Rojstona
Ilustracja
Aleja z rojstoną królewską
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

arekowce

Rodzina

arekowate

Rodzaj

rojstona

Nazwa systematyczna
Roystonea O.F. Cook
Science ser. 2. 12: 479. 28 Sep 1900[3]
Typ nomenklatoryczny

R. regia (Kunth) O. F. Cook[3]

Rojstona[4], opatrznica[5], palma królewska[4][6] (Roystonea O.F. Cook) – rodzaj roślin z rodziny arekowatych, czyli palm (Arecaceae). Obejmuje 10 gatunków[7][8][9]. Rośliny te występują na Antylach, Florydzie, w Meksyku, Ameryce Centralnej i w północnej części Ameryki Południowej[10][8]. Większość gatunków z tego rodzaju uprawiana jest jako rośliny ozdobne[10], przy czym najszerzej rozprzestrzeniona została rojstona królewska R. regia[5].

Majestatyczna rojstona królewska, zwana też palmą królewską[6], jest bardzo cenionym w tropikach drzewem alejowym[5][10][8]. Bywa opisywana jako „bez zaprzeczenia najpiękniejsza ze wszystkich palm”[11]. Wymaga wilgotnej i przepuszczalnej gleby, ale dobrze znosi burze[6] i zasolenie, dlatego szczególnie często sadzona jest wzdłuż alei w nadmorskich kurortach, choć raczej na terenach parkowych (jej liście spadając z wysokości ok. 20 m i ważąc ponad 20 kg stanowią zagrożenie na bardziej ruchliwych ulicach)[5]. Drzewa te dostarczają bardzo cenionego drewna konstrukcyjnego[5]. Nasady liści używane są do krycia chat (zwłaszcza na Kubie)[10], palmy te służą także do karmienia zwierząt domowych, są też jadane przez ludzi – zarówno serce palmy (rdzeń młodego pędu), „kapusta palmowa” (szczyt pędu)[10], jak i owoce[8]. Z nasion pozyskuje się także olej[8]. Jako rośliny użytkowe wykorzystuje się, poza rojstoną królewską, także warzywną[8]. Rojstona królewska została bardzo rozpowszechniona zwłaszcza na Kubie i trafiła tam nawet do państwowego herbu[12].

Naukowa nazwa rodzaju upamiętnia amerykańskiego generała Roya Stone'a (1836–1905)[10][5].

Morfologia

Rojstona warzywna
Pokrój
Palmy o pojedynczym, prosto wzniesionym, gładkim pniu (kłodzinie), osiągające do 40 cm średnicy i ok. 20 m wysokości[13][10]. Rośliny bez kolców i cierni[10][9].
Liście
Zebrane zwykle na szczycie pędu w gęstą, zieloną koronę. Liście pierzaste, pojedynczo złożone, z listkami całobrzegimi, równowąskimi do lancetowatych, pojedynczo złożone. Ogonek liściowy i oś liścia nieuzbrojone[10][9].
Kwiaty
Jednopłciowe (rośliny jednopienne), zebrane w kwiatostany wyrastające między liśćmi. Kwiatostany zwykle rozgałęzione do odgałęzień trzeciego, rzadko czwartego rzędu[9]. Kwiaty siedzące zebrane po trzy, z żeńskim pośrodku i męskimi z jego boków[10]. Kwiaty męskie promieniste, z trzema listkami zewnętrznego i trzema listkami wewnętrznego okółka okwiatu, ze zwykle 6, rzadziej 10–12 pręcikami. Kwiaty żeńskie mają okazałe listki zewnętrznego okółka okwiatu i kształt kulistawy lub stożkowaty. Sześć prątniczków tworzy pierścień przylegający do wewnętrznego okółka okwiatu[9][10]. Zalążnia pojedyncza, jednokomorowa (powstaje jednak z trzech owocolistków), szyjka słupka niepozorna, na szczycie z trójdzielnym znamieniem[10].
Owoce
Pestkowce, w czasie dojrzewania zmieniające kolor od zielonego do czerwonego, czasem purpurowoczarnego. Egzokarp skórzasty, mezokarp mięsisty, zawierający oleje[10] i włókna tworzące warstwę otaczającą nasiono[9], te pojedyncze, kuliste lub kształtu owalnego[10].

Systematyka

Rodzaj w obrębie arekowatych Arecaceae klasyfikowany jest do monotypowego podplemienia Roystoneinae J. Dransf. & N. Uhl (1986) z plemienia Areceae Drude (1881) i podrodziny Arecoideae Beilschmied[9]. W innych ujęciach w tej podrodzinie tworzy monotypowe plemię Roystoneeae[14].

Wykaz gatunków[7]
  • Roystonea altissima (Mill.) H.E.Moore
  • Roystonea borinquena O.F.Cook
  • Roystonea dunlapiana P.H.Allen
  • Roystonea lenis León
  • Roystonea maisiana (L.H.Bailey) Zona
  • Roystonea oleracea (Jacq.) O.F.Cook – rojstona warzywna
  • Roystonea princeps (Becc.) Burret
  • Roystonea regia (Kunth) O.F.Cook – rojstona królewska, opatrznica królewska
  • Roystonea stellata León
  • Roystonea violacea León

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-11-24] (ang.).
  3. 1 2 Roystonea. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-11-24].
  4. 1 2 Jens G. Rohwer: Atlas roślin tropikalnych. Warszawa: Horyzont, Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media, 2002, s. 36. ISBN 83-7311-378-9.
  5. 1 2 3 4 5 6 Jolanta i Karol Węglarscy: Rośliny dalekiej Azji. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2006, s. 228-229. ISBN 83-60247-27-7.
  6. 1 2 3 Janet Marinelli (red.): Wielka encyklopedia roślin. Warszawa: Świat Książki, 2006, s. 378. ISBN 83-7391-888-4.
  7. 1 2 Roystonea. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-11-23].
  8. 1 2 3 4 5 6 David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 806, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  9. 1 2 3 4 5 6 7 K.Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. IV. Flowering Plants. Monocotyledons. Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Berlin, Heidelberg: Springer, 1998, s. 359. ISBN 978-3-642-08378-5.
  10. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Roystonea O. F. Cook. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-11-23].
  11. ↑ A. Pokorny: Historyja naturalna trzech królestw. Botanika, Tom 2. Praga, Poznań, Lwów, Stanisławów: 1874, s. 187.
  12. ↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 502. ISBN 83-7079-779-2.
  13. ↑ Roystonea O.F. Cook. [w:] Flora de Nicaragua [on-line]. Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. [dostęp 2019-11-23].
  14. ↑ Genus: Roystonea O. F. Cook. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-11-23].
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.