Powódź w Sanoku (1907)
Państwo

 Austro-Węgry

Miejsce

Sanok

Rodzaj zdarzenia

powódź

Data

5-7 kwietnia 1907[1]

Ofiary śmiertelne

1

brak współrzędnych

Powódź w Sanoku w 1907 – powódź, która nawiedziła Sanok na początku kwietnia 1907 wskutek zatoru lodowego na Sanie i wylewu tej rzeki.

Geneza

W XIX wieku groźne wylewy Sanu w Sanoku miały miejsce w latach 1845[2] i w 1867, aczkolwiek w tych latach wystąpiły w porze letniej[3]. Stan wody był wtedy większy niż poziom odnotowany w 1908[3].

W okresie przed 1907 wylewy Sanu zdarzały się co kilka lat, a bezpośrednio przed występowały już co rok[4][5][6]. Po wcześniejszych przypadkach wylewów Sanu miejscowy budowniczy Karol Gerardis proponował zainicjowanie regulacji rzeki oraz ubezpieczenie jej brzegów, czego nie dokonano[7].

Przebieg

Powódź w Sanoku w 1907
Zalany teren przy ulicy Podgórze i na Błoniu podczas powodzi
Widok ze wzgórza miejskiego

Wobec ocieplenia w połowie marca 1907 władze c. k. starostwa powiatu sanockiego wnioskowały do rządu o skierowanie oddziału pionierów celem wysadzenia zatoru lodowego na Sanie pod Międzybrodziem[7]. Przybyły z C. K. Namiestnictwa do Sanoka inżynier nie zdecydował się na wezwanie pionierów[8]. Od tego czasu zaniepokojenie budził także zator lodowy utworzony na Sanie powyżej Mostu Olchowieckiego i sięgający 8-10 m[9].

Na początku kwietnia 1907 rzeka San w Sanoku pozostawała zamarznięta[7]. Alarm powodziowy został wszczęty w dniu 5 kwietnia 1907 około godz. 18[7][10][11]. Wówczas dostrzeżono przemieszczający się po zamarzniętym lustrze wody lodowy wał o barwie brudno żółtej[7]. Piętrzące się masy lodu przemieściły się pod Mostem Olchowieckim, a po dotarciu do podnóża Zamku Królewskiego następowały ruchy wsteczne, wskutek czego przeniesieniu uległy budki kąpielowe położone na obszarze tzw. Sujca[7]. Zalaniu wodą i otoczone krą zostały domy przy ulicy Sujeckiej[7]. Uchodzący w tym rejonie do Sanu Potok Płowiecki uległ cofnięciu i wezbraniu, po czym wylał na okolicznym teren[7]. W tym czasie powyżej Mostu Olchowieckiego w rejonie budki kąpielowej sanockiego „Sokoła” stopniowo powstawały zatoki wodne, w efekcie tworząc spory zbiornik, sięgający do dworca kolejowego i ulicy Olchowieckiej (łączącej most z dworcem) w Posadzie Olchowskiej[7][8]. W dalszej kolejności San wystąpił ze swojego koryta, zalewając cały obszar na Błoniu finalnie i połączył się z nurtem Potoku Płowieckiego u podnóża wzgórza miejskiego[7]. Początkowy prąd wsteczny Potoku Płowieckiego został przezwyciężony przez silny nurt tego cieku, wskutek czego zalaniu uległa biegnąca równolegle do niego ulica Podgórze[7]. Pod wodą znalazły się położone przy tej ulicy domy rodziny Vetulanich, Adama Pytla, Romana, ppłk. Padlewskiego, Hołyńskich (zamieszkiwali tam Jan Augustyński i Karol Kaliszczak), Żywickich, Oryszaka[7]. Wieczorem trwała dramatyczna akcja ewakuacji mieszkańców domostw[7]. W czasie powodzi burmistrz miasta Feliks Giela kierował strażą ogniową[12]. Przy ratowaniu ludzi w rejonie Potoku odznaczyli się ppor. obrony krajowej Józef Byłeń i plutonowy żandarmerii Orelewski[8]. Pomocy udzielił także mjr Stefan Pilar z garnizonującego w Sanoku 45 pułku piechoty[8]. Także wieczorem tego dnia w Posadzie Olchowskiej wody powodzi zabrały jedną ofiarę[8]. Było nią 1,5-roczne dziecko sklepikarza Drwięgi z miejscowego kółka rolniczego[8]. Przechodzący obok domu robotnik fabryki maszyn i wagonów na własną rękę ewakuował niemowlę, po czym uderzony przez krę, upuścił je, a dziecko zniknęło w wodzie[8].

