Kaszkiet oficera gwardii pieszej koronnej 1697-1733

Piechota polska w czasach saskich – rodzaj wojsk armii koronnej w latach 1717–1763.

Reformy sejmu niemego

Ustalony na sejmie 1717 roku komput wojska koronnego przewidywał zreorganizowanie piechoty i sformowanie zamiast 21 dotychczas istniejących jednostek następujących oddziałów[1]:

Jednostki te, choć znacznie większe niż za czasów króla Jana Sobieskiego, odbiegały liczebnością od współczesnych im jednostek piechoty w innych armiach. Przy zastosowaniu systemu porcji faktyczna liczebność regimentów koronnych była o wiele niższa. Jednostki piechoty, oprócz regimentu gwardii, tworzyły po jednym batalionie i składały się ze sztabu i ośmiu kompanii.

Łącznie cała piechota koronna liczyła 8000 porcji, faktycznie zaś jej stan nie wynosił więcej niż 4700 ludzi[2].

Struktura organizacyjna oddziałów

Regiment składał się z ośmiu lub z sześciu kompanii. Gwardia liczyła 24 kompanie. W ośmiokompanijnym regimencie było 30 oficerów, w sześciokompanijnym 24, a w gwardii ok. 75. W 1790 roku ujednolicono regimenty i każdy z nich etatowo posiadał w sztabie i w ośmiu kompaniach po 40 oficerów (plus szefa). Kompanie rozdzielone były między dwa bataliony, z których jeden pełnił rolę pierwszorzutowego, a drugi zapasowego[3].

Mundur oficera gwardii pieszej koronnej z 1732 roku

Regiment Gwardii Pieszej Koronnej[4]:

Sztab regimentu (1717 r.):

W sumie sztab regimentu liczył 43 żołnierzy

Każdy z dwu batalionów gwardii składał się z 12 kompanii.

Kompania gwardii pieszej:

  • 1 kapitan – 12 porcji
  • 1 kapitan-lejtnant – 6 porcji
  • 1 chorąży – 4 porcje
  • 2 sierżantów – 1,5 porcji
  • 1 furier – 1,5 porcji
  • 1 cyrulik – 2 porcje
  • 1 kapitanarmus (zbrojmistrz) – 1,5 porcji
  • 4 kaprali – 1,5 porcji
  • 2 doboszy – 1 porcja
  • 1 piszczek – 2 porcje
  • 1 cieśla – 1 porcja
  • 1 woźnica – 1 porcja

Razem w sztabie kompanii 17 żołnierzy – 43 porcje

Kompania składała się z 70 ludzi, a cała dwubatalionowa jednostka gwardii liczyła razem 1723 osoby, w tym 1272 szeregowych. Tak więc stan faktyczny regimentu gwardii wynosił około 58% liczebności etatowej wyrażonej w porcjach.

Żołnierze regimentu Królowej w 1775
Żołnierz regimentu im. Królowej Jadwigi w 1794 (4.)

Regiment królowej(1717 r.)[5]:

  • 1 szef regimentu – 30 porcji
  • 1 pułkownik – 20 porcji
  • 1 podpułkownik (obersterlejtnant) – 17,5 porcji
  • 1 major – 15 porcji
  • 2 kapitanów (agreges) – 9 porcji
  • 1 kwatermistrz – 7 porcji
  • 1 adiutant – 6 porcji
  • 1 audytor – 6 porcji
  • 1 lekarz – 5 porcji
  • 1 kapelan – 4 porcje
  • 4 podchorążych – 1,5 porcji
  • 6 oboistów – 1,5 porcji
  • 1 regimentstamber (dobosz) – 2 porcje
  • 1 regimentswebel (profos) – 2 porcje
  • 1 wagenmagister (dowódca taboru) – 2 porcje
  • 1 stępka – 1 porcja
  • 1 woźnica – 1 porcja
Razem 25 żołnierzy i 151,5 porcji

Kompanie liczyły etatowo po 110–115 porcji. Skład każdej (jak w lejbkompanii) przedstawiał się następująco[6]:

  • 1 kapitan – 12 porcji
  • 1 porucznik lub kapitan-lejtnant – 8 porcji
  • 1 chorąży – 4 porcje
  • 2 sierżantów – 2 porcje
  • 1 furrier – 1,5 porcji
  • 1 felczer – 2 porcje
  • 3 kaprali – 1,5 porcji
  • 1 trębacz – 1 porcja
  • 2 doboszy – 1 porcja
  • 1 woźnica – 1 porcja
  • 1 cieśla – 1 porcja
  • 62 szeregowych

Razem 77 żołnierzy, a 103 porcje

Trzy kompanie janczarskie, miały sztaby złożone z kapitana, porucznika, chorążego, lekarza, profosa oraz kilku podoficerów i orkiestrantów. W sumie w 1718 roku liczyły one 240 żołnierzy w tym 210 szeregowych[7].

Powstałe w 1792 roku bataliony lekkiej piechoty składały się z czterech kompanii[3].

Rozwój wojska w okresie późniejszym

Dyskusję nad wskrzeszeniem piechoty łanowej podjęto po raz kolejny w 1726 roku[8]. Ostatecznie nowy regiment sformowano w 1729 roku dawnych wybrańców batorowskich[9]. Początkowo nazywany „Gwardią Łanową”[10].

