Rosyjsko-Amerykańska Kompania Handlowa – spółka akcyjna działająca w latach 1799–1871, zajmująca się handlem na terenie rosyjskich kolonii w Ameryce.

Historia

W 1741 roku na Alaskę dotarła ekspedycja dowodzona przez duńskiego żeglarza w służbie carskiej Vitusa Beringa i Rosjanina Aleksieja Czirikowa. Po dotarciu do brzegów obecnej Alaski marynarze, którzy wylądowali na brzegu zginęli. Wyprawa z trudem wróciła na Kamczatkę, która stała się bazą wypadową dla kolejnych wypraw. Wyprawy handlowe sporządzały mapy cząstkowe. W 1745 roku w wydanym Atlasie rosyjskim Alaska nosiła nazwę Russian Possesions. W 1784 roku Grigorij Szelichow z Rylska założył pierwszą stałą osadę na wyspie Kodiak i nadał jej nazwę Port Trzech Świętych. Stał się on ośrodkiem rosyjskiej kolonizacji. Wkrótce Szelichow uznał go za zbyt mały i założył nową osadę o nazwie Sławorossija^[1]. Szelichow połączył wszystkie rosyjskie grupy handlowe tworząc Zjednoczoną Amerykańską Kompanię. Po śmierci Szelichowa Kompanię wspierał jego zięć Nikołaj Riezanow pełniący funkcję sekretarza carycy Katarzyny II, a od 1808 roku z wyboru akcjonariuszy patrona Kompanii^[2]. Przyczynił się on do powstania Rosyjsko-Amerykańskiej Kompanii Handlowej, która została zatwierdzona w 1799 roku ukazem Pawła I^[3]. Wchłonęła ona istniejące spółki i stała się monopolistą w handlu na terenie rosyjskich kolonii w Ameryce. Kompania miała wyłączne prawo do handlu, nawigacji, odkrywania nowych ziem, przemysłu i rozwoju zasobów mineralnych w całej rosyjskiej Ameryce. Kapitał spółki wynosił 724 tys. rubli i został podzielony na udziały. Dodatkowo sprzedano 1000 udziałów. Główną siedzibą Kompanii był Irkuck^[4]. Kompanią zgodnie z ukazem zrządzało 4 dyrektorów, w tym jeden przedstawiciel rodziny Szelichowów. Głównym dyrektorem został wybrany podczas walnego zebrania drugi zięć Szelichowa Michaił Matwiejewicz Bułdakow^[5][6]. Oprócz niego wybrano jeszcze trzech irkuckich kupców. Ponieważ zaraz po wyborach doszło do sporów pomiędzy dyrektorami, ukazem z 19 października 1800 roku siedziba Kompanii została przeniesiona do Petersburga^[2]. Bułdakow zachował swoje stanowisko (funkcję tę pełnił do 1827 roku)^[5], a w miejsce irkuckich wybrano miejscowych kupców. Od 1808 roku do 1813 na czele Kompanii stoi tylko dwóch dyrektorów. W grudniu 1813 roku z inicjatywy dyrektorów Kompanii powołano Radę Specjalną Kompanii Rosyjsko-Amerykańskiej, składającą się z trzech prominentnych udziałowców, która stała się pośrednikiem pomiędzy Kompanią a rządem. W 1819 roku wygasały nadane Kompanii na 20 lat przywileje i należało opracować nowy statut. Nowy nadany w 1821 roku rozszerzył uprawnienia spółki, ale też narzucił kontrolę państwa nad nią. Firma musiała zdać rządowi sprawozdanie ze swojej działalności, a nadzór sprawował minister finansów. Kolejny statut firma otrzymała dopiero w 1844 roku, pomimo podjęcia starań o jego nadanie już w 1840. Wybrano wtedy nowy zarząd, na czele którego stanął Ferdinand von Wrangel, a w 1850 roku zastąpił go generał Władimir Politkowski. W 1866 roku zastąpił go Jegor Jegorowicz Wrangel^[2].

