Powstanie Żmajły (ukr. Повстання Жмайла) – powstanie kozackie pod wodzą Marka Żmajły zorganizowane w 1625 roku na Ukrainie, zakończone ugodą kurukowską.

Tło

Na przełomie lat 1623 i 1624 Kozacy zaporoscy ingerowali w wewnętrzne sprawy Chanatu Krymskiego, gdzie trwała wojna o tron pomiędzy braćmi Mehmed-Gerejem i Szahin-Gerejem. Gdy wiosną 1625 sułtan Murad IV podjął próbę pozbawienia władzy obu braci, wtedy obaj zwrócili się o pomoc do Kozaków. Już wiosną Kozacy uderzyli na Kaffę, a w lecie, kiedy flota turecka ruszyła na Krym, trzykrotnie zaatakowali okolice Stambułu.

Na żądanie króla polskiego Zygmunta III Wazy zaprzestania wypraw, Kozacy odparli, że wiedzą o ugodzie króla z sułtanem, ale Kozacy z sułtanem ugody nie zawierali. Dodatkowo Kozacy nie chcąc podporządkować się postanowieniom unii brzeskiej, rozpoczęli tajne pertraktacje z carem Rosji Michałem I Romanowem.

Powstanie Żmajły

W połowie września 1625 wojska koronne pod dowództwem hetmana Stanisława Koniecpolskiego w sile 8000 żołnierzy wyruszyły na Ukrainę, i w połowie października dotarły pod Czerkasy. Na wieść o ich marszu, z Zaporoża naprzeciw nim wyruszyli Kozacy pod dowództwem hetmana Marka Żmajły. Decydująca bitwa rozegrała się pomiędzy 19 a 22 października 1625, początkowo nad rzeką Cybulnik koło Kryłowa, a później na uroczysku Niedźwiedzie Łozy koło Jeziora Kurukowego, niedaleko Krzemieńczuka.

Po bezskutecznej próbie negocjacji^[1], Koniecpolski przypuścił szturm na tabor kozacki rozbity nad Jeziorem Kurukowskim. Szturm nie zakończył się sukcesem, więc Koniecpolski zaproponował zawieszenie broni. Kozacy złożyli przysięgę, a hetman Koniecpolski wydał ucztę dla starszyzny kozackiej. Ponieważ Żmajło był przeciwny ugodzie, został usunięty z funkcji hetmana, a na jego miejsce Kozacy wybrali Mychajła Doroszenkę. Doroszenko wyraził zgodę na podpisanie ugody, która zakazała Kozakom wypraw przeciw Turcji oraz ograniczała rejestr Kozaków do 6000 ludzi^[2].

Przypisy

Bibliografia

• Natalia Jakowenko, Historia Ukrainy do 1795 roku, Warszawa 2011, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-01-16763-9
• Władysław Konopczyński, Dzieje Polski nowożytnej, wyd. I Warszawa 1936, t. I., wiele wznowień.
• Władysław Serczyk, Na dalekiej Ukrainie: Dzieje Kozaczyzny do 1648 roku, Kraków 1984, Wydawnictwo Literackie, ISBN 83-08-01214-0
• Mała Encyklopedia Wojskowa (K-Q). Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970.