Reinhold Rudolf Heuer (ur. 9 grudnia 1867 w Rudaku, zm. 25 lutego 1946 w Getyndze^[1]) – niemiecki historyk sztuki, pastor.

Życiorys

Jego rodzicami byli stolarz i rolnik Ernest Heuer^[1] oraz Emilia Fehlauer (pochodząca ze Stawek)^[2]. Szkołę podstawową ukończył w Rudaku, zaś średnią i gimnazjum realne w Toruniu. W 1886 roku zdał maturę. Studiował na uniwersytetach w Królewcu, Heidelbergu i Berlinie teologię, historię sztuki i germanistykę^[3].

W latach 1893–1897 był pastorem w Kisielicach. 1 lipca 1897 roku przeprowadził się do Torunia, gdzie zamieszkał przy ulicy Podgórnej 48. Od 5 maja 1897 roku do 1934 roku był pastorem parafii św. Jerzego ^[1]. Dzięki jego staraniom ewangelicy kupili parcelę i w 1907 roku wybudowali kościół św. Jerzego (obecnie Matki Boskiej Zwycięskiej) na Mokrem^[4].

Jego prace naukowe dotyczyły głównie historii i sztuki Torunia i okolic. W swoich pracach podkreślał niemiecki rodowód i charakter Torunia. Na początku października 1914 roku, przy okazji kładzenia rur gazowych na Czerwonej Drodze, odkrył ślady zburzonego w 1811 roku średniowiecznego kościoła św. Jerzego. Opisane przez niego fundamenty kościoła odnaleziono ponownie w 2015 roku^[5].

Należał do niemieckiego stowarzyszenia naukowego Coppernicus-Verein für Wissenschaft und Kunst, gdzie pełnił tam na przemian funkcję prezesa i wiceprezesa^[1]. Organizował wykłady w niemieckim klubie Deutsches Heim^[6].

Po 1920 roku pozostał w Toruniu, gdzie sprawował duchową pieczę nad mniejszością niemiecką wyznania ewangelickiego^[2]. W wyniku gwałtownego spadku ludności niemieckiej konstystorz poznański podjął decyzję o redukcji stanowisk kościelnych w Toruniu. W efekcie w 1921 roku Heuer pozostał jedynym pastorem w mieście^[7]. Po przyłączeniu Torunia do Polski Heuer organizował wydarzenia integrujące niemiecką społeczność ewangelicką Torunia. Prowadził on towarzystwa: Zweigverein des Evangelischen Bundes, Thorner Gustav-Adolf Zweigverein, Thorner Bibelgesellschaft (Toruńskie Towarzystwo Biblijne), Blaukreuzverein (Stowarzyszenie Niebieskiego Krzyża zajmujące się walką z uzależnieniem od alkoholu)^[8]. 14 marca 1926 roku zorganizował zjazd delegatów gmin ewangelickich. Według Heuera, zjazd miał zapobiec polonizacji ludności niemieckojęzycznej i związany z tym odpływ ewangelików do Kościoła katolickiego^[9].

Jako podejrzany o działalność antypaństwową był obserwowany przez policję. Służby państwowe nie zdołały udowodnić oskarżeń, ponieważ potencjalni świadkowie wywodzący się z ludności niemieckiej odmawiali udzielania informacji^[10]. Heuer podczas kazań, przemówień i spotkań Coppernicus-Verein wyrażał swoje negatywne stanowisko do spraw polskich. Wielokrotnie podkreślał niemiecki charakter miasta, twierdził, że Toruń wiele zyskał dzięki zakonowi krzyżackiemu i rządom pruskim. W 1924 roku był organizatorem uroczystości upamiętniających egzekucję burmistrza Torunia Jana Gotfryda Rösnera, skazanego za dopuszczenie i podżeganie do tumultu toruńskiego^[11][12]. O tumulcie Heuer przypomniał również 13 stycznia 1929 roku podczas nabożeństwa wieczornego z okazji 10-lecia założenia Evangelische Frauenhilfe^[13]. W 1927 roku wsparł rodziny uczące dzieci języka niemieckiego^[11]. W 1934 roku wydał zgodę na odprawienie nabożeństwa dla dzieci w dniu imienin Ignacego Mościckiego. Decyzję podjął po interwencji pani Świerczykowskiej, kierowniczki szkoły podstawowej z niemieckim językiem nauczania. Jednocześnie nie zgadzał się na odprawienie nabożeństwa w rocznicę 11 listopada 1918 roku twierdząc, że jest to dzień żałoby wśród Niemców^[14].

Był przeciwnikiem nazizmu. Krytykował postulaty Partii Młodoniemieckiej w Polsce^[11]. Namawiał toruńską radę kościelną do zakazania włączania do spraw kościelnych kwestii politycznych, a szczególnie narodowosocjalistycznych^[15].

Wkład naukowy

W monografii dotyczącej kościoła św. Jerzego z 1907 roku (Thorn-St. Georgen. Geschichte der Georgengemeinde, ihrer alten Kirche und ihres Hospitals. Baugeschichte und Baubeschreibung der neuen Georgenkirche in Thorn- Mocker) Heuer wymienił oraz opisał sprzęt wraz z inskrypcjami i znakami złotniczymi. Informacje o wyposażeniu kościoła pochodzące z pracy Heuera oraz z publikacji Die Edelschmiedekunst früherer Zeiten in Preussen Eugena von Czihaka z 1908 roku pozwoliły uzupełnić stan wiedzy na temat historii kościoła św. Jerzego. Większość naczyń opisanych przez Heuera i Czihaka po 1945 roku przepadła lub została zniszczona^[16]. Heuer badał również historię kościoła św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu. Podobnie jak Conrad Steinbrecht uważał, że świętojański krucyfiks tęczowy, znajdujący się w zwieńczeniu ołtarza głównego, pochodzi z ok. 1400 roku^[17].

