Richard Sorge

Рихард Зорге

Ramsay

Data i miejsce urodzenia	4 października 1895 Sabunczi k. Baku
Data i miejsce śmierci	7 listopada 1944 Toshima, Tokio
Przyczyna śmierci	egzekucja przez powieszenie
Zawód, zajęcie	politolog, dziennikarz, szpieg
Narodowość	niemiecka
Tytuł naukowy	doktor
Odznaczenia

Richard Sorge (ur. 4 października 1895 w Sabunczi pod Baku, zm. 7 listopada 1944 w Toshimie) – niemiecki dziennikarz, doktor nauk politycznych, od 1929 agent sowieckiego wywiadu wojskowego (Razwiedupr\GRU) o kryptonimie „Ramsay”, od 1919 członek KPD, a od 1925 WKP(b).

Życiorys

Był jednym z dziewięciorga dzieci Wilhelma Sorge – inżyniera górniczego – i jego żony Niny z d. Kobielew, Rosjanki. Rodzina wróciła do Niemiec, gdy Sorge miał trzy lata. Stryjeczny dziadek Richarda Sorge, Friedrich Adolf Sorge, był sekretarzem Karola Marksa.

Richard Sorge (po lewej) w czasie I wojny światowej, 1915

Znaczek pocztowy z Richardem Sorge wydany w 1976 przez pocztę NRD

Znaczek pocztowy z Richardem Sorge wydany w 1965 przez pocztę ZSRR

Podczas I wojny światowej jako ochotnik wstąpił do wojska. Podczas działań na froncie zachodnim w 1916 zranił go szrapnel, łamiąc obie nogi i powodując okulawienie do końca życia. Awansowany do stopnia kaprala, otrzymał Krzyż Żelazny i został zwolniony z wojska z powodu złego stanu zdrowia.

Podczas leczenia studiował dzieła Marksa i Engelsa. Od 1916 był członkiem USPD. Resztę czasu wojny poświęcił na studia ekonomii i nauk politycznych w Berlinie, Kilonii i Hamburgu. W Kilonii został w Instytucie Gospodarki Światowej (niem. Institut für Weltwirtschaft) asystentem socjologa prof. Kurta Alberta Gerlacha. W 1919, wraz z częścią członków USPD wstąpił do KPD. W 1920 w Hamburgu uzyskał doktorat z nauk politycznych, przedstawiając pracę Die Reichstarife des Zentralverbandes deutscher Konsumvereine. Za aktywne przeciwstawianie się puczowi Kappa w marcu 1920 został usunięty z asystentury, kilka miesięcy pracował jako górnik. Osiedlił się w Solingen, w 1921 poślubił Christianę Gerlach (byłą żonę Kurta Alberta Gerlacha), zatrudnił w redakcji „Bergische Arbeiterstimme” i ponownie został asystentem prof. Gerlacha, aż do jego śmierci w 1922. W 1922 przeniósł się do Frankfurtu, gdzie kontynuował pracę jako dziennikarz. Na nielegalnym zjeździe KPD we Frankfurcie (7–10 kwietnia 1924) nawiązał kontakt z wysokimi funkcjonariuszami Kominternu i został zwerbowany jako agent wywiadu.

W 1924 wyjechał do Moskwy, gdzie pracował w kontrolowanym przez OGPU Wydziale Łączności Międzynarodowej (OMS) Kominternu. Wówczas rozpadło się jego małżeństwo. W 1929 Jan Bierzin zwerbował go do sowieckiego wywiadu wojskowego – Razwiedupru, którego agentem pozostał do końca życia.

W 1930 został wysłany do Szanghaju, gdzie pod przykrywką korespondenta „Frankfurter Zeitung” prowadził działalność szpiegowską dla Sowietów. Tam poznał japońskiego dziennikarza Hotsumiego Ozaki, pracującego dla gazety „Asahi Shimbun”, z którym później podjął współpracę szpiegowską. W styczniu 1932 opisywał chińsko-japońskie walki uliczne w Szanghaju. W grudniu tego roku został odwołany do Moskwy.

Sorge został odznaczony i ożenił się powtórnie z Jekatieriną Maksimową, z którą współpracował w Chinach i z którą powrócił do Moskwy. W 1933 został wysłany do Berlina, pod kryptonimem Ramsay, aby odnowić kontakty z redakcją „Frankfurter Zeitung”. Umożliwiło to wysłanie go jako niemieckiego korespondenta do Japonii. 6 września 1933 przybył w tym charakterze do Jokohamy.

