Polska diaspora w Niemczech
Ilustracja
Muzeum Kraszewskiego w Dreźnie w dawnym domu pisarza
Populacja

ok. 1,5–2 mln

Miejsce zamieszkania

Niemcy

Język

polski, niemiecki

Religia

katolicyzm

Grupa

Polacy

Mapa grupy etnicznej

     Powiaty, w których Polacy stanowią najliczniejszą grupę obcokrajowców, stan z 16 marca 2015 roku

Polska diaspora w Niemczech – zbiorowość Polaków, osób polskiego pochodzenia lub wywodzących swoje korzenie z Polski, obejmująca m.in. potomków członków przedwojennej mniejszości polskiej, uchodźców politycznych lub emigrantów ekonomicznych, obywateli polskich o statusie cudzoziemców w Niemczech, jak również osoby, które opuściły Polskę deklarując niemieckie pochodzenie, a odwołujące się również do swojej polskiej tożsamości[1].

Według danych GUS Niemcy są drugim (za Wielką Brytanią) krajem o największej liczbie długookresowych migrantów z Polski[2]. Wcześniejsze dane GUS, biorące pod uwagę także migracje na krótszy okres, wskazywały, że Niemcy są najpopularniejszym krajem polskiej migracji[3].

Charakterystyka

Zbiorowość migrantów z Polski jest silnie zróżnicowana pod względem poczucia tożsamości etniczno-kulturowej, co wynika z falowości migracji z Polski do Niemiec[4].

W ciągu ostatnich dwustu lat do Niemiec przemieściło się z terytoriów Polski ponad 8 mln osób[5].

Można tu rozróżniać m.in. Polaków, którzy znaleźli się w obrębie Związku Niemieckiego na skutek przesunięcia granic, oraz Polaków, którzy przybyli do Niemiec po zrywach narodowych lub w celach zarobkowych (np. w okresie stanu wojennego lub po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej).

Granice etniczne między Polakami i Niemcami, jak też innymi grupami autochtonicznymi, takimi jak Ślązacy, Mazurzy, czy Kaszubi, stały się w wyniku wielokrotnych zmian granic (np. w wyniku rozbiorów, po I i II wojnie światowej) w wielu przypadkach mało wyraźne[6].

Historia

Nowoczesna historia polskiej zbiorowości w Niemczech sięga XIX wieku.

Okres zaborów

Polskojęzyczni w Prusach według spisu z 1905 i 1910 roku
Polskojęzyczny szyld dawnego Banku Robotników w Bochum

Masowy napływ imigrantów z terenów polskich, rozpoczął się w drugiej połowie XIX w. W latach 1870–1914 do Niemiec wyemigrowało ok. 3,5 miliona Polaków. W tym ok. 1,2 miliona Polaków przemieściło się z terenów ówczesnego zaboru pruskiego w głąb Cesarstwa Niemieckiego, 1,2 miliona polskich imigrantów pochodziło z terenów zaboru rosyjskiego, a ok. 1,1 miliona osób pochodziło z terenów zaboru austriackiego[7].

Okres międzywojenny

Rodło – symbol używany przez Związek Polaków w Niemczech od 1933 r.

W okresie międzywojennym oceniano, że na Śląsku mieszkało ok. 0,5 mln Polaków, a w Prusach Wschodnich ok. 100 tys. (Mazurzy). Ogólną liczbę autochtonów polskich w Niemczech szacowano na ok. 1 mln osób. Emigracja zarobkowa doprowadziła do powstania znacznych skupisk robotników polskich w Nadrenii (250 tys.). Robotnicy rolni (ok. 115 tys.) w 3/5 stale zamieszkiwali w obrębie Rzeszy, a pozostali (ok. 45 tys.) napływali do Niemiec w marcu i pozostawali tam do grudnia. Sezonowych robotników rolnych werbowała Niemiecka Centrala Robotnicza. Byli oni w stanie zaoszczędzić ok. 100 marek, ale warunki ich bytowania pozostawały bardzo ciężkie.

Centralną organizację polskiej mniejszości stanowił Związek Polaków w Niemczech, powstały w 1923 roku w Berlinie. Podzielony na pięć dzielnic terytorialnych liczył ok. 100 tys. członków. Organizacje zawodowe reprezentowało Zjednoczenie Zawodowe Polskie z centralą w Bochum, założone w 1902 roku. Posiadało ono ok. 13 tys. członków, głównie w Westfalii. Działały również stowarzyszenia kościelne, towarzyskie i gimnastyczne (Sokół). Poważne zasługi dla środowiska polskiego miało Towarzystwo Polskich Przemysłowców w Berlinie, założone w 1867 roku. Skupiało ono ok. 200 członków, przeważnie rzemieślników. Gospodarczy rozwój Polaków w Niemczech wspierały m.in. Bank Słowiański i Związek Spółdzielni Polskich. Prasę polską reprezentowało kilkanaście czasopism. Najpoważniejszym pismem był wychodzący w Bytomiu „Katolik”. Istniały także kluby sportowe, jak np. PKS Berlin.