Publikacje

(na podstawie materiałów źródłowych^[3][18])

• Thorn-St. Georgen. Geschichte der Georgengemeinde, ihrer alten Kirche und ihres Hospitals. Baugeschichte und Baubeschreibung der neuen Georgenkirche in Thorn- Mocker (Toruń 1907)
• Die Werke der bildenden Kunst und des Kunstgewerbes in Thorn bis zum Ende des Mittelalters (Toruń 1916)
• Die drei Artushöfe und der Junkerhof in Thorn (Toruń 1917)
• Vom katholischen Thorn vor Luther und wie Thorn evangelisch wurde (Toruń 1917)
• Das Thorner Coppernicus-Denkmal und sein Schöpfer Friedrich Tieck (Toruń 1920)
• Die altstädttische Evangelische Kirche in Thorn. Ein Beitrag zur Kirchen- und Kunstgescichte (Toruń 1929)
• Siebenhundert Jahre Thorn (Gdańsk 1931)
• Zur Kunstgeschichte und Problematik des evangelischen Kirchenbaues des 18. Jahrhunderts in den abgetretenen Gebieten Westpreussens und Posens, erläutert an der altstädtischen evangelischen Kirche zu Thorn (1933)^[19]
• Drei Jahrhunderte Bauernleben in der Weichselniederung, fünfhundertfünfzig Jahre Bürgerleben in der Stadt Thorn: im Spiegel meiner und meiner Frau Vorfahren (Poznań 1935)

Ponadto w 1925 roku wydał książkę z 45 reprodukcjami rysunków toruńskiego białoskórnika i rysownika-amatora Georga Friedricha Steinera^[20]. Książka została poprzedzona komentarzem Heuera^[21].

Przypisy

Bibliografia

• Elżbieta Alabrudzińska: Ewangelicy w Toruniu w latach 1920–1945. W: Mniejszości narodowe i wyznaniowe w Toruniu w XIX i XX wieku. Mieczysław Wojciechowski (red.). Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1993. ISBN 83-231-0456-5.
• Elżbieta Alabrudzińska: Kościół ewangelicki w Toruniu w latach 1793–1920. W: Ewangelicy w Toruniu (XVI-XX w.). Jarosław Kłaczkow (red.). Toruń: Adam Marszałek, 2011. ISBN 978-83-7780-051-5.
• Katarzyna Kluczwajd: Podgórz. Toruńskie przedmieścia sprzed lat. Łódź: 2018. ISBN 978-83-7729-452-9.
• Jarosław Kłaczkow: Kościoły ewangelickie i ich wyznawcy w Toruniu (1920-1939). W: Ewangelicy w Toruniu (XVI-XX w.). Jarosław Kłaczkow (red.). Toruń: Adam Marszałek, 2011, s. 351–352. ISBN 978-83-7780-051-5.
• Zygmunt Kruszelnicki: Jerzy Fryderyk Steiner (1704–1766) rysownik toruński. W: Józef Poklewski (red.): Artyści w dawnym Toruniu. Warszawa-Poznań-Toruń: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985.
• Bartłomiej Łyczak. Srebra z ewangelickiego kościoła pw. św. Jerzego w Toruniu w świetle inwentarzy z lat 1580–1817. „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”. 64, 2016. Instytut Archeologii i Etnologii PAN. 
• Anna Monsingiewicz, Emanuel Okoń. O obrazach, skrzynce cechowej i „sztukach towarzyskich”. Uwagi o kształceniu artystycznym w Toruniu i Gdańsku na marginesie działalności Christiana Ernesta Ulricha, osiemnastowiecznego malarza w Toruniu. „Zapiski Historyczne”. LXXV, 2010. Towarzystwo Naukowe w Toruniu. 
• Juliusz Raczkowski: Dawny krucyfiks tęczowy z kościoła świętojańskiego. W: Katarzyna Kluczwajd, Michał Woźniak (red.): Dzieje i skarby Kościoła Świętojańskiego w Toruniu. Materiały z konferencji przygotowanej przez Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki w X rocznicę ustanowienia diecezji toruńskiej pod patronatem Biskupa Toruńskiego oraz Prezydenta Miasta Torunia [22-23 marca 2002]. Toruń: 2002. ISBN 83-7285-116-6.
• Martina Thomsen. „...i tak zostanie toruńska Niniwa zburzona”. Pismo Daniela Ernesta Jabłońskiego „Das Betrübte Thorn” z 1725 r.. „Rocznik Toruński”. 33, 2006. 
• Teresa Tylicka. Rysunki Johanna Christiana Schreibera – toruńskiego artysty amatora z XVIII wieku. „Sztuka i Kultura”. 2, 2014. Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. 
• Zofia Waszkiewicz: Stosunki wyznaniowe w Toruniu (1920–1939). W: Mniejszości narodowe i wyznaniowe w Toruniu w XIX i XX wieku. Mieczysław Wojciechowski (red.). Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1993. ISBN 83-231-0456-5.
• Mieczysław Wojciechowski: Mniejszość niemiecka w Toruniu w latach 1920–1939. W: Mniejszości narodowe i wyznaniowe w Toruniu w XIX i XX wieku. Mieczysław Wojciechowski (red.). Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1993. ISBN 83-231-0456-5.

Linki zewnętrzne

• Publikacje Reinholda Heuera w bibliotece Polona