Pierwomszak
Ilustracja
Pierwomszak naprzemianlistny
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

mchy

Klasa

prątniki

Podklasa

Dicranidae

Rząd

pierwomszakowce

Rodzina

pierwomszakowate

Rodzaj

pierwomszak

Nazwa systematyczna
Archidium Bridel
Bryol. Univ. 1: 747. 1827[3]
Typ nomenklatoryczny

A. phascoides Bridel[3]

Pierwomszak[4][5] (Archidium) – rodzaj mchów (prątników) z monotypowej rodziny pierwomszakowate Archidiaceae z rzędu pierwomszakowce Archidiales[2]. Rodzaj obejmuje ok. 30[6]–38[7] gatunków występujących na wszystkich kontynentach[6] z wyjątkiem Antarktydy. Najbardziej zróżnicowane są w strefie klimatu równikowego i ciepłego umiarkowanego[8]. W Polsce rośnie tylko jeden gatunek – pierwomszak naprzemianlistny A. alternifolium[4]. Rodzaj obejmuje mchy naziemne rosnące w miejscach wilgotnych[5], na nagiej, odsłoniętej glebie[8].

Nazwa naukowa rodzaju utworzona została z greckiego słowa αρχε arche znaczącego „pierwotny, prymitywny” ponieważ mech ten uznawano za taki ze względu na drobne rozmiary i zredukowany sporofit z zamkniętą zarodnią[8].

Morfologia

Gametofit
Drobne mchy o trwałym, podziemnym splątku[9]. Łodyżki osiągają od 1 do 20 mm długości[8], są wzniesione, z wyraźną wiązką środkową[6]. Na przekroju okrągłe[8]. Listki wzdłuż łodyżki rosnące drobne, lancetowate[6], w dolnej części łodyżki rzadziej stojące i drobniejsze[8]. Na szczycie większe listki perychecjalne (otaczające zarodnię) o pochwiastej nasadzie[6], często też o odmiennym kształcie – jajowate lub eliptyczne[8].
Sporofit
Sety brak. Zarodnia kulistawa, klejstokarpijna (zamknięta – bez perystomu[9]), bez dzióbka, osadzona na okrągławej stopie i otulona pochewką. Wewnątrz brak kolumienki, a worek zarodnikowy rozwija się tylko w dolnej części puszki zarodni, u góry znajduje się przestrzeń powietrzna[5]. Dojrzała zarodnia ma kolor brązowy lub złoty[8]. Zarodniki, których jest od kilku do 176[6], wysypują się po wypadnięciu stopy z pochewki[5].

Systematyka

Monotypowy rząd pierwomszakowce Archidiales Limpr. należy do podklasy Dicranidae Doweld, klasy prątniki Bryopsida Rothm., podgromady Bryophytina Engler, gromady mchy Bryophyta Schimp.[2] Do rzędu należy jedna rodzina – pierwomszakowate Archidiaceae Schimp. i jeden rodzaj pierwomszak Archidium Brid.[2] W niektórych ujęciach rodzaj, rodzina i rząd wyodrębniane są do własnej podklasy Archidiidae Engl.[4]

Wykaz gatunków[7][4]
  • Archidium acanthophyllum Snider
  • Archidium acauloides G. Schwab
  • Archidium alternifolium (Dicks. ex Hedw.) Mitt. – pierwomszak naprzemianlistny
  • Archidium amplexicaule Müll. Hal.
  • Archidium andersonianum Snider
  • Archidium birmannicum Mitt. ex Dixon
  • Archidium brevinerve P. de la Varde
  • Archidium brisbanicum Broth.
  • Archidium capense Hornsch.
  • Archidium clarksonianum I.G. Stone
  • Archidium clavatum I.G. Stone
  • Archidium cubense R.S. Williams
  • Archidium dinteri (Irmsch.) Snider
  • Archidium donnellii Austin
  • Archidium ecklonii Hampe ex Mitt.
  • Archidium elatum Dixon & Sainsbury
  • Archidium globiferum (Bruch) Wijk & Margad.
  • Archidium hallii Austin
  • Archidium indicum Müll. Hal.
  • Archidium johannis-negrii Tongiorgi
  • Archidium julaceum Müll. Hal.
  • Archidium julicaule Müll. Hal.
  • Archidium laterale Bruch
  • Archidium laxirete P. de la Varde
  • Archidium microthecium Dixon & P. de la Varde
  • Archidium minus (Renauld & Cardot) Snider
  • Archidium minutissimum I.G. Stone
  • Archidium muellerianum Snider
  • Archidium ohioense Schimp. ex Müll. Hal.
  • Archidium phascoides Brid.
  • Archidium rehmannii Mitt.
  • Archidium rothii Watts ex G. Roth
  • Archidium stellatum I.G. Stone
  • Archidium subulatum Müll. Hal.
  • Archidium tenerrimum Mitt.
  • Archidium thalliferum I.G. Stone
  • Archidium wattsii (Broth.) I.G. Stone
  • Archidium yunnanense Arts & Magill

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
  2. 1 2 3 4 B. Goffinet, W.R. Buck, Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2021-02-02] (ang.).
  3. 1 2 Archidium. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2021-02-02].
  4. 1 2 3 4 Ryszard Ochyra, Jan Żarnowiec, Halina Bednarek-Ochyra: Census Catalogue of Polish Mosses. Kraków: Polish Academy of Sciences, Institute of Botany, 2003, s. 18. ISBN 83-85444-84-X.
  5. 1 2 3 4 Bronisław Szafran: Mchy (Musci). T. I. Warszawa: PAN, PWN, 1957, s. 111.
  6. 1 2 3 4 5 6 A.J.E. Smith: The Moss Flora of Britain and Ireland. Cambridge i in.: Cambridge University Press, 2004, s. 144-145. ISBN 978-0-521-54672-0.
  7. 1 2 Archidium. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2021-02-02].
  8. 1 2 3 4 5 6 7 8 Archidium Bridel. [w:] Flora of North America. Vol. 27 [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-02-03].
  9. 1 2 J. Mickiewicz, D. Sobotka: Zarys briologii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 106.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.