Paranoja (gr. παράνοια od παρά „poza-, obok” i νόος „myśl, umysł”) – silnie nacechowane poczucie lęku lub strachu przed mniej lub bardziej realnym zagrożeniem, prześladowaniem bądź konspiracją. Z reguły oparta jest na fałszywych bądź niekompletnych informacjach, jednak w niektórych zaburzeniach psychicznych może być do tego stopnia irracjonalna, niepodatna na zdroworozsądkowe argumenty, że definiuje się ją jako urojenie[1]. Paranoję od fobii (w której również występuje paniczny strach) na ogół odróżnia obecność oskarżycielskiej postawy wobec innych. Rzucanie fałszywych oskarżeń i ogólny brak zaufania bardzo często towarzyszą paranoi[2]. To, co dla większości ludzi wydać się może przypadkowym incydentem, dla paranoika będzie zamierzonym działaniem, mającym na celu zaszkodzenie jemu, bądź otoczeniu. Paranoja jest jednym z głównych objawów psychozy[3].

Według niektórych badaczy odzwierciedleniem natężenia paranoi są różne zaburzenia osobowości i zaburzenia psychiczne, tworzące kontinuum. Do najcięższych i najrzadszych przypadków paranoi zaliczyć można schizofrenię paranoidalną. Na samym dole hierarchii znajduje się lęk społeczny, najczęstsza i najłagodniejsza forma paranoi[4].

Nazewnictwo

Przymiotnik „paranoiczny” odnosi się do systemu przekonań prześladowczych o usystematyzowanej treści, które teoretycznie mogłyby mieć miejsce[5]. Z kolei mianem „zespół paranoiczny”, „paranoja prawdziwa” określało się dawniej zespoły, klasyfikowane obecnie przez ICD-10 jako „uporczywe zaburzenia urojeniowe”[6].

Przymiotnik „paranoidalny” odnosi się do urojeń o nieusystematyzowanym, niemożliwym do zaistnienia charakterze[5]. „Zespół paranoidalny” to z kolei określenie na zespół współwystępujących urojeń i omamów o charakterze prześladowczym, mogących wystąpić w przebiegu schizofrenii paranoidalnej[5], lecz także ostrego zatrucia, stosowania narkotyków, czy nowotworów mózgu[7]

Objawy

Typowym objawem paranoi jest skrzywione spojrzenie na rzeczywistość, a także wrogie nastawienie do otoczenia[8]. Paranoik może postrzegać czyjś przypadkowy gest jako posiadający ukryte znaczenie albo groźbę.

Badania nad niekliniczną populacją osób wykazujących objawy paranoi wykazały, że osoby takie częściej czują się bezsilne i smutne, odizolowują się od reszty społeczeństwa i rezygnują z wykonywania czynności, które wiążą się ze wzrostem lęku[4].

Z powodu nadmiernie podejrzliwej i trudnej osobowości