| Acrocephalus schoenobaenus[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
_3.jpg.webp) Dorosły | |||
_(13).JPG.webp) Młody | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
rokitniczka | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 tylko w sezonie lęgowym przeloty zimowiska | |||
Rokitniczka[4] (Acrocephalus schoenobaenus) – gatunek niewielkiego ptaka wędrownego z rodziny trzciniaków (Acrocephalidae)[5], wcześniej zaliczany do pokrzewkowatych (Sylviidae).
Występowanie
.jpg.webp)
Zamieszkuje Europę (poza jej południową i południowo-zachodnią częścią) oraz zachodnią Syberię do rzeki Jenisej. Zimuje w Afryce Subsaharyjskiej (oprócz części południowo-zachodniej)[2]. Przelatuje w kwietniu-maju oraz sierpniu-wrześniu. Nie wyróżnia się podgatunków[2][5].
W Polsce nieliczny ptak lęgowy niżu (lokalnie może być średnio liczny lub liczny)[6]. Występuje zazwyczaj do 300–500 m n.p.m., więc w górach i na wyżynach jej się zwykle nie spotyka (jest tam nieliczna). W Polsce rokitniczki najczęściej widuje się w podmokłych dolinach rzek Narwi i Biebrzy oraz na środkowych odcinkach Warty i Wisły[7]. Liczne populacje zamieszkują porośnięte stawy i jeziora. Odloty trwają od sierpnia do początku października. W czasie migracji rokitniczki spotyka się licznie w całym kraju. Ostatnie osobniki notowano w drugiej połowie października. Zimą nigdy ich nie spotkano. Wśród trzech kreskowanych trzciniaków zamieszkujących Europę Środkową rokitniczka jest najpospolitsza.
Charakterystyka
Cechy gatunku
Drobny śpiewający ptak o delikatniejszej sylwetce od wróbla i od niego mniejszy. Obie płci ubarwione jednakowo. Wierzch głowy (kreskowana czapeczka) i grzbiet w charakterystyczne, jasnobrązowe i czarne szerokie paski tworzące smugi, nad okiem przebiega wyraźna biała brew. Wierzch ciała oliwkowobrązowy z ciemnym kreskowaniem. Skrzydła beżowobrązowe (również pokryte ciemnym kreskowaniem), część lotek ma białe brzegi. Spód ciała jasny – brzuch i gardło jednolicie żółtobiałe (w szacie godowej nie ma kreskowania), a boki bladopomarańczowe. Kuper jest rdzawo zabarwiony i nie ma plamkowania. Ubarwieniem przypomina wodniczkę.
Zachowanie
Mało płochliwa, pozwala na obserwację z odległości nawet kilku kroków. Zwykle prowadzi jednak dość skryty tryb życia, więc swoją obecność zdradza zwykle śpiewem ze szczytu wyższej roślinności lub gdy podrywa się do krótkiego lotu godowego. W porównaniu z trzcinniczkiem i trzciniakiem wykazuje mniejsze przystosowanie do wspinania się po źdźbłach trzcin.
Wymiary średnie
- długość ciała
- ok. 13 cm[8]
- rozpiętość skrzydeł
- 13–21 cm
Masa ciała
ok. 9–15 g
Głos
Rokitniczki wykonują żywą i urozmaiconą pieśń z długimi trelami i powtarzalnymi tonami. Usłyszeć można też imitacje głosów innych ptaków, np. łyski, pliszki siwej i jaskółek. Czasem można usłyszeć też warczące „skraaa”.
Migracja
Nim rokitniczki wylecą na odległe zimowiska, bardzo efektywnie potrafią gromadzić zapasy tkanki tłuszczowej – podwajają wtedy swoją masę z ok. 10 do 20 g. Jesienna wędrówka liczy sobie 1600 km z Anglii do Hiszpanii i ptak pokonuje ją bez przystanku, lecąc z prędkością około 40 km/h. Przemierzenie tego dystansu kosztuje je 4 gramy masy. Gdy wypocznie, rusza dalej, przelatując nad Saharą 4000 km, nie robiąc po drodze przerw i tracąc w trakcie lotu cały zapas wody i tłuszczu. Gdy dolatuje już na docelowe zimowisko, waży znowu 10 g, a niekiedy nieco mniej.
Biotop
Tereny podmokłe, dobrze nasłonecznione, brzegi jezior, stawów hodowlanych, torfowisk, rzek, bagna z gęstą roślinnością w postaci trzcin, turzyc, wysokich traw, łóz i tataraku. Może zasiedlać podmokłe zakrzaczone łąki i turzycowiska z rozproszonymi na nich wierzbowymi zaroślami, zarastające starorzecza, rowy, mokradła (również z wysokimi zakrzewieniami), podmokłe lasy, strefy przejściowe szuwarów (między suchym lądem a wodą), a nawet pola kukurydzy, zbóż i rzepaku położone daleko od wody. Zarośnięte rowy melioracyjne zasiedla jedynie, gdy brakuje jej odpowiednich siedlisk.
Okres godowy
Trwa od maja do lipca. Wyprowadza 1–2 lęgi do roku – pierwszy w drugiej połowie maja, drugi od połowy do końca czerwca.