W dniu 6 kwietnia domy na dotkniętym żywiołem terenie były otoczone masami kry i zalewała je napływająca woda[7]. Rzeka San w swoim korycie pod Zamkiem pozostawała nadal skuta lodem na całym odcinku w mieście do położonych za Sanokiem Trepczy i Międzybrodzia[7]. Przed południem tego dnia poziom wody w pewnym stopniu opadł, jednak z położonego powyżej Sanoka miasta Liska donoszono o ruszeniu lodu na Sanie[7]. Wskutek zatoru w południe zalaniu uległa wieś Olchowce, położona na prawym brzegu Sanu na wschód od Mostu Olchowieckiego[13]. W tym czasie w Sanoku rozpoczął działanie oddział pionierów z Przemyśla w sile około 20 ludzi (dzień wcześniej operujący w Trepczy), który przy pomocy pontonu i łodzi prowadził ewakuację ludności z zalanych domów[7][8][13][9]. Po rekwizycji ze strony starosty sanockiego Antoniego Pogłodowskiego po południu 6 kwietnia przyjechała pociągiem z Przemyśla do Sanoka druga kompania pionierów (z trzema oficerami), która prowadziła akcję ratunkową i podkładała miny pod zatory lodowe[13]. Do zalanych domostw tratwami i czółnami dowożono mieszkańcom żywność[13]. Także po południu woda zaczęła ponownie przybierać, nadchodziły masy kry przemieszanej z belkami[7]. W związku z tym zagrożony zniszczeniem był most pod św. Janem, który mimo naporu żywiołu ocalał[7]. Donoszono, że 6 kwietnia poziom brzegu Sanu wynosił 6 m zaś woda rozlana poza koryto rzeki zajęła połacie na przestrzeni kilku kilometrów[13]. Tego dnia zalane zostały także tereny w położonym wyżej Zagórzu, a także most kolejowy w Załużu[13].

W nocy 6/7 kwietnia nurt Sanu przedarł się pod Mostem Olchowieckim, zniósł masy kry, po czym wody zalegające po lewej (południowej) stronie brzegu wracały do łożyska rzeki[7][8]. Odsłonięte pola na Błoniu były pokryte namułem[7]. Spływająca od Mostu Olchowieckiego kra zatrzymała się w okolicy rzeźni miejskiej, po czym wody wystąpiły na prawą stronę od brzegu rzeki (północną) zalewając obszary aż do Wójtostwa[7][9]. 7 kwietnia wieczorem blokująca nurt Sanu kra spłynęła spod Białej Góry[8].

Wylewowi Sanu ludność miasta przyglądała się ze wzgórza miejskiego, w tym z placu św. Jana[8][9].

Następstwa

Już po zejściu wody z terenu na Błoniu burmistrz Giela powołał komitet ratunkowy[8]. Szkody powstałe wskutek powodzi szacowano na 80 tys.[3], a nawet przeszło 100 tys. koron[9]. Władze C. K. Namiestnictwa przekazały kwotę 1000 koron, przeznaczoną poszkodowanym[8][14][15]. Była to pomoc niewystarczająca i władze miasta prosiły o większe wsparcie finansowe[8]. Władze miasta wnioskowały do Wydziału Krajowego, Namiestnictwa i właściwego ministerstwa o przyspieszenie prac nad regulacją rzeki, o usunięcie mostu Olchowieckiego na Sanie i zbudowanie nowego oraz o zmianę biegu potoku płynącego ze Stróżów przez skierowanie go prosto do Sanu, aby uniknąć połączenie jego nurtu z Potokiem Płowieckim[8].