W latach 1933–1934 Sorge zbudował siatkę szpiegowską w Japonii pracującą dla Razwiedupru. Jego agenci mieli kontakty z głównymi politykami, dzięki czemu uzyskiwał informacje o japońskiej polityce zagranicznej. Ponownie nawiązał kontakt z Hotsumim Ozaki, który był doradcą Fumimaro Konoe, premiera Japonii. Wykorzystywał to, m.in. kopiując tajne dokumenty dla Sorgego.

Oficjalnie Sorge wstąpił do NSDAP i pracował dla lokalnej ambasady i ambasadora Eugena Otta jako agent Abwehry. Umożliwiało mu to potwierdzanie uzyskiwanych informacji w drugim źródle. Był uważany za gorliwego nazistę (na wydanym przez Sorgego przyjęciu pożegnalnym przed wyjazdem do Japonii był obecny Joseph Goebbels), jednak z powodu stresu popadł w alkoholizm.

Grób Richarda Sorge na cmentarzu Tama w Tokio

Sorge przekazał Sowietom informacje o pakcie antykominternowskim, pakcie trzech i podał dokładną datę rozpoczęcia planu Barbarossa, którą uzyskał dwa dni wcześniej od niemieckiego attaché wojskowego w Tokio. Moskwa podziękowała za informację, ale nie podjęła jakichkolwiek działań. Jesienią 1941 przekazał informację, że Japonia nie ma zamiaru atakowania ZSRR od wschodu, do czasu upadku Moskwy lub uzyskania trzykrotnej przewagi Armii Kwantuńskiej nad Specjalną Armią Dalekiego Wschodu, lub też wybuchu powstania ludowego na Syberii. Japoński kontrwywiad (Tokkō) przechwytywał informacje Sorgego i podjął obserwację, w wyniku której 14 października 1941 został aresztowany Ozaki, a 18 października 1941 Sorge. Tokio trzykrotnie proponowało Moskwie wymianę Richarda Sorge na swoich agentów, trzykrotnie nastąpiła odmowa, z zaprzeczeniem jakichkolwiek jego związków z wywiadem sowieckim.

7 listopada 1944, w rocznicę rewolucji październikowej, Richard Sorge i Hotsumi Ozaki zostali powieszeni. W 1964 pośmiertnie przyznano mu tytuł Bohatera Związku Radzieckiego.

Richard Sorge w kulturze

• W 1961 we Francji, w koprodukcji z Niemcami, Włochami i Japonią, nakręcono film Qui êtes-vous, Monsieur Sorge? (Kim pan jest, doktorze Sorge?), który był bardzo popularny w Związku Radzieckim.
• W drugiej połowie lat 70. w magazynie komiksowym Relax ukazały się fragmenty komiksu Wywiadowca XX wieku (rys. Jerzy Wróblewski, scen. Barbara Sokalówna i Jerzy Uśpieński), wydanego potem w formie albumowej przez KAW.
• W 2003 został nakręcony japoński film Spy Sorge (182 min)^[1].

Przypisy

Bibliografia

• Miloš Mikeln, Stalin; Tytuł oryginału słoweńskiego: Staljin, življenjska pot samodrżca; Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1990, ISBN 83-11-07757-6.
• Christopher Andrew, Oleg Gordijewski, KGB, tłum. Rafał Brzeski, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1997, ISBN 83-11-08667-2.
• Richard Sorge na portalu hrono.ru
• Владимир Малеванный Незакрытое дело „Рамзая” „Независимая газета” (27.10.2000)
• Qui êtes-vous, Monsieur Sorge? w bazie IMDb (ang.)
• Japoński film Spy Sorge o życiu Richarda Sorge. spy-sorge.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-02-07)]. jp
• Spy Sorge w bazie IMDb (ang.)
• Hans Hellmut Kirst, Ostatnią kartą gra śmierć, tytuł oryginału: Die letzte Karte spielt der Tod, tłum. Stanisław Marciniak; Agencja Praw Autorskich i Wydawnictwo Interart, wydanie I, Warszawa 1993, ISBN 83-7060-204-5.