał w Birkenau, gdzie funkcjonowało w 1943 kilka grup, kontaktujących się z podziemiem w KL Auschwitz. W szpitalu istniała komórka konspiracyjna Alfreda Fiderkiewicza. Należał do niej m.in. Tadeusz Borowski.

Żeński ruch oporu

Od lata 1943 istniała też podziemna organizacja kobieca w obozie w Brzezince, zorganizowały ją Wiktoria Klimaszewska i Zofia Bratro, które zwerbowały do współpracy: Antoninę Piątkowską, Stanisławę Rachwał i Helenę Hoffman[10]. W 1943 roku organizacja kobieca liczyła kilkadziesiąt osób[11][6].

Międzynarodowe grupy oporu

Niezależnie od grup polskich na przełomie lat 1942/1943 powstały w obozie organizacje więźniów innych narodów – austriacka (komuniści, socjaldemokraci i członkowie Brygad Międzynarodowych z wojny domowej w Hiszpanii), francuska i belgijska (komuniści), rosyjska (jeńcy wojenni i inteligencja, m.in. generał Dmitrij Karbyszew i profesor Iwan Mironow), niemiecka (komuniści, socjaldemokraci i antyfaszyści), czeska i nieliczna kobieca jugosłowiańska (wzięte do niewoli partyzantki)[12].

W maju 1943 utworzono wspólną organizację – Grupę Bojową Oświęcim (GBO, Kampfgruppe Auschwitz)[12]. Na czele stanął Komitet Naczelny: Józef Cyrankiewicz, Tadeusz Hołuj, Ernst Burger i Hermann Langbein. Tajne zebrania GBO odbywały się w piwnicy bloku 4 w Auschwitz. Do międzynarodowej grupy przystąpiły polskie grupy wojskowe, jednakże dopiero w 1944 doszło do porozumienia i współpracy, która zaowocowała powołaniem wspólnej Rady Wojskowej Oświęcim. W jej skład weszli z ramienia GBO Lucjan Motyka i Heinrich Dürmayer, a z grupy wojskowej Bernard Świerczyna i Mieczysław Wagner. Rada zajmowała się sprawami wojskowymi. W Monowitz istniała odrębna organizacja z własnym kierownictwem, choć istniał kontakt z GBO. Rada Wojskowa Oświęcim wobec groźby masowej zagłady przygotowywała plany powstania w obozie. Oparto się o plany zrywu więźniów, a także partyzantów poza obozem, przygotowanych jeszcze w 1942 przez pułkownika Kazimierza Rawicza. Wówczas uznany został za zbyt śmiały.

Koniec działalności

W 1944 powrócono do planów. Nie doczekały się realizacji, gdyż w drugiej połowie tego roku zaczęto masowo wywozić tysiące więźniów, głównie Polaków i Rosjan, do innych obozów. Dowództwo Armii Krajowej uznało go zarazem za nierealny, m.in. z powodu słabego uzbrojenia.

Przypisy

  1. ↑ Edward Hałoń: W cieniu Auschwitz: wspomnienia z konspiracji przyobozowej. Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, 2003, s. 50.
  2. ↑ Polska Zbrojna [online], www.polska-zbrojna.pl [dostęp 2024-04-04].
  3. ↑ Eduexe Course [online], lekcja.auschwitz.org [dostęp 2024-04-04].
  4. ↑ kapitanowi Henrykowi Bartosiewiczowi
  5. ↑ Ruch oporu w KL Auschwitz [online], dzieje.pl [dostęp 2024-04-04] (pol.).
  6. 1 2 Ruch oporu w Auschwitz: Konspiracja za obozowymi drutami [online], Rzeczpospolita [dostęp 2024-04-04] (pol.).
  7. ↑ Henryk Świebodzki: Ruch oporu. W: Wacław Długoborski: Auschwitz 1940–1945: węzłowe zagadnienia z dziejów obozu. T. 4. Oświęcim-Brzezinka: 1995, s. 47. ISBN 83-85047-52-2.
  8. ↑ Henryk Świebodzki: Ruch oporu. W: Wacław Długoborski: Auschwitz 1940–1945: węzłowe zagadnienia z dziejów obozu. T. 4. Oświęcim-Brzezinka: 1995, s. 40. ISBN 83-85047-52-2.
  9. ↑ Edward Hałoń: W cieniu Auschwitz: wspomnienia z konspiracji przyobozowej. Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, 2003, s. 39, 67–69.
  10. ↑ Świebodzki 1995 ↓, s. 47.
  11. ↑ Świebodzki 1995 ↓, s. 48.
  12. 1 2 Ruch oporu [online], www.70.auschwitz.org [dostęp 2024-04-04].

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.