Fronesis, phronesis (stgr. φρόνησις) – w filozofii starożytnej mądrość praktyczna, rozsądek, roztropność.

W szerokim znaczeniu słowo to oznacza: poznanie, mądrość, wiedzę, i zbliżone jest do takich pojęć jak gnosis i episteme. W węższym znaczeniu jest pewną cnotą związaną praktycznym, celowym działaniem[1].

Filozofia przedarystotelejska

Pojęcie występuje u Heraklita (fr. B 2 DK), Empedoklesa (fr. 110.10 DK) i Demokryta (fr. B 2 DK). Demokrty ujmował fronesis jako połączenie trzech zdolności: dobrego rozumowania (naradzania się), przemawiania oraz czynienia tego, co należy[2].

U Platona (w wypowiedziach Sokratesa) fronesis (w tłumaczeniu Władysława Witwickiego tłumaczona jako roztropność[3]) jest jedną z cnót (obok: mądrości, sprawiedliwości, umiaru i męstwa). Ze względu na Sokratejski intelektualizm etyczny główną rolę w dobrym postępowaniu pełni refleksja teoretyczna (wiedza o tym jak należy postępować), a praktyczne postępowanie jest jej naturalnym następstwem[2].

Arystoteles

Istotne przeformułowanie pojęcia zostało dokonane przez Arystotelesa, który uczynił z niego naczelną cnotę etyki i polityki[4]. Główna analiza pojęcia została przeprowadzona w Etyki nikomachejskiej. Istotne fragmenty jej poświęcone znajdują się też w Retoryce[1].

Fronesis jest cnotą myślenia i zaletą intelektualnej części duszy (cnota dianoetyczna). Definiowana jest jako "trwała dyspozycja do działania opartego na trafnym rozważaniu i tego, co dla człowieka jest dobre lub złe"[5][1]. Dzięki niej człowiek dobiera właściwe środki do osiągnięcia celów. Jako że ostatecznym celem życia jest szczęście, jest ona cnotą niezbędną dla jego osiągnięcia. Jako cnota wyższa, jest w pełni dostępna tylko ludziom[1].

Fronesis jest cnotą naczelną dla etyki i polityki, dwóch dyscyplin praktycznych, sterowanych namysłem teoretycznym. W przeciwieństwie do wcześniejszych ujęć (np. Platona) dyscypliny te nie są więc u niego podporządkowane czysto intelektualnemu namysłowi[4].

Dalszy rozwój pojęcia

Arystotelejska koncepcja fronesis nie znalazła kontynuacji w późniejszej filozofii starożytnej. W epoce hellenistycznej etyka skupiła się w większym stopniu na jednostce, a filozofowie (również perypatetycy, porzucili szerszą refleksję polityczną. Epikur w Liście do Menojkeusa ujmuje fronesis jako rzecz wyższą niż sama filozofia, jednak w wymiarze indywidualnego i apolitycznego poszukiwania szczęścia. Również stoicy sprowadzali ją do zdolności dokonywania indywidualnych decyzji etycznych[6].

Na łacinę fronesis tłumaczona była jako prudentia. Do filozofii rzymskiej wprowadził ją Cyceron, odnosząc ją jednak przede wszystkim do retoryki (analizy w De oratore, De officiis, De inventione i De re publica[7].

Prudentia stała się chrześcijańską cnotą roztropności. W ten też sposób była analizowana w filozofii scholastycznej, np. w komentarzu Tomasza z Akwinu do VI księgi Etyki nikomachejskiej czy w jego Sumie teologicznej (kwestie 47-56). Jej rola była znacznie niższa niż u Arystotelesa[6].

Zainteresowanie fronesis wróciło w filozofii XX w. Obok szczegółowych analiz historycznych, pojawiły się prace dokonujące interpretacji adaptacyjnej pojęcia (Hans-Georg Gadamer, Otfried Höffe, Enrico Berti). W ujęciach tych koncepcja fronesis ma być podstawą rozwinięcia konkurencyjnego wobec scjentyzmu i filozofii analitycznej stanowiska, integrującego cechy intelektualne z działaniem praktycznym (etyką i polityką)[6].

Przypisy

  1. 1 2 3 4 Narecki 1994 ↓.
  2. 1 2 Wesoły 2012 ↓, s. 230.
  3. ↑ Platon, Menon, tłum. W. Witwicki, Warszawa 1959
  4. 1 2 Wesoły 2012 ↓, s. 234.
  5. ↑ Arystoteles, Etyka nikomachejska, 1140 b 5 n., 20 n.
  6. 1 2 3 Wesoły 2012 ↓, s. 236.
  7. ↑ Robert Hariman, Prudence: classical virtue, postmodern practice, The Pennsylvania State University Press, 2003, s. 37.

Bibliografia

  • Krzysztof Narecki, Słownik terminów Arystotelesowych, [w:] Ewa Głębicka, Narcyza Szancer (red.), Arystoteles. Dzieła wszystkie, t. 7, Warszawa: PWN, 1994, s. 124.
  • Marian Wesoły, "Phronesis" - Roztropność jako racjonalość praktyczna według Arystotelesa, [w:] Piotr Orlik, Krzysztof Przybyszewski (red.), Filozofia a sfera publiczna, Poznań: Instytut Filozofii UAM, 2012, s. 229-251.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.