Toki
Do Polski przylatuje od połowy kwietnia do maja. Terytorium lęgowe rokitniczki jest małe, pokrywa obszar do 20–40 m od gniazda. W swoim rewirze samiec wytrwale wykonuje swą pieśń, również nocami. W czasie wykonywania śpiewu samiec odbywa charakterystyczny lot. Wzbija się z wierzchołka źdźbła trzciny do góry, po czym spada ukośnie z szeroko rozłożonymi skrzydłami i szeroko rozpostartym ogonem na inne źdźbło. Czasem sadowi się w widocznym miejscu, na gałęzi lub trzcinie i stąd oznajmia o swoim terytorium. Godowe szczebiotanie ma dość skomplikowany, urozmaicony przebieg i zawiera naśladowcze motywy głosu innych ptaków przeplatane serią zgrzytów, treli i dzwonków. Jest przyjemny dla ludzkiego ucha.
Gniazdo
W kępie turzyc, czasem w gałązkach niezbyt gęstego zeszłorocznego krzewu, leży nisko w roślinności zielnej lub w szuwarach, a nawet na ziemi. Ptaki nie przyczepiają gniazda do łodyg roślin, ale wciskają je między łodygi zeszłorocznej trzciny. W budowie uczestniczą oba ptaki, ale główny ciężar tej czynności ponosi samica. W zewnętrznej warstwie konstrukcji znajdują się suche źdźbła traw, liści i sitowia. Środkowa część składa się z bardziej miękkich źdźbeł traw, wełny roślinnej, mchu i włosia. Uwicie trawy przypomina kształtem czarkę.
Jaja
Dwa lęgi w roku, z czego pierwszy w drugiej połowie maja, a drugi od połowy do końca czerwca. W zniesieniu 4–6 jaj, o średnich wymiarach 18×13 mm. Jaja na jasnym szarożółtym tle posiadają na tępym tle gęste, zlewające się brązowe i szarawe plamki o szerokości włosa.
Wysiadywanie, pisklęta
Od złożenia ostatniego jaja trwa 13–15 dni[8]. Wysiaduje głównie samica. Często wysiadują jajo kukułki. Pisklęta, gniazdowniki, mają żółtopomarańczowe wnętrza paszcz z jaśniejszym brzegiem. Na języku widać dwie dość długie czarne plamy. Młode opuszczają gniazdo po 10–12 dniach[8] rodzicielskiej opieki ze strony obu partnerów. Nadal jednak pozostają w jego pobliżu, a rodzice karmią je przez kolejne 2 tygodnie. Gdy młode stają się już niezależne, para może zabrać się za wyprowadzenie drugiego lęgu. Rokitniczki we wrześniu i październiku odlatują na zimowiska leżące w Afryce Subsaharyjskiej. Ptaki te dożywają zwykle 7 lat.
Pożywienie
Drobne owady[8] i bezkręgowce, a więc żywi się prawie wyłącznie pokarmem pochodzenia zwierzęcego. Gdy leci na zimowisko, zjada też jagody.
Rokitniczki mają swoje ulubione miejsca żerowania. Poczynione obserwacje wskazują, że owady najczęściej zbiera z roślin. Jeśli może, unika zbierania ich z powierzchni wody, ziemi. Rzadko też decyduje się na polowanie w powietrzu.
Status i ochrona
IUCN uznaje rokitniczkę za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy na rok 2015, zawiera się w przedziale 12–22 milionów dorosłych osobników. Trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny[3].
W Polsce objęta ochroną gatunkową ścisłą[9]. Na Czerwonej liście ptaków Polski została sklasyfikowana jako gatunek najmniejszej troski (LC)[10]. Według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, w latach 2013–2018 populacja rokitniczki na terenie kraju liczyła 290–397 tysięcy par lęgowych[11].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Acrocephalus schoenobaenus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- 1 2 3 Dyrcz, A.: Sedge Warbler (Acrocephalus schoenobaenus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-11-27].
- 1 2 Acrocephalus schoenobaenus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Acrocephalidae Salvin, 1882 (1838) - trzciniaki - Brush, reed and swamp warblers (wersja: 2020-01-11). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-03-10].
- 1 2 F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Bushtits, leaf warblers, reed warblers. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-03-10]. (ang.).
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 633. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego nieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km², średnio liczny – 10–100 par na 100 km², a liczny – 100–1000 par na 100 km².
- ↑ Marcin Karetta: Atlas ptaków. Pascal, 2010. ISBN 978-83-7513-655-5.
- 1 2 3 4 Frieder Sauer: Ptaki lądowe. Świat Książki, seria: Leksykon przyrodniczy. ISBN 83-7129-193-0.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
- ↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
- ↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
Bibliografia
- Andrzej G. Kruszewicz: Ptaki Polski. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Multico, 2007, s. 226. ISBN 978-83-7073-474-9.
- Karel Štastný: Ptaki śpiewające. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza "BGW", 1993. ISBN 83-70663-80-X.
- Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Linki zewnętrzne
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Acrocephalus schoenobaenus (Rokitniczka). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 330–332. ISBN 83-86564-43-1.