Park Zdrojowy
Obiekt zabytkowy nr rej. A-548 z 08.04.1993[1]
Ilustracja
Aleja główna
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Miejscowość

Horyniec-Zdrój

Powierzchnia

6,7 ha

Data założenia

koniec lat 20. XX w.

Projektant

Stanisław Karłowski

Położenie na mapie gminy Horyniec-Zdrój
Mapa konturowa gminy Horyniec-Zdrój, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Horyniec-Zdrój, Park Zdrojowy”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Horyniec-Zdrój, Park Zdrojowy”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Horyniec-Zdrój, Park Zdrojowy”
Położenie na mapie powiatu lubaczowskiego
Mapa konturowa powiatu lubaczowskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Horyniec-Zdrój, Park Zdrojowy”
Ziemia50°11′31″N 23°21′36″E/50,191944 23,360000

Park Zdrojowy w Horyńcu-Zdroju – park pełniący funkcję uzdrowiskową, położony w centrum Horyńca-Zdroju pomiędzy ulicą Adama Mickiewicza od strony zachodniej, Aleją Przyjaźni od północy i ulicą Zdrojową od wschodu, z przecinającymi go potokami Glinianiec i Horynianka, o powierzchni 6,7 ha. Park założyli Karłowscy pod koniec lat 20. XX w.

W latach międzywojennych Park Zdrojowy w Horyńcu-Zdroju był jednym z najbardziej urokliwych, zarówno pod względem architektury parkowej, jak też połączenia jej z funkcją uzdrowiskową i mógł konkurować z podobnymi europejskimi obiektami uzdrowiskowymi[2].

Park wpisano w 1993 do rejestru zabytków.

Historia

Horynieckie źródła siarczkowe znane były od dawna. Podobno z ich właściwości leczniczych mieli korzystać królowa Marysieńka i Jan Sobieski[3]. W 1863 o źródle mineralnym w Horyńcu wspomina Encyklopedia Orgelbranda[4]. Pierwszy prymitywny zakład kąpielowy powstał pod koniec XIX w. założony staraniem księcia Aleksandra Oskara Ponińskiego. Wykorzystywano dwa źródła siarczane, z których czerpano wodę do kąpieli i do picia. Leczono głównie schorzenia reumatyczne. Zakład był czynny tylko latem, a w sezonie bywało tu do 300 osób. Urządzenia kąpielowe uległy zniszczeniu podczas I wojny światowej i zdrój przestał funkcjonować[3].

Reaktywacja zdrojowiska nastąpiła w latach 20 XX w., kiedy to majątek horyniecki w 1920 przeszedł, po bezpotomnej śmierci Kaliksta Ponińskiego, w ręce rodziny Karłowskich. W 1923 senator Stanisław Karłowski otworzył pierwszy profesjonalny zakład kąpielowy. Wybudował łazienki kąpieli siarczanych w stylu zakopiańskim. Gdy w 1927 liczba kuracjuszy przekroczyła 800 osób, powstała koncepcja założenia parku zdrojowego na obszarze przylegającym do łazienek. Wkrótce rozległy teren sięgający linii kolejowej pozyskano pod przyszły park poprzez transakcje wymiany chłopskich łąk przylegających do zakładu kąpielowego za części nieruchomości ziemskich. Zresztą na bardzo korzystnych dla chłopów warunkach. Zadanie uporządkowania i zagospodarowania terenów wokół zakładu zrealizowali: sprowadzeni w 1929 z rodzinnego majątku w Szelejewie, mający doświadczenie ogrodnicze Franciszek Banaszak z braćmi oraz mieszkańcy Horyńca. Podmokłe łąki zamieniły się w uzdrowiskowy deptak na którym pojawili się spacerujący kuracjusze. Wokół powstały zelektryzowane, skanalizowane i nowocześnie urządzone pensjonaty jak „Kalikstówka”, czy „Aleksandrówka”. Karłowscy przyczynili się nie tylko do rozwoju infrastruktury technicznej zdroju, ale także dbali o kulturalną rozrywkę dla odwiedzających gości. W parku od rana rozbrzmiewała muzyka, a wieczorem organizowano potańcówki na wolnym powietrzu lub w Sali Zdrojowej. Odbywały się specjalne festyny i imprezy sportowe na boisku zlokalizowanym tuż za łazienkami[4].

