Róża zapoznana
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

różowce

Rodzina

różowate

Rodzaj

róża

Gatunek

róża zapoznana

Nazwa systematyczna
Rosa sherardii Davies
Welsh Botanology Welsh Botanology; 1813 49 1813[3]
Synonimy
  • Rosa cujavica Sprib.,p.p.
  • Rosa mollissima Willd.,p.p.
  • Rosa omissa Déségl.
  • Rosa tomentosa subsp. sherardii (Davies) A.Pedersen[3]
  • Rosa tomentosa subsp. pseudoscabriuscula R. Keller
  • Rosa scabriuscula auct. non Sm.[4]
  • Rosa subglobosa Smith[5]
Kwiaty

Róża zapoznana, r. Sherarda (Rosa sherardii Davies) – gatunek krzewu z rodziny różowatych. Występuje w Europie Środkowej i Północno-Zachodniej, a jako gatunek zawleczony także w Ameryce Północnej. W Polsce jest jedną z najczęściej spotykanych róż. Tworzy zarośla w miejscach otwartych oraz na skrajach i wewnątrz widnych lasów. Znanych jest wiele mieszańców tego gatunku z innymi różami. Ma jadalne owoce (zarówno pozorne – czerwone i mięsiste, jak i właściwe – drobne niełupki, przy czym wymagają one oczyszczenia z włosków).

Zasięg geograficzny

Gatunek występuje dziko w Europie Środkowej i Północno-Zachodniej. Zachodnia granica zasięgu obejmuje Wyspy Brytyjskie i Francję. Na północy róża ta rośnie po południową Norwegię, środkową Szwecję, na wschodzie przez kraje bałtyckie sięga po Białoruś i Ukrainę[4][6]. Południowa granica zasięgu biegnie według części źródeł wzdłuż Alp i przez Węgry[4], według innych obejmuje także północno-zachodnią część Gór Dynarskich i Masyw Rodopski[6]. Jako gatunek introdukowany przez osadników szkockich rośnie także w Ameryce Północnej w Vermont[5].

W Polsce gatunek jest częsty w wielu rejonach[7] (opisywany jako jedna z najczęstszych róż[8]) na niżu i w niższych położeniach górskich (do 1300–2000 m n.p.m.)[4]. Liczne stanowiska ma zwłaszcza w Wielkopolsce, na Kujawach i wzdłuż doliny dolnej Wisły oraz w województwie świętokrzyskim. Rzadziej z kolei gatunek ten notowany jest w opolskim, łódzkim oraz w południowo-wschodnich i północno-wschodnich krańcach kraju[9].