Polskie szkolnictwo borykało się z dużymi trudnościami. Istniały 32 publiczne szkoły polskie (stan z kwietnia 1929 r.) – wyłącznie w rejencji opolskiej, gdzie uczęszczało do nich 646 dzieci. Nauka języka polskiego odbywała się także w 31 szkołach niemieckich, zlokalizowanych głównie na Warmii i terenach pogranicznych. Lekcje odbywały się w wymiarze dwóch do czterech godzin tygodniowo, a uczęszczało na nie 1400 dzieci. W Westfalii i Prusach Wschodnich szkolnictwo polskie było wyłącznie prywatne i słabo rozwinięte. W całych Niemczech naukę języka polskiego pobierało 4 tys. dzieci[8].

II wojna światowa

Polska Kwatera Wojenna na cmentarzu Ohlsdorf w Hamburgu

Od dnia wejścia w życie dekretów wydanych w III Rzeszy 7 września 1939 (po agresji Niemiec na Polskę) Polacy mieszkający w Niemczech nie posiadają statusu mniejszości narodowej. W lutym 1940 organizacje Polaków w Niemczech zostały rozwiązane, ich majątek skonfiskowany, a działalność zakazana na mocy rozporządzenia Rady Ministrów Obrony Rzeszy, sygnowanego przez Hermanna Göringa.

Okres powojenny

Wskutek zmian granicznych po II wojnie światowej, autochtoniczna ludność polska nie zamieszkiwała terytorium Niemiec, ponieważ tereny zamieszkane przez nią przed wojną stały się częścią państwa polskiego. W północno-zachodnich Niemczech do 1948 r. istniała polska strefa okupacyjna Niemiec. Polacy licznie zamieszkiwali ówczesną stolicę strefy – Maczków.

Lata 80. XX w.

Liczebność imigracji „solidarnościowej” w Niemczech szacowana jest na od 100[9] do 850 tys. osób[10].

Tzw. emigracja solidarnościowa, wraz z późnymi przesiedleńcami z lat 80., stanowi kulturowy i społeczny trzon polskiej zbiorowości w Niemczech[11].

Współczesność

Polacy w Niemczech
Liczebność ok. 1,5–2 mln
Organizacja Stała Konferencja Organizacji Dachowych Polonii
i Polaków w Niemczech,
Konwent Organizacji Polskich w Niemczech,
Związek Polaków w Niemczech,
Kongres Polonii Niemieckiej
Największe skupiska Zagłębie Ruhry, Hamburg, Berlin
Udział obywateli Polski w populacji Niemiec w 2021 według powiatów

Liczebność

Obecnie w Niemczech mieszka według różnych danych ok. 1,5[12]–2 mln[13][14][15][16] Polaków, osób polskiego pochodzenia lub wywodzących się z Polski. Według Ministerstwa Spraw Zagranicznych należy jednak zakładać, że duża część z nich, zwłaszcza przesiedleńców, nie identyfikuje się z polskością[14].

Według danych niemieckiego urzędu statystycznego z 2017 w Niemczech zameldowanych było 783 000 osób legitymujących się wyłącznie obywatelstwem polskim[17] oraz 690 000 osób posiadających zarówno niemieckie, jak i polskie obywatelstwo[18].

Rozmieszczenie

Kraj związkowy Osoby z polskim tłem migracyjnym[19]
Nadrenia Północna-Westfalia 786 480
Bawaria 202 220
Badenia-Wirtembergia 202 210
Dolna Saksonia 201 620
Hesja 163 200
Berlin 101 080
Nadrenia-Palatynat 88 860
Hamburg 71 260
Szlezwik-Holsztyn 55 510
Brandenburgia 27 940
Brema 26 270
Saksonia 25 700
Saara 19 870
Meklemburgia-Pomorze Przednie 13 250
Saksonia-Anhalt 10 790
Turyngia 10 140
Razem 2 006 410

Status prawny

Pod względem statusu prawnego można rozróżniać osoby posiadające wyłącznie obywatelstwo niemieckie, osoby posiadające wyłącznie polskie obywatelstwo oraz osoby z podwójnym obywatelstwem.

Polacy w Niemczech nie mają obecnie statusu mniejszości narodowej, który to został im odebrany przez władze III Rzeszy[20].

W listopadzie 2014 niemieckie ministerstwo spraw wewnętrznych odrzuciło wniosek Związku Polaków w Niemczech o nadanie Polakom statusu mniejszości[21].

Organizacje

20 sierpnia 2010 utworzono Stałą Konferencję Organizacji Dachowych Polonii i Polaków w Niemczech, złożoną z przedstawicieli Konwentu Organizacji Polskich w Niemczech (Chrześcijańskiego Centrum Krzewienia Kultury Tradycji i Języka Polskiego w Niemczech, Kongresu Polonii Niemieckiej, Polskiej Rady w Niemczech – Zrzeszenie Federalne i Związku Polaków „Zgoda” w RFN) oraz Związku Polaków w Niemczech, której celem jest wypracowywanie wspólnego stanowiska Polonii Niemieckiej i Polaków w Niemczech oraz reprezentowania ich wobec władz niemieckich, polskich i Unii Europejskiej[22][23].