Szczyt świetności parku i całego zdroju przypadł na rok 1939. Wybuch II wojny światowej przekreślił jego dynamiczny rozwój. Pod okupacją radziecką zakład zdrojowy pełnił funkcję pralni i umywalni, a pensjonaty przekształcono w koszary. Z kolei po czerwcu 1941 oficerowie niemieccy w części łazienek urządzali kąpiele lecznicze dla wojska. W wyniku późniejszych działań i zniszczeń dokonanych przez UPA, uzdrowisko z parkiem popadło w ruinę[5].

Próby reaktywacji uzdrowiska nastąpiły w 1957. Według planów w Horyńcu miało powstać pierwsze w Polsce spółdzielcze uzdrowisko, jako Pomnik Tysiąclecia Państwa Polskiego[2]. W 1962 Centrala Rolniczych Spółdzielni wybudowała w parku zdrojowym w miejscu przedwojennych łazienek tymczasowy zakład przyrodoleczniczy wraz z pijalnią wody mineralnej, zespołem terapii terenowej i parkiem rehabilitacji, które miały służyć do ambulatoryjnego leczenia i szkolenia kadr przyszłego uzdrowiska. Skwer przed zakładem zabudowano klombami i charakterystyczną fontanną zwaną przez mieszkańców „sputnikiem”. W latach 70. XX w. w wyniku działań ówczesnego naczelnika gminy Mariana Szymańskiego na terenie parku wokół zakładu wykonano nowe alejki, zainstalowano oświetlenie, wyposażono w ławki. Wycięto stare drzewa i posadzono kilkaset sztuk tui i innych krzewów, a parkowe łąki były systematycznie koszone przez pracowników zdroju. Znowu jak przed laty zakwitło w parku życie towarzyskie i kulturalne. Park przeżywał swoją „drugą młodość”[5].

W latach 80. XX w. rozpoczęto budowę nowego centrum uzdrowiskowego zlokalizowanego w zupełnie nowej dzielnicy uzdrowiska w pobliżu wielkiego kompleksu leśnego. W 1998 po przeniesieniu działalności leczniczej w nowe miejsce stary zakład przyrodoleczniczy został rozebrany. Park przez wiele lat sprawiał wrażenie opuszczonego. W 2004 podjęto kolejną nieudaną próbę jego zagospodarowania. Opracowany przez Arboretum w Bolestraszycach plan odnowy szaty roślinnej nie został zrealizowany[5]. Wizerunek Parku Zdrojowego w okresie od lat powojennych aż do roku 2013 w niczym nie przypominał obiektu o charakterze architektury parkowej, a już zdrojowej w żadnym względzie[2].

W latach 2010–2011 z inicjatywy Stowarzyszenia Przyjaciół Ziemi Horynieckiej[6] i we współpracy z Fundacją Zygmunta i Jana Karłowskich[7] oraz wsparciu prof. dra hab. Kazimierza Kosiniaka-Kamysza, studenci i pracownicy Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie pod kierunkiem prof. dr hab. inż. Urszuli Litwin opracowali koncepcje rewitalizacji Parku Zdrojowego i nieodpłatne przekazali ją Gminie Horyniec-Zdrój[8]. Ryszard Urban[9], wójt Gminy Horyniec-Zdrój, po konsultacji z Rafałem Sieraczyńskim z pracowni architektonicznej Rysy Architekci[10] postanowił odrzucić proponowane projekty pracowników i studentów Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, uzasadniając je jako historyzujące, szkolne, nienowoczesne oraz niewykonalne. Realizacja według projektu pracowni Rysy Architekci[11] przypadła na lata 2013–2015 za kwotę 10,3 mln zł. Uroczystego otwarcia parku dokonał już nowo wybrany wójt w 2014 roku, Robert Serkis. W uroczystości otwarcia parku w dniu 4 lipca 2015 brali udział między innymi: ówczesny minister pracy i polityki społecznej Władysław Kosiniak-Kamysz oraz przedstawiciele rodziny Karłowskich[12].