W miejscowej prasie zwracano uwagę na stan rowów, przyczyniający się do zalewania terenów[16], po czym władze starostwa zdecydowały o ich oczyszczeniu i pogłębieniu[17]. W kwietniu 1907 władze miasta postanowiły zasypać jezioro na łące „Łada” przy ulicy Podgórze[18].

Po wylewie Sanu z 1907 inżynier miejski Władysław Beksiński postawił wniosek o wykonanie przekopu poniżej Sanoka oraz usypanie wału ochronnego, począwszy od fabryki maszyn i wagonów aż do Mostu Olchowieckiego, a nawet dalej, jednakże cała sprawa, choć zaakceptowana w Sanoku, potem utknęła na drodze urzędowej[3]. Pilność podjęcia regulacji górnych odcinków Sanu podnoszono także w prasie[6].

Niespełna rok później, w marcu 1908 ponownie nastąpiła powódź w Sanoku[5][3][6].

Przypisy

  1. ↑ Andrzej Romaniak: Sanok. Fotografie archiwalne – Tom I. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2009, s. 80-81. ISBN 978-83-60380-26-0.
  2. ↑ Kronika. „Trzeci Maj”. R. 6, s. 121, 16 sierpnia 1845.
  3. 1 2 3 4 5 Powódź. „Gazeta Sanocka”. Nr 217, s. 1-2, 15 marca 1908.
  4. ↑ Namiestnik Jędrzej hr. Potocki w Sanoku. „Gazeta Sanocka”. Nr 217, s. 2, 15 marca 1908.
  5. 1 2 Powódź. „Gazeta Sanocka”. Nr 216, s. 3-4, 8 marca 1908.
  6. 1 2 3 Powódź w Sanoku. „Nowości Illustrowane”. Nr 11, s. 7-8, 14 marca 1908.
  7. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 Powódź w Sanoku. „Gazeta Sanocka”. Nr 171, s. 1-2, 7 kwietnia 1907.
  8. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Po powodzi. „Gazeta Sanocka”. Nr 172, s. 3-4, 14 kwietnia 1907.
  9. 1 2 3 4 5 Wielki wylew Sanu. „Nowości Illustrowane”. Nr 11, s. 13, 13 kwietnia 1907.
  10. ↑ Alojzy Zielecki: W epoce autonomii galicyjskiej. Struktury organizacyjne miasta. W: Sanok. Dzieje miasta. Kraków: Secesja, 1995, s. 387. ISBN 83-86077-57-3.
  11. ↑ Edward Zając: Szkice z dziejów Sanoka. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1998, s. 105. ISBN 83-909787-0-9.
  12. ↑ Edward Zając: Obywatele Honorowi Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 2002, s. 76. ISBN 83-909787-8-4.
  13. 1 2 3 4 5 6 Wylew Sanu. „Kurjer Lwowski”. Nr 162, s. 3, 7 kwietnia 1907.
  14. ↑ Kronika. „Gazeta Sanocka”. Nr 173, s. 3, 21 kwietnia 1907.
  15. ↑ Z Rady Miejskiej. „Gazeta Sanocka”. Nr 174, s. 2, 28 kwietnia 1907.
  16. ↑ Kronika. Po co są p.p. inżynierowie?. „Gazeta Sanocka”. Nr 173, s. 3, 21 kwietnia 1907.
  17. ↑ Piszą nam z Posady Olchowskiej. „Gazeta Sanocka”. Nr 174, s. 3, 28 kwietnia 1907.
  18. ↑ Kronika. Co jest w Sanoku możliwe?. „Gazeta Sanocka”. Nr 173, s. 3, 21 kwietnia 1907.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.