Morfologia

Silnie ogruczolone działki
Pokrój
Krzew o pędach łukowatych, przewisających, osiągający zwykle 2–3 m wysokości[4][7], gęsto rozgałęziony[10], tworzący zarośla[5]. Gałązki kwiatonośne zygzakowato powyginane[4]. Pędy pokryte kolcami silnymi, stopniowo rozszerzającymi się ku nasadzie, o kształcie zmiennym, przy czym zwykle są słabo zgięte, ewentualnie proste, choć wówczas też skierowane często ku dołowi[4][7]. Osiągają 6–9 mm długości i 3–4 mm szerokości u nasady. Wszystkie kolce są zbliżone wielkością – brak kolców igiełkowatych[5]. Bardzo rzadko zdarzają się gałązki kwiatonośne bez kolców[4]. Gruczołki na trzoneczkach obecne na różnych częściach rośliny są czerwonobrązowe o zapachu opisywanym jako żywiczny[5] lub podobnym do terpentyny[4].
Liście
Opadające zimą, pierzasto złożone z 5–7 listków[5]. U nasady z wąskimi przylistkami osiągającymi 10–14 mm długości i 3–5 mm szerokości, na brzegu ogruczolone, na powierzchni nagie lub owłosione. Osadki liściowe owłosione i z nielicznymi gruczołkami (czasem bez) oraz kolcami. Listki jajowate do eliptycznych o długości 30–45 (rzadko do 65) mm i szerokości 15–30 (rzadko do 45) mm, sinozielone, gęsto owłosione i od spodu czasem ogruczolone, na brzegu pojedynczo lub podwójnie piłkowane (po każdej stronie listków jest od 17 do 26 ząbków)[4][5].
Kwiaty
Wyrastają pojedynczo lub zebrane w kwiatostany po 2–3, rzadziej 4. Szypułki zmiennej długości, zwykle od 12 do 17 mm, z rzadka ogruczolone, rzadko nagie. Na szypułce osadzone są dwa podkwiatki jajowato-lancetowate o długości 16–21 mm i szerokości 4–6 mm, na brzegu ogruczolone. Hypancjum kulistawe, o średnicy o długości ok. 5 mm, nagie lub z rzadkimi gruczołkami. Działki kielicha rozpostarte do podnoszących się, pierzasto podzielone, na grzbiecie gęsto ogruczolone, o długości 15–20 mm szerokości do 3,5 mm. Korona kwiatu o średnicy ok. 2,5 do 3,5 cm, składa się z 5 płatków barwy intensywnie różowej, rzadko białej. Płatki osiągają od 15 do 19 mm długości i 13–15 mm szerokości. Pręciki bardzo liczne. Owocolistki są 52. Szyjki słupków owłosione, wystają tworząc główkę ponad orficjum o średnicy 2–3 mm[5][4].
Owoce
Niełupki, których w jednym kwiecie powstaje ok. 40[5]. Mają one kształt elipsoidalny[10] i osiągają 4,8–5,5 mm długości i 2,5–3,4 mm średnicy[5][5]. Zebrane są wewnątrz czerwonego (po dojrzeniu), mięsistego i nagiego lub rzadko ogruczolonego owocu pozornego (szupinkowego) mającego kształt kulisty, jajowaty do gruszkowatego o długości 13–18 mm i średnicy 11–18 mm. Owoc pozorny zwieńczony jest trwałymi działkami wznoszącymi się pod kątem ku górze, ale nie stulonymi[5].
Gatunki podobne
Spośród rosnących w Europie Środkowej róż o ogruczolonych działkach i owłosionych liściach wyróżnia się od róży rdzawej R. rubiginosa brakiem charakterystycznego dla tego gatunku, jabłkowego zapachu roztartych liści; od róży kutnerowatej R. tomentosa wzniesionymi, a nie rozpostartymi lub odgiętymi działkami; od róży jabłkowatej R. villosa i róży miękkiej R. mollis różni się brakiem nagle rozszerzającej się nasady kolców, szypułkami zwykle nieco dłuższymi od owoców[5][4] oraz działkami kielicha zawsze podzielonymi i krótszymi od płatków[11]. Generalnie róża zapoznana określana jest jako gatunek względnie łatwy do identyfikacji[12].

Biologia i ekologia

Dojrzewające owoce

Kwitnie w czerwcu i lipcu[7][5]. Kwiaty zapylane są przez pszczoły[13]. Owoce dojrzewają od sierpnia do listopada[11].

Tworzy zarośla na skrajach lasów, miedzach, porzuconych pastwiskach, poboczach dróg, nieużytkach[7][5], rośnie także w widnych lasach, w górach na piargach[10]. Często na glebach zasobnych w węglan wapnia, kamienistych, szybko nagrzewających się[10]. Mimo że preferuje gleby przepuszczalne, może rosnąć także na ciężkich glinach[13]. Może rosnąć w miejscach nasłonecznionych i w półcieniu. Najlepiej rośnie w miejscach wilgotnych, ale nie toleruje stagnowania wody[13]. Na gatunku tym stwierdzano żerowanie mszycy Chaetosiphon tetrarhodum. Galasy tworzy szypszyniec różany Diplolepis rosae i Diplolepis eglanteriae. Liście porażane bywają przez mącznikowca Podosphaera pannosa (wywołującego chorobę – mączniaka prawdziwego róży)[14].

Liczba chromosomów 2n = 28[5], 35[7][5][4], 42[5]. Takson najczęściej rejestrowany jest jako pentaploid (2n = 5x = 35)[11].