Park współcześnie

W wyniku przeprowadzonej rewitalizacji stworzono nowy układ architektoniczny parku z wyodrębnioną osią centralną. Główna aleja połączyła plac wejściowy z placem zdrojowym. W ramach inwestycji zrealizowano założenia wykonując:

  • plac zdrojowy o nawierzchni mineralnej z fontanną, a w jego sąsiedztwie pijalnię wody mineralnej i amfiteatr z widownią, wykonane ze szkła i drewna
  • plac wejściowy z płyt granitowych z fontanną, a w jego sąsiedztwie skatepark, niewielki parking
  • elementy zagospodarowania jak ścieżki parkowe, kładki, trasa spacerowa z deków drewnianych
  • plac zabaw dla dzieci i młodzieży, labirynt

Ukształtowano zieleń parku w sposób podnoszący jej wartość przyrodniczą i estetyczną w nawiązaniu do tendencji panujących w XIX i XX w. Wprowadzenie roślinności drzewiastej, krzewiastej i bylinowej zdeterminowane było potrzebą scalenia przestrzeni parku i stworzenia osi widokowych. Utrzymano naturalny charakter części północnej i południowej, a część centralna zachowała istniejący charakter polany rekreacyjnej[13][14].

Przypisy

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2020-01-11].
  2. 1 2 3 Kazimierz Kosiniak-Kamysz, Krzysztof Woźny, Józef Kania, Agnieszka Tworzyk: Historia współdziałania Małopolskiego Stowarzyszenia Doradztwa Rolniczego w Krakowie ze Stowarzyszeniem Przyjaciół Ziemi Horynieckiej. Kwartalnik "Wieś i Doradztwo" nr 3/2015 s.2-9. [dostęp 2020-01-10]. (pol.).
  3. 1 2 Stanisław Kłos: Lubaczów i okolice: Uzdrowisko Horyniec. Wydawnictwo Roksana Krosno, Krosno 1998, s. 93-95. ISBN 83-87282-79-0.
  4. 1 2 Krzysztof Woźny: Słów kilka o horynieckim parku... (1). Gazeta Horyniecka nr 17/2008 s.14. [dostęp 2020-01-10]. (pol.).
  5. 1 2 3 Krzysztof Woźny: Słów kilka o horynieckim parku... (2). Gazeta Horyniecka nr 19/2009 s.7-11. [dostęp 2020-01-10]. (pol.).
  6. ↑ Stowarzyszenie Przyjaciół Ziemi Horynieckiej. Oficjalna strona Stowarzyszenia. [dostęp 2020-01-10]. (pol.).
  7. ↑ Fundacja im Zygmunta i Jana Karłowskich. Strona KRS. [dostęp 2020-01-10]. (pol.).
  8. ↑ Urszula Litwin, Stanisław Bacior, Robert Gradka, Paweł Kotlarz: Koncepcja rewitalizacji Parku Zdrojowego. Gazeta Horyniecka nr 36/2012 s.13-15. [dostęp 2020-01-10]. (pol.).
  9. ↑ Biuletyn Informacji Publicznej - Urząd Gminy Horyniec-Zdrój - Wójt [online], horyniec-zdroj.pl [dostęp 2024-04-25].
  10. ↑ Rozmowa z Rafałem Sieraczyńskim, współautorem rewaloryzacji parku w Horyńcu-Zdroju - https://architektura.muratorplus.pl
  11. ↑ Park Zdrojowy w Horyńcu-Zdroju projektu biura RYSY Architekci - https://archinea.pl/park-zdrojowy-w-horyncu-zdroju-projektu-biura-rysy-architekci/
  12. ↑ Uroczyste Otwarcie Parku Zdrojowego. Oficjalna strona Gminy Horyniec-Zdrój. [dostęp 2020-01-10]. (pol.).
  13. ↑ Rewitalizacja Parku w Horyńcu-Zdroju. Strona spa-parks.eu. [dostęp 2020-01-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-01-11)]. (pol.).
  14. ↑ Anna Wawryniuk, Lucyna Cabaj: Horyniec-Zdrój i okolice. Wydawnictwo Fotopress, Zamość 2018, s. 5. ISBN 978-83-65111-21-0.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.