Psiząb liliowy
Ilustracja
Psiząb liliowy na górskim pastwisku
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

liliowce

Rodzina

liliowate

Rodzaj

psiząb

Gatunek

psiząb liliowy

Nazwa systematyczna
Erythronium dens-canis L.
Sp.Pl. 1: 305, 1753

Psiząb liliowy (Erythronium dens-canis L.) – gatunek rośliny z rodziny liliowatych (Liliaceae). Występuje w chłodniejszych rejonach południowej Europy (m.in. na wapiennych terenach Płaskowyżu Murańskiego i Krasu Słowacko-Węgierskiego).

Morfologia

Łodyga
Lekko pochylona, barwy purpurowej, pojedyncza. Wyrasta z podziemnej, wieloletniej cebuli okrytej łuską, mającą kształt psich zębów. Cebula mateczna tworzy cebulki przybyszowe.
Liście
Długości do 15 cm, sinozielone, ozdobione wzorem z purpurowych plamek, lancetowate i całobrzegie, odziomkowe, usychające kilka tygodni po kwitnieniu.
Kwiaty
Sześciopłatkowe, barwy liliowej, purpurowej lub białej, rozwijające się na przełomie kwietnia i maja, osadzone na łodydze. Płatki odwinięte do góry.
Owoce
Torebka.
Psiząb w pełni kwitnienia

Biologia i ekologia

Rośnie w żyznych i prześwietlonych lasach liściastych, także na trawiastych polanach i cienistych łąkach. W górach do wysokości 1700 m (wyżej u odmian). Wymagania ma podobne jak większość psizębów.

Zmienność

Liście i pąk kwiatowy psizębu liliowego syberyjskiego
Psiząb liliowy odmiany japońskiej

Gatunek niezbyt zmienny, wyróżnia się następujące odmiany:

  • syberyjską (Erythronium dens-canis L. var. sibiricum Fischer & Meyer., Index Sem. (St. Petersburg). 7: 47, 1841) – występuje w północnym Xinjangu na cienistych łąkach i w lasach górskich na wysokości 1100–2500 m. Jest bardzo podobny do typowego psizębu liliowego, posiada jednak ciemniejsze kwiaty (purpurowe lub fioletowe, rzadziej białe) i ciemniejsze liście oraz jaśniejsze (siarkowożółte) pręciki. Uznawany za oddzielny gatunek – psiząb syberyjski (Erythronium sibiricum (Fischer et al.) Krylov, Fl. Sibir. Occid. 3: 641, 1929).
  • japońską (Erythronium dens-canis L. var. japonicum Baker, J. Linn. Soc., Bot.; BPH 471. 16, 1874) – występuje w lasach Korei i Japonii (w Chinach – południowy Jilin, Liaoning). Różni się trochę od typowego psizębu liliowego – posiada liście ozdobione marmurkowym wzorem), zielone (czasem purpurowe) łodygi i jaśniejsze kwiaty. Uznawany za oddzielny gatunek – psiząb japoński (Erythronium japonicum Decaisne, Rev. Hort., ser. 4. 3: 284, 1854).

Ochrona

Na Słowacji roślina objęta prawną ochroną gatunkową, uznana za takson krytycznie zagrożony (CR) (występuje tylko w kilku miejscach w Parkach Narodowych Muránska planina oraz Kras Słowacki).

Zastosowanie

  • Roślina uprawna:
    • Sposób uprawy: wegetatywnie: z cebul. Co roku psiząb liliowy tworzy nowe cebule. We wrześniu rośliny wykopujemy i oddzielamy od cebul matecznych cebulki przybyszowe. Sadzimy je od razu w ziemię sposobem podanym tutaj.
  • Sztuka kulinarna: Cebule tego gatunku były gotowane z mlekiem przez nadwołżańskich Kozaków; dodawano je także do rosołu.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-07-27] (ang.).
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.