Polski Atlas Etnograficzny – atlas etnograficzny obejmujący zasięgiem cały obszar Polski w granicach po 1945.

Specyfiką Atlasu jest prezentowanie w nim przede wszystkim informacji pochodzących z przeprowadzanych na jego potrzeby badań terenowych[1].

Historia

Początki prac nad atlasem sięgają okresu międzywojennego i prac Kazimierza Moszyńskiego nad Atlasem kultury ludowej w Polsce[2]. Po wojnie przejęło je Towarzystwo Ludoznawcze[3]. W III 1947 r. w Krakowie odbyła się konferencja z udziałem polskich etnografów i przedstawicieli nauk pokrewnych, na której zatwierdzono plan Atlasu[4]. W latach 1948–1952 prace nad atlasem prowadzone były we współpracy z Uniwersytetem Marii Skłodowskiej-Curie w Lublinie, a w latach 1952–1953 z Uniwersytetem Poznańskim[5][3]. W 1953 r. prace zostały przejęte przez Instytut Historii Materialnej Polskiej Akademii Nauk[3] (najpierw w ramach Uniwersytetu Poznańskiego, a po przeprowadzce Józefa Gajka do Wrocławia - na Uniwersytecie Wrocławskim)[4].

Pierwszym redaktorem naczelnym atlasu był Józef Gajek, pełniąc tę funkcję również po przejściu na emeryturę w 1972[5]. Wówczas kierownikiem zespołu został Janusz Bohdanowicz, który po śmierci Gajka został także redaktorem naczelnym (od 1988 r.)[5][3]. W 1998 funkcję tę przejął Zygmunt Kłodnicki[5]. W 2020 roku redaktorką naczelną "Komentarzy do Polskiego Atlasu Etnograficznego" została Anna Drożdż[6]. Formalnym opiekunem zbiorów atlasowych od 2017 roku jest Agnieszka Pieńczak.

Po powodzi w 1997 r. archiwum atlasu mieści się w Cieszynie, w Filii Uniwersytetu Śląskiego[5] - obecnie jest to Instytut Nauk o Kulturze UŚ (dawniej: Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej) na Wydziale Sztuki i Nauk o Edukacji[5].

Materiały źródłowe

Zgodnie z ustaleniami konferencji z 1955 r. oraz wytycznymi Komisji do spraw PAE, podstawę źródłową Atlasu stanowiły materiały z badań terenowych zbieranych przez wykwalifikowanych etnografów, materiały z ankiet wypełnianych przez korespondentów terenowych oraz materiały z literatury i archiwów[4].

Sieć badań

Cechą odróżniającą Polski Atlas Etnograficzny od większości europejskich atlasów tego rodzaju jest oparcie się na stałej sieci miejscowości[4]. Sieć ta, złożona z 338 wsi, została określona w latach 1953-1954 (na podstawie reprezentatywnego stanu rozwoju kulturalnego wsi oraz ich równomiernego rozmieszczenia)[4]. Niektóre z nich zostały w późniejszych latach zamienione na miejscowości znajdujące się w bliskim sąsiedztwie[4].

Obok stałej sieci wykorzystywano sieć zapasową, zawierającą wsi bezpośrednio sąsiadujące ze stałymi punktami, przeznaczoną do prowadzenia badań uzupełniających[7].

Publikacje

Początkowo zakładano, że obok opracowań kartograficznych równolegle ukazywać będą się tomy komentarzy[4]. Ze względu na ograniczenia kadrowe i finansowe oraz szybką modernizację wsi zdecydowano się na skupienie się na części kartograficznej[4].Od roku 1956 do 1981 opublikowano 6 zeszytów Atlasu (bez wydanego w 1958 r. zeszytu próbnego)[4] z 9 przygotowanych do publikacji[8]. Od 1993 do 2013 roku wydawane kolejne tomy ogólnopolskiej serii "Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego" (pierwsze pięć tomów opublikowało Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, kolejne - również Uniwersytet Śląski w Katowicach). Do tej pory wydano 13 woluminów serii[9]; w planie są kolejne poświęcone między innymi pożywieniu ludowemu w obecnym województwie śląskim

Ze względu na brak środków, 1986 r. Komitet Redakcyjny Atlasu podjął decyzję o publikowaniu opracowań tekstowych zamiast opracowań kartograficznych[7]. Tzw. Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego wydawane są od 1993 r. przez Polskie Towarzystwo Ludoznawcze[7].

Przypisy

  1. ↑ Anna Kutrzeba-Pojnarowa. Atlas kultury ludowej Polski jako jedna z form pracy etnograficznej. „Etnografia Polska”. 4, s. 153-171, 1961.
  2. ↑ Józef Gajek. Uwagi do dyskusji nad Polskim Atlasem Etnograficznym. „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”. 15(3), s. 559-571, 1967.
  3. 1 2 3 4 Metoda etnogeograficzna: ''Polski Atlas Etnograficzny'', [w:] Zygmunt Kłodnicki, Agnieszka Pieńczak, Joanna Koźmińska, Polski atlas etnograficzny. Historia, osiągnięcia, perspektywy badawcze, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2017 (Biblioteka Polskiego Atlasu Etnograficznego), s. 23–29, ISBN 978-83-226-3274-1, ISBN 978-83-226-3275-8 (pol.).
  4. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Janusz Bohdanowicz, Polski Atlas Etnograficzny - wykładnia zadań i metod pracy, [w:] Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego t. I. Rolnictwo i hodowla - Część 1, Janusz Bohdanowicz (red.), Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1993, s. 7-32, ISBN 83-901387-2-7.
  5. 1 2 3 4 5 6 Edyta Diakowska-Kohut. Polski Atlas Etnograficzny - wyzwania wobec współczesności. „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”. 12, s. 241–253, 2012. [dostęp 2022-07-31]. (pol.).
  6. ↑ PTL, Wyniki konkursu na redaktorów czasopism i serii PTL [online], ptl.info.pl [dostęp 2024-03-11] (pol.).
  7. 1 2 3 Janusz Bohdanowicz, Przedmowa, [w:] Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego t. I. Rolnictwo i hodowla - Część 1, Janusz Bohdanowicz (red.), Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1993, s. 5-6, ISBN 83-901387-2-7.
  8. ↑ Zygmunt Kłodnicki, Etnograficzne atlasy Polski. Prolegomena, „Łódzkie Studia Etnograficzne”, 60, 2021, s. 113-132, DOI: 10.12775/LSE.2021.60.07.
  9. ↑ Agnieszka Pieńczak, Cyfrowe Archiwum Polskiego Atlasu Etnograficznego w 75-lecie działalności atlasowej, „Dziedzictwo Kulturowe Wsi”, 4, 2020.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.