Początki działalności opozycyjnej

Raman Pratasiewicz jest synem Dzmitryja Pratasiewicza, oficera armii białoruskiej, wykładowcy w katedrze przygotowania ideologicznego Białoruskiej Akademii Wojskowej w Mińsku^[2].

Rozpoczął działalność opozycyjną na Białorusi w wieku kilkunastu lat. W 2011 jako licealista został zatrzymany w trakcie „milczących protestów”, sprzeciwiających się represjom po sfałszowanych wyborach prezydenckich w grudniu 2010^[3]. Wówczas skonfliktował się z rodzicami, w tym z ojcem, który był wysoko postawioną osobą w autorytarnym białoruskim reżimie^[2].

Raman Pratasiewicz był aktywnym moderatorem grup na portalu VKontakte, przeciwnych reżimowi Alaksandra Łukaszenki (zablokowana w 2012^[4]). Interwencja władz spowodowała jego wydalenie z wydziału dziennikarskiego Białoruskiego Uniwersytetu Państwowego^[3]. W 2017 został oskarżony o udział w nielegalnym zgromadzeniu w lesie kuropackim, lecz zdołał wykazać przed sądem alibi na czas dotyczący oskarżenia^[5]. Pomimo nieukończenia studiów pracował przez jakiś czas jako dziennikarz w Białorusi^[6].

Emigracja polityczna

Z powodów politycznych w 2019 wyjechał do Polski^[7], a 22 stycznia 2020 złożył tam wniosek o azyl polityczny^[3], którego jednak nie uzyskał^[2][8].

Pratasiewicz pracował w redakcji Euroradia, był stypendystą Fundacji im. Vaclava Havla oraz współtworzył opozycyjny portal NEXTA (założony przez Sciapana Puciłę najpopularniejszy kanał w aplikacji Telegram dostarczający informacje, pozostający jednym z niewielu niezależnych mediów dostępnych dla Białorusi)^[9].

5 listopada 2020 roku Pratasiewicz i Puciła zostali zaocznie oskarżeni o organizację masowych protestów (w oparciu o art. 293 białoruskiego kodeksu karnego), działania naruszające porządek publiczny (art. 342) oraz podżeganie do wrogości społecznej w ramach działalności zawodowej (art. 130). W następstwie tego reżim Łukaszenki formalnie zażądał od polskich władz wydania Pratasiewcza^[2].

Uprowadzenie z samolotu

23 maja 2021 Raman Pratasiewicz znajdował się na pokładzie samolotu linii Ryanair FR 4978 relacji Ateny–Wilno, na którego pokładzie było ponad 120 osób^[2]. Samolot w wyniku osobistej tajnej decyzji Alaksandra Łukaszenki^[10] został zmuszony do zawrócenia i udania się na lotnisko w Mińsku. Pretekstem początkowo miał być fałszywy alarm bombowy, zgłoszony przez białoruskiego dyspozytora przestrzeni powietrznej^[2]. Gdy pomimo zaalarmowania samolot linii FR 4978 utrzymywał kurs na Wilno, eskortujący go, uzbrojony białoruski myśliwiec MiG-29 wykonał manewr ostrzeżenia przed użyciem rakiet powietrze-powietrze^[2]. Wobec jednoznacznej groźby ze strony myśliwca, pilot samolotu pasażerskiego zawrócił na lotnisko w Mińsku, choć w chwili podjęcia decyzji o zmianie kursu do litewskiej granicy pozostawało kilkanaście kilometrów, a samolot był niemal dwukrotnie bliżej lotniska w Wilnie niż lotniska w Mińsku^[2]. Na mińskim lotnisku zostali zatrzymani Raman Pratasiewcz oraz jego partnerka Sofia Sapiega (studentka prawa międzynarodowego na Europejskim Uniwersytecie Humanistycznym w Wilnie)^[11]. Przed ujęciem przez białoruskie służby Pratasiewicz miał mówić: „Czeka mnie tu kara śmierci”^[12]. Wedle informacji podanych przez jednego z białoruskich działaczy opozycyjnych, byłego dyplomatę Pawła Łatuszkę, na pokład samolotu nie wróciło sześć osób, dwie z obywatelstwem białoruskim i cztery z rosyjskim^[13]. Z powrotu na pokład samolotu dobrowolnie zrezygnowali czterej mężczyźni, którzy mieli być obywatelami Rosji oraz agentami białoruskiego KGB, śledzącymi Pratasiewicza już na lotnisku w Atenach^[2].

Reakcje na uprowadzenie i aresztowanie

Uczestnicy demonstracji, której celem było nagłośnienie niesłusznego skazania Ramana Pratasiewicza i krytyka rządów Łukaszenki – 24 maja 2021, Warszawa.