Chorągwie janczarskie przekształcono w chorągwie piechoty węgierskiej. Były one nadal oddziałami przybocznymi hetmanów wielkich i polnych, tak koronnych jak litewskich. Z czasem etaty chorągwi stały się takie same i w 1776 roku liczyły po 72 żołnierzy i oficerów. Etat z 1789 roku przewidywał po 73 osoby w każdej chorągwi. Stany faktyczne były zbliżone do etatowych. Jednostki te istniały do 1794 roku. Szefami zawsze byli hetmani koronni, odpowiednio: wielki i polny. Obsadę oficerską stanowili po 1777 stanowili: rotmistrz, który był dowódcą, porucznik i chorąży[11].

Umundurowanie

Umundurowanie piechoty, w stosunku do poprzedniego okresu, zmieniło się całkowicie. Wycofano niebieskie mundury kroju polskiego, a strój żołnierzy upodobniono do saskiego[12].

Umundurowanie składało się ono z munduru wielkiego[uwaga 1] i małego[uwaga 2]. Mundur wielki kupowano w ramach regimentu, a „mundur mały” oficerowie organizowali we własnym zakresie, a dla podoficerów i szeregowych zakupywano je w ramach gospodarki regimentowej. Dostawy organizowała komisja złożona z oficera sztabowego, kapitana i podoficera z kwatermistrzem na czele[14].

Mundur oficerów piechoty składał się z pąsowej kurtki sukiennej z wyłogami i obszyciami różnego dla poszczególnych regimentów, białej kamizelki, białych spodni i kamaszy, czarnego kapelusza i trzewików. Guziki u mundurów oraz dystynkcje oficerskie były koloru złotego. W okresie od 1 maja do 31 października używano spodni czarnych, zakazano natomiast noszenia spodni płóciennych, które poprzednio były w użyciu[15]. Mundury podoficerów i szeregowych były podobne do oficerskich. Nosili oni jednak zamiast kamaszy białe wełniane pończochy. Latem podoficerowie i szeregowi używali białych spodni płóciennych wydawanych w ramach munduru małego. Części umundurowania wydawano co roku, trzewiki co osiem miesięcy. Zarówno oficerowie, jak podoficerowie i szeregowi nosili harcapy przewiązane czarną wstążką. Noszono też pasy skórzane z mosiężnymi klamrami. Mundury szyto tylko w dwu wymiarach: „dużym” i „małym”. Czerwone płaszcze sukienne wydawano tylko po dwa dla kompanii na lat sześć, a służyć miały wyłącznie wartownikom w okresie od 15 października do 30 kwietnia. Pozostali żołnierze nawet zimą chodzili tylko w mundurach. Każdy żołnierz nosił tornister i patrontasz z czerwonej skóry[12].

Stopnie wojskowe w piechocie

Oficerowie regimentów pieszych dzielili się na dwie grupy: oficerów sztabu i oficerów kompanijnych. Oficerowie sztabu to: szef, pułkownik, podpułkownik, major, regimentskwatermistrz, audytor, adiutant, regimentsfelczer lub sztabschirurg[16].

Stanowisko szefa, związane z wielkimi poborami, było najczęściej uważane za synekurę. Zdarzało się, że niektórzy przez wiele lat nie pojawili się w regimencie. Szefom przysługiwało prawo fortragowania (przedstawiania do awansu) oficerów własnego regimentu. Rzeczywistym dowódcą regimentu był pułkownik. Regimentskwatermistrz posiadał zwykle rangę kapitana, w hierarchii niższą od kapitana sztabowego, audytor posiadał stopień kapitana lub porucznika, adiutant był zwykle w stopniu porucznika lub chorążego. Regimentsfelczer zaliczany był do sztabu, choć jego pozycja nie do końca była zdefiniowana, nie był osobą ani cywilną, ani wojskową. Etat z 1789 roku formalnie ustalił pozycję lekarza w regimencie. Jego stanowisko było bezpośrednio wyższe od kapitana sztabowego. Jeśli w regimencie był kapelan, traktowano go jako oficera sztabu[17].

Oficerowie kompanijni to: kapitanowie z kompaniami, kapitanowie sztabowi, porucznicy, podporucznicy, chorążowie[18].

Kapitanowie z kompaniami stali wyżej w hierarchii od kapitanów sztabowych. Ci ostatni byli oficerami, którzy zastępowali szefa, pułkownika lub podpułkownika w dowodzeniu ich kompaniami. Przed reformami Sejmu Czteroletniego zaliczani byli do oficerów sztabu. Podporucznicy pojawili się w 1790 roku, z wyjątkiem regimentu gwardii, gdzie istnieli od 1785 roku jako tzw. secondporucznicy i pełnili funkcję drugiego porucznika występującego tylko w gwardyjskich kompaniach grenadierów. Podobnie jak w wypadku regimentsfelczera, funkcje audytora i regimentskwatermistrza stały z boku głównego nurtu awansowego. Również majorem można było zostać ze względu na umiejętności[18].

Uwagi

  1. ↑ Mundur wielki: właściwy mundur służbowy[13].
  2. ↑ Mundur mały: bielizna i zapasowe części umundurowania[13].

Przypisy

Bibliografia

  • Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: 1925.
  • Bronisław Gembarzewski: Żołnierz polski. Ubiór, uzbrojenie i oporządzenie od wieku XI do roku 1960, T. 3 od 1797 do 1814 roku. Warszawa: 1964.
  • Konstanty Górski: Historya piechoty polskiej. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1893.
  • Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717-1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1998. ISBN 83-788-186-X.
  • Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
  • Jan Wimmer, Janusz Sikorski (red. naukowy): Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku 1864 cz.II. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1966. ISBN 0-907587-99-2.
  • Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.