Pelikan brunatny
Pelecanus occidentalis[1]
Linnaeus, 1766
Ilustracja
Osobnik z podgatunku P. o. californicus
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

pelikanowe

Podrząd

pelikanowce

Rodzina

pelikany

Rodzaj

Pelecanus

Gatunek

pelikan brunatny

Podgatunki

zobacz opis w tekście

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]

Zasięg występowania
Mapa występowania

     występuje przez cały rok

     tylko poza sezonem lęgowym

Pelikan brunatny[3] (Pelecanus occidentalis) – gatunek dużego ptaka z rodziny pelikanów (Pelecanidae). Występuje na wybrzeżach znacznej części obu Ameryk – na Pacyfiku od południowej Kanady po Peru (oraz na Galapagos), na Atlantyku od północno-wschodnich Stanów Zjednoczonych po Gujanę Francuską. Nie jest zagrożony.

Systematyka

Po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego gatunek ten został opisany przez Karola Linneusza w 1766 roku w 12. edycji Systema Naturae[4]. Autor nadał mu nazwę Pelecanus occidentalis, która obowiązuje do tej pory[3][5][6]. Wyróżnia się 5 podgatunków[5][6].

Etymologia nazwy naukowej i polskiej

Epitet gatunkowy occidentalis oznacza z łaciny „zachodni” (occidens, occidentis – „zachód”)[7].

Jego polska nazwa nawiązuje do ubarwienia piór.

Charakterystyka

Morfologia

Wygląd zewnętrzny: Obie płci ubarwione jednakowo, ale samiec nieco większy od samicy. Upierzenie samca i samicy: głowa biała, czoło żółte, szyja kasztanowata, ciało szarobrązowe. Nogi czarne. Dziób szary. Upierzenie młodych: szarobrązowe z białym spodem ciała. Samce poza okresem lęgowym: mniejsza ilość barwy żółtej i ciemniejsza szyja.

Rozmiary:

  • Długość ciała – 105–152 cm[5]
  • Rozpiętość skrzydeł – 203–228 cm[5]
  • Długość dzioba – 28,0–34,8 cm[5]

Masa: ok. 3,5 kg i więcej[5]

Głos

  • Zwykle milczy, czasami kracze. Pisklęta piszczą.

Występowanie

Pelikan brązowy w locie w Santa Barbara

Środowisko

Najczęściej wybrzeża, urwiska, klify.

Zasięg występowania

Północną granicę zasięgu występowania wyznacza Kolumbia Brytyjska (Kanada) na zachodzie i północno-wschodnie stany USA na wschodzie, a południową – Peru i Galapagos na zachodzie oraz Gujana Francuska na wschodzie. Sporadycznie spotykany w głębi USA oraz w Chile i Brazylii.

Pożywienie

Głównie żywi się rybami, czasem padliną. Rzuca się w locie w dół i nurkuje, nabierając pełny dziób wody z rybami, które następnie odcedza, wypluwając wodę i odlatuje. Mewy często atakują pelikany i starają się je zmusić do wypuszczenia zdobyczy, by same mogły ją złapać (kleptoparazytyzm).

Tryb życia

Jest to gatunek towarzyski. Poza porą lęgową żyje w stadach liczących ok. 50 ptaków, gromadzących się na wspólny sen i w miejscach, gdzie występują najlepsze ryby.

W porze gniazdowania stada stają się liczniejsze. Często można zaobserwować pelikany brunatne lecące w falistych rzędach, podążające za prowadzącym ptakiem.

Długość życia: ok. 15–25 lat

Rozród

Sezon lęgowy: Pora lęgowa na północy zasięgu ma miejsce wiosną, w tropikach – w ciągu całego roku, choć szczyt sezonu różni się w zależności od miejsca występowania[5].

Gniazdo: Gniazdują w dołkach na ziemi lub na drzewach. Gniazda na ziemi są wysłane pierzem i ograniczone niskim kręgiem. Gniazda na drzewach zbudowane są ze źdźbeł i liści trzcin i umiejscowione na małej platformie z gałęzi. Niezależnie od miejsca gniazda, pelikany te gniazdują w koloniach.