Przechwycenie samolotu i zmuszenie do lądowania, a także aresztowanie Pratasiewicza spotkały się ze zdecydowaną reakcją opinii międzynarodowej, która potępiła taki akt terroryzmu państwowego^[14]. Głos zabrali m.in. premierzy Grecji^[15], Litwy^[16] i Polski^[17], przewodnicząca Komisji Europejskiej, a także liderka białoruskiej opozycji Swiatłana Cichanouska^[18]. Departament Stanu Stanów Zjednoczonych wydał oświadczenie, w którym stanowczo potępił przymuszenie samolotu do lądowania i przeprowadzone aresztowania^[19]. Zawrócenie samolotu i aresztowanie Ramana Pratasiewicza potępił prezydent USA Joe Biden, który uznał je za „skandaliczne”^[20].

Przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen oraz przewodniczący Rady Europejskiej Charles Michel stwierdzili, że doszło do „porwania”^[21]. Szef unijnej dyplomacji Josep Borrell w specjalnym komunikacie napisał: „Władze Białorusi zagroziły bezpieczeństwu pasażerów i załogi. Należy przeprowadzić międzynarodowe dochodzenie w sprawie tego incydentu, aby ustalić, czy doszło do naruszenia zasad międzynarodowego lotnictwa”^[22].

Na Łotwie, burmistrz Rygi wraz z ministrem spraw zagranicznych Edgarsem Rinkēvičsem zamienili eksponowaną w związku z mistrzostwami świata w hokeju flagę Białorusi na opozycyjną. W odpowiedzi, białoruskie władze wydaliły łotewskich dyplomatów z kraju, po czym Łotwa wydaliła dyplomatów białoruskich^[23]. Rosyjski propagandysta Armen Gasparian pogratulował białoruskiemu KGB „dobrze przeprowadzonej akcji”^[24].

Sprawa aresztowania opozycjonisty została poruszona na posiedzeniu Rady Europejskiej, które odbyło się 24 maja; zdecydowano wówczas o rozszerzeniu sankcji wobec Białorusi, zamknięciu przestrzeni powietrznej i portów lotniczych Unii Europejskiej dla białoruskich linii lotniczych oraz zaapelowano do przewoźników lotniczych mających swoją siedzibę w UE o unikanie przelotów nad terytorium Białorusi^[25]. 25 maja do linii lotniczych, które zdecydowały o zawieszeniu lotów nad Białorusią, dołączyły PLL LOT^[26]. O północy 27 maja polska przestrzeń powietrzna została zamknięta dla samolotów białoruskich linii lotniczych^[27].

W reakcji na porwanie Ramana Pratasiewicza odbyły się protesty społeczne będące wyrazem niezgody na autorytarny reżim na Białorusi oraz solidarności z zatrzymanym dziennikarzem^[28].

24 maja 2021 roku dziewięć organizacji, między innymi: Centrum Obrony Praw Człowieka Wiasna, Białoruskie Stowarzyszenie Dziennikarzy, Białoruski Komitet Helsiński, Białoruski PEN-Centrum, uznały go za więźnia politycznego^[29]. 31 maja 2021 roku patronat nad więźniem politycznym objął poseł do Bundestagu Cem Özdemir^[30][31].

Pobyt w białoruskim areszcie

24 maja 2021 Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Białorusi opublikowało nagranie, na którym widać Ramana Pratasiewicza mówiącego do kamery: „Mam na imię Raman Pratasiewicz, byłem zatrzymany wczoraj na lotnisku w Mińsku przez funkcjonariuszy MSW. Znajduję się w areszcie śledczym numer 1 w Mińsku. Nic mi nie dolega, w tym nie mam problemów z sercem ani żadnymi innymi organami, czuję się świetnie. Strażnicy traktują mnie maksymalnie poprawnie. Obecnie współpracuję ze śledztwem i składam zeznania przyznając się do winy organizowania masowych zamieszek w mieście Mińsk”^[2].

Społeczność międzynarodowa, w tym politycy, organizacje praw człowieka, jak i rodzina oraz przyjaciele Ramana Pratasiewicza wskazali, że wypowiedź ta została wymuszona torturami, a więc nie może być uznawana za dowód winy^[2][32][20], a raczej jest naruszającym prawo międzynarodowe aktem przemocy wobec więźnia politycznego^[2].

Na nagraniu na twarzy Pratasiewicza widać sugerujące pobicie wyraźne zmiany względem jego ostatnich zdjęć na wolności: pociemniałe plamy (znacznie przypudrowane)^[2][32] oraz zmieniony kształt nosa (ojciec Pratasiewicza zasugerował, że nos został wcześniej złamany)^[32]. Rodzina Ramana Pratasiewicza poinformowała, że dziennikarz ma poważne problemy zdrowotne z sercem^[32].

Zmiana poglądów

Po aresztowaniu rzekomo zmienił poglądy i przepraszał za swoją dotychczasową działalność. Trzy dni po tym, gdy aresztowaną wraz z nim dziewczynę Sofię Sapiegę sąd skazał na sześć lat więzienia, profil społecznościowy prowadzony wcześniej przez Protasiewicza ogłosił, że wziął on ślub z inną kobietą^[33].

Wyrok

3 maja 2023 r. sąd w Mińsku skazał Pratasiewicza na 8 lat więzienia^[34], ale wkrótce Raman został ułaskawiony^[35].