Religia

Dla Polonii, wiernych kościoła rzymskokatolickiego odbywają się w kościołach kilkudziesięciu miast mszę w języku polskim[24]. W języku polskim odbywają się również spotkania religijne innych wyznań, m.in. Świadków Jehowy[25], Zielonoświątkowców[26] i Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego[27].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Definicje, pojęcia dotyczące spraw polonijnych. Ministerstwo Spraw Zagranicznych. [dostęp 2016-12-11].
  2. ↑ GUS, Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji długookresowych w latach 2017-2022 [online], stat.gov.pl [dostęp 2024-02-21] (pol.).
  3. ↑ GUS, Informacja o rozmiarach i kierunkach czasowej emigracji z Polski w latach 2004-2020 [online], stat.gov.pl [dostęp 2024-02-21] (pol.).
  4. ↑ Michał Nowosielski: Polacy w Niemczech. Stan i perspektywy badań. Przegląd Zachodni 2012, nr 3, s. 4.
  5. ↑ Michał Nowosielski: Polacy w Niemczech. Stan i perspektywy badań. Przegląd Zachodni 2012, nr 3, s. 3.
  6. ↑ Michał Nowosielski: Polacy w Niemczech. Stan i perspektywy badań. Przegląd Zachodni 2012, nr 3, s. 5.
  7. ↑ Michał Nowosielski: Profil działalności polskich organizacji w Niemczech. Instytut Zachodni, Poznań, s. 29.
  8. ↑ Marek Żukow-Karczewski, Polonia zagraniczna w czasach II Rzeczypospolitej, „Życie Literackie”, 20 VIII 1989 r., nr 33 (1952), s. 10.
  9. ↑ Ch. Pallaske: Die Migrationaus Polen in die Bundesrepublik Deutschland in den 1980er und 1990er Jahren, w: Die Migration von Polen nach Deutschland. Zu Geschichte und Gegenwart eines europäischen Migrationssystems. Baden-Baden 2001, s. 124.
  10. ↑ S. Liman: Polacy w Niemczech po II wojnie światowej, w: Polonia w Europie, red. B. Szydłowska-Ceglowa, Poznań 1992, s. 251.
  11. ↑ Michał Nowosielski: Polacy w Niemczech. Stan i perspektywy badań. Przegląd Zachodni 2012, nr 3, s. 10.
  12. ↑ Rządowy program współpracy z Polonią i Polakami za granicą w latach 2015–2020. Ministerstwo Spraw Zagranicznych, 2015. s. 4. [dostęp 2016-12-13].
  13. ↑ Statistisches Bundesamt: Personen nach Migrationshintergrund (ausgew. Länder) für Deutschland, Schleswig-Holstein (Bundesland) und weitere Orte. 2011-05-09. [dostęp 2014-11-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-25)]. (niem.).
  14. 1 2 Raport Ambasady RP w Berlinie. W: Raport o sytuacji Polonii i Polaków za granicą 2012. Zespół pracowników Departamentu Współpracy z Polonią i Polakami za Granicą MSZ. Warszawa: Ministerstwo Spraw Zagranicznych, 2013, s. 177. ISBN 978-83-63743-17-8. [dostęp 2013-11-27]. (pol.).
  15. ↑ Polonia w liczbach. Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”. [dostęp 2011-02-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-26)]. (pol.).
  16. ↑ Czy w Niemczech jest polska mniejszość narodowa?. Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”. [dostęp 2010-09-27].
  17. ↑ Dane wg Federalnego Urzędu Statystycznego DESTATIS 2017 r.
  18. ↑ Vier Millionen Deutsche besitzen zwei Pässe. zeit.de. [dostęp 2014-04-10]. (niem.).
  19. ↑ Zensusdatenbank – Ergebnisse des Zensus 2011. [dostęp 2015-05-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-25)]. (niem.).
  20. ↑ Jarosław Kałucki, „Europoparcie dla Polaków z Niemiec”, Rzeczpospolita, 28-02-2011. rp.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-26)]..
  21. ↑ Niemcy odrzucają wniosek. Polacy nie staną się mniejszością narodową. Polskie Radio, 2014-11-08. [dostęp 2014-11-08].
  22. ↑ Spotkanie Konwent – Związek Polaków w Niemczech: Powołanie Stałej Konferencji Dachowych Organizacji Polonii i Polaków w Niemczech. Ambasada RP w Berlinie. [dostęp 2011-02-06]. (pol.).
  23. ↑ Polacy w Niemczech mówią jednym głosem. Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”. [dostęp 2011-02-06]. (pol.).
  24. ↑ Instytut Duszpasterstwa Emigracyjnego: Msze po polsku, Niemcy. [dostęp 2017-06-04].
  25. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2020-02-08].
  26. ↑ NABOŻEŃSTWA I SPOTKANIA [online], Agape Hamburg [dostęp 2019-09-28].
  27. ↑ Gdzie jestesmy i kiedy – Nadzieja [online] [dostęp 2019-09-28].

Opracowania

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.