Jaja: Z reguły samica składa 3 jaja.

Wysiadywanie: Jaja są wysiadywane przez oboje rodziców. Okres wysiadywania trwa ok. 39 dni.

Pisklęta: Młode wykluwają się nieopierzone, ale już po 2 tygodniach wyrasta im gęsty puch. Rodzice karmią pisklęta na wpół strawionymi resztkami ryb. W pierwszych dniach życia dorosłe ptaki uchylają dziób i zakraplają z niego oleistą ciecz w dzioby młodych. Kiedy małe pelikany podrosną, same wsadzają rodzicom głowy do dzioba. Wychowanie piskląt trwa najczęściej do 9 tygodni.

Status, zagrożenie i ochrona

Choć pelikan brunatny jest w USA i w innych rejonach pod ochroną, w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX w. jego liczebność spadła w następstwie stosowania pestycydów w rolnictwie. Teraz jednak pelikany tak się rozmnożyły, że globalna populacja tego gatunku nie jest zagrożona.

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN pelikan brunatny klasyfikowany jest jako gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern). W 2006 roku szacowano liczebność światowej populacji na około 300 tysięcy osobników. Globalny trend liczebności uznawany jest za wzrostowy, choć u niektórych populacji nie jest on znany[2].

Możliwości obserwacji

Zaobserwować go można na wybrzeżach.

Od innych pelikanów odróżnić go można po upierzeniu. Jest jedynym pelikanem, u którego pióra są kasztanowate. Reszta pelikanów jest cała biała lub z niewielką ilością brązu na skrzydłach lub innych częściach ciała.

Podgatunki

Wyróżniane podgatunki[5][6]
Pelecanus occidentalis occidentalis
Linnaeus, 1766
Podgatunek nominatywny. Lęgi na Karaibach oraz karaibskich wybrzeżach Ameryki Południowej – Kolumbii, Wenezueli aż po Trynidad i Tobago.
Pelecanus occidentalis californicus
Ridgway, 1884
lęgi: pacyficzne wybrzeża południowo-zachodnich USA (w tym Kalifornii) oraz północno-zachodniego Meksyku; poza sezonem lęgowym – na północ aż do Kolumbii Brytyjskiej w Kanadzie, na południe po Gwatemalę, rzadziej Salwador
Pelecanus occidentalis carolinensis
Gmelin, 1789
lęgi: wschodnie wybrzeża USA od stanu Maryland na południe, wybrzeża Morza Karaibskiego i Morza Sargassowego, także pacyficzne wybrzeża Hondurasu, Kostaryki i Panamy; poza sezonem lęgowym zasięg rozciąga się od Nowego Jorku po Wenezuelę
Pelecanus occidentalis murphyi
Wetmore, 1945
zachodnia Kolumbia i zachodni Ekwador; poza sezonem lęgowym także północne Peru
Pelecanus occidentalis urinator
Wetmore, 1945
Galapagos

Przypisy

  1. Pelecanus occidentalis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. 1 2 Pelecanus occidentalis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  3. 1 2 Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Pelecanidae Rafinesque 1815 – pelikany – Pelicans (Wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-12-27].
  4. K. Linneusz, Systema naturae per regna tria naturae :secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, wyd. 12, t. 1(1), 1766, s. 215–216 (łac.).
  5. 1 2 3 4 5 6 7 8 Elliott, A., Christie, D.A., Jutglar, F., de Juana, E. & Kirwan, G.M.: Brown Pelican (Pelecanus occidentalis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-10)].
  6. 1 2 3 F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-12-27]. (ang.).
  7. occidentalis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2021-12-27] (ang.).

Bibliografia

  • Gosler Andrew: Atlas Ptaków Świata. MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2000. ISBN 83-7073-059-0.
  • „Encyklopedia zwierząt od A do Z” Warszawa 1999 ISBN 83-908277-3-5.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.