Systematyka

Gatunek zaliczany jest do sekcji Caninae de Candolle ex Seringe podrodzaju Rosa w obrębie rodzaju róża Rosa z rodziny różowatych Rosaceae[5][15]. Wraz z dwoma najbliżej spokrewnionymi gatunkami (różą jabłkowatą R. villosa i miękką R. mollis) tworzy podsekcję Vestitae. W niektórych ujęciach te trzy gatunki bywają łączone w jeden – R. villosa sensu lato[11], aczkolwiek analizy morfologiczne, cytologiczne i molekularne uzasadniają wyodrębnianie R. sherardii jako osobnego gatunku[11]. Istnieją także ujęcia włączające R. mollis do R. villosa, w których z kolei R. sherardii włączana jest do szeroko ujmowanej róży kutnerowatej Rosa tomentosa[16].

Mieszańce

Gatunek tworzy mieszańce m.in. z takimi gatunkami jak:

Zastosowanie

Jak w przypadku wielu róż, także i u tego gatunku owoce pozorne są jadalne i stanowią wartościowe źródło witaminy C. Owoce właściwe po oczyszczeniu z włosków i rozdrobnieniu stanowić mogą cenny dodatek do potraw ze względu na zasobność w witaminę E[13].

Roślina sadzona bywa jako ozdobna, podczas kwitnienia bywa wykorzystywana na kwiaty cięte[18].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-02-27] (ang.).
  3. 1 2 Rosa sherardii Davies. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2020-02-27].
  4. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Ryszard Popek: Dziko rosnące róże Europy. Kraków: Officina Botanica, 2007, s. 62-63. ISBN 978-83-922115-1-8.
  5. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Rosa sherardii Davies. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-02-27].
  6. 1 2 Rosa sherardii. [w:] Den virtuella floran (Hultén, E. & Fries, M. 1986. Atlas of North European vascular plants: north of the Tropic of Cancer I-III. – Koeltz Scientific Books, Königstein) [on-line]. Naturhistoriska riksmuseet. [dostęp 2020-01-21].
  7. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 228. ISBN 83-01-14342-8.
  8. ↑ Ryszard Popek: Dziko rosnące róże Polski. Kraków: Plantpress Sp. z o.o., 2002, s. 56-57. ISBN 83-85982-69-8.
  9. ↑ Adam Zając, Maria Zając (red.): Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Instytut Botaniki UJ, 2001, s. 457. ISBN 83-915161-1-3.
  10. 1 2 3 4 Vít Bojnanský, Agáta Fargašová: Atlas of Seeds and Fruits of Central and East-European Flora: The Carpathian Mountains Region. Springer Science & Business Media, 2007, s. 259. ISBN 978-1-4020-5362-7.
  11. 1 2 3 4 5 Alexandra Kellner, Christiane M Ritz Volker, Wissemann FLS. Low genetic and morphological differentiation in the European species complex of Rosa sherardii, R. mollis and R. villosa (Rosa section Caninae subsection Vestitae). „Botanical Journal of the Linnean Society”. 174, 2, s. 240-256, 2014. DOI: 10.1111/boj.12124.
  12. ↑ Rosa sherardii. [w:] Online Atlas of the British and Irish Flora [on-line]. Botanical Society of Britain and Ireland. [dostęp 2020-02-28].
  13. 1 2 3 4 Rosa sherardii - Davies.. [w:] Plants For A Future [on-line]. [dostęp 2020-02-28].
  14. ↑ Sherard’s downy-rose. [w:] Plant Parasites of Europe [on-line]. W.N. Ellis, Amsterdam. [dostęp 2020-02-28].
  15. ↑ Taxon: Rosa sherardii Davies. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-02-27].
  16. ↑ Piet Bakker, Bert Maes, Roger Maskew, Clive Stace. Dog-roses (Rosa sect. Caninae): towards a consensus taxonomy. „British & Irish Botany”. 1, 1, s. 7-19, 2019.
  17. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Clive Stace: New Flora of the British Isles. Cambridge University Press, 2010, s. 275-276. ISBN 978-0-521-70772-5.
  18. ↑ Rose (Rosa sherardii). [w:] Roses Database [on-line]. The National Gardening Assotiation. [dostęp 2020-02-28].
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.