Głównym zarządcą Rosyjskiej Ameryki w latach 1790–1818 był Aleksander Baranow. Na początku XIX wieku Riezanow próbował zawrzeć porozumienie z hiszpańskim gubernatorem Kalifornii w celu zapewnienia odpowiedniego zaopatrzenia dla kolonii^[3]. W 1808 roku Baranow przejął Nowy Archangielsk, osadę założoną na terenach należących do Indian z plemienia Tlingit i przekształcił w siedzibę miejscowego zarządu Kompanii. W 1812 roku z inicjatywy Baranowa powstało w Kalifornii osiedle Fort Ross, które miał być rosyjskim przyczółkiem w cieplejszych obszarach Ameryki i punktem handlowym dla Kompanii. W 1865 roku car włączył Kompanię do ministerstwa spraw morskich^[7]. 30 marca 1867 roku Alaska została sprzedana Amerykanom za nieco ponad 7 mln dolarów. Minister finansów nakazał z tego powodu zwołanie walnego zgromadzenie, które wybrało 5 dyrektorów odpowiedzialnych za likwidację Kompanii. Na ich czele stanął Jegor Wrangel. Dyrektorzy zajęli się sprzedażą majątku, wypłatą odszkodowań i rozliczeniami z udziałowcami. Zwołane na 11 kwietnia 1871 roku walne zgromadzenie podjęło decyzję o rozwiązaniu zarządu, a 4 maja 1871 roku specjalnym ukazem został on zlikwidowany^[2].

Waluta

1 rubel – marka kompanii rosyjsko-amerykańskiej

Na początku XIX wieku Kompania zaczęła wydawać własne pieniądze. Ponieważ brakowało papieru i metalu, zarząd firmy do ich wykonania użył skór. W 1816 roku pojawiły się pieniądze wydrukowane na pergaminie ze skór fok i jeleni. Był to prostokąt, który na awersie miał owalną pieczęć Kompanii, a po drugiej stronie nominał. W owalnej rozecie znajdował się tam napis cyrylicą „Marka w Amerik”, poniżej nominał, numer seryjny oraz podpis kasjera firmy. W przypadku marek o tym samym nominale zastosowano jeden kolor, podobny do rosyjskich banknotów cesarskich. Na przykład skórzana 5 rublówka była niebieska, 10 rublówka była czerwona, a 25 rublówka o największym nominale – fioletowa. Wydawano również znaczki o nominałach 10, 25 i 50 kopiejek. Niestety marki dość szybko ulegały zużyciu. W 1826 roku kolejną emisję wykonano z grubszej skóry^[4]. W kolejnych latach miały miejsce kolejne emisje skórzanych pieniędzy. Marki emitowano czterokrotnie: w 1816 roku na kwotę 42 tysięcy rubli, w 1826 roku na kwotę 30 tysięcy rubli, w 1834 roku na 30 tysięcy rubli i w 1852 roku na 80 tysięcy rubli. Za każdym razem stare marki z poprzedniej emisji miały być wycofywane z obiegu, ale Kompania tego nie robiła. Pieniędzmi płacono pracownikom, kupcom i myśliwym dostarczającym futra. Można je było wymienić na towary wyłącznie w sklepach prowadzonych przez Kompanię, kupując dostarczane towary w ustalonych przez nią cenach^[8].

Po sprzedaży Alaski skórzane pieniądze przestały być środkiem płatniczym, a stały się rarytasem kolekcjonerskim. W 2018 roku 10 kopiejek sprzedano za 650 tysięcy rubli^[4]. Obywatele Rosji mogli wymienić marki na ruble. Po wymianie zostały one zniszczone. Zachowały się tylko te egzemplarze, które pozostały w rękach mieszkańców Alaski. 4 eksponaty posiada w swoich zbiorach Ermitaż i 15 w Państwowe Muzeum Historyczne w Moskwie, około 20 znajduje się w prywatnych kolekcjach w Finlandii, Kanadzie, USA i na terenie dawnego ZSRR^[9].

Flaga Kompanii

Flaga

Ukazem z 1806 roku wydanym przez Aleksandra I rosyjsko-amerykańsko Kompania miała prawo do własnej flagi. Pod własną banderą pływały statki Kompanii. Organizowano ekspedycje, których zadaniem było badanie i odkrywanie nowych terenów oraz wyprawy dookoła świata. Flaga jest wywieszana przez Amerykanów w dawnym Nowoarchangielsku (obecnie Sitka) i Fort Ross w północnej Kalifornii podczas rocznic wydarzeń historycznych związanych z rosyjskim okresem w historii^[10].

Przypisy