Prawo Grimma (ang. Grimm’s law) – prawo głosowe, opisujące przebieg pierwszej (starogermańskiej) przesuwki spółgłoskowej[1].

Zostało sformułowane w 1822 roku przez Jacoba Grimma w jego Deutsche Grammatik na podstawie pochodzących z 1818 roku ustaleń Rasmusa Kristiana Raska (stąd inna nazwa – reguła Raska). W 1877 doprecyzował je Karl Verner, który zauważył, iż dalsza ewolucja indoeuropejskich głosek zwartych bezdźwięcznych p, t, k zależy od tego, czy akcent występuje przed czy za nimi (prawo Vernera)[2]. Zjawisko przechodzenia indoeuropejskich zwartych bezdźwięcznych w germańskie zwarte dźwięczne traktowano do tego momentu jako wyjątek. Angielską nazwę Grimm’s law wprowadził w 2. poł. XIX w. Max Friedrich Müller. Niektórzy językoznawcy uważają, że nie jest to określenie adekwatne, gdyż użycie słowa law (‘prawo’) sugeruje regułę o charakterze bezwyjątkowym i uniwersalnym, a więc dotyczącą wszystkich języków. Tylko niewielka liczba odkrytych przez językoznawstwo zasad, np. prawo Zipfa, spełniałaby taki wymóg.

Szczegółowy opis

Prawo Grimma mówi, iż indoeuropejskie spółgłoski zwarte bezdźwięczne przechodzą w językach starogermańskich (zob. język pragermański) przed akcentem – w zwarte dźwięczne, po akcencie – w przydechowe. Indoeuropejskie zwarte dźwięczne w starogermańskich ubezdźwięczniają się. Indoeuropejskie przydechowe przechodzą w starogermańskie zwarte dźwięczne.

Starogermańskie spółgłoski zwarte bezdźwięczne po samogłoskach w śródgłosie przechodzą w staro-wysoko-niemieckie długie bezdźwięczne szczelinowe, a po spółgłoskach i w nagłosie – w zwarto-szczelinowe. Starogermańskie zwarte dźwięczne na ogół ulegają w staro-wysoko-niemieckim ubezdźwięcznieniu[3].

Tabele

Prawo Grimma można ująć tabelarycznie:

Pierwsza przesuwka spółgłoskowa

Języki Głoski
grecki
(ogólniej: indoeuropejskie)		 zwarte bezdźwięczne
p, t, k		 zwarte dźwięczne
b, d, g		 aspiraty (przydechowe)
bh, dh, gh
przed akcentempo akcencie
gocki
(ogólniej: starogermańskie)		 zwarte dźwięczne
b, d, g		 aspiraty (przydechowe)
f, θ, x		 zwarte bezdźwięczne
p, t, k		zwarte dźwięczne
b, d, g

Druga przesuwka spółgłoskowa (zweite Lautverschiebung, to już nie jest Grimm’s Law)

Języki Głoski
starogermańskie zwarte bezdźwięczne
p, t, k		 zwarte dźwięczne
b, d, g
w śródgłosie po samogłoskachw nagłosie lub po spółgłosce
staro-wysoko-niemiecki bezdźwięczne szczelinowe
ff, zz, hh		 zwarto-szczelinowe
pf, ts, kh		 (najczęściej) zwarte bezdźwięczne
p, t, k

Wyrazy ilustrujące prawo Grimma

Pierwsza przesuwka spółgłoskowa

zwarte dźwięczne > zwarte bezdźwięczne:

  • pl. ‘dwa’, łac. duo > ang. two
  • łac. ‘dentis’ > ang. ‘tooth’ (‘ząb’)
  • łac. ‘granum’ > ang. ‘corn’ (‘zboże’)
  • łac. ‘ego’ > staroang. ‘ic’ (‘ja’)

zwarte bezdźwięczne > szczelinowe bezdźwięczne

  • pol. ‘trzy’, łac. ‘tres’ > ang. ‘three’
  • łac. ‘cordis’ > ang. ‘heart’ (‘serce’)
  • łac. ‘quod’ > staroang. ‘hwæt’ (‘co’)
  • łac. ‘cornu’, pol. ‘krowa’ > ang. ‘horn’ (‘róg’, w pol. zmiana znaczenia)
  • łac. ‘piscis’ > ang. ‘fish’
  • gr. ‘πoδός’, łac. ‘pedis’ > goc. ‘fet’, ang. ‘foot’ (‘stopa’)
  • gr. ‘πατήρ’, łac. ‘pater’ > goc. ‘fadar’, ang. ‘father’ (‘ojciec’)
  • łac. ‘noctis’ > ang. ‘night’ (<gh>w staroang. wymawiane jako szczelinowe [x])

aspiraty > zwarte dźwięczne

  • gr. ‘φρατήρ’, łac. ‘frater’ > goc. ‘brothar’ (‘brat’)

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ · Astrid Stedje: Deutsche Sprache gestern und heute. 5. Aufl. München: Wilheöm Fink Verlag, s. 45, 1989. ISBN 3-7705-2514-0.
  2. ↑ · Aleksander Szulc: Historia języka niemieckiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991, s. 65 n. ISBN 83-01-10160-1.
  3. ↑ · Aleksander Szulc: Historia języka niemieckiego. Warszawa 1991, s. 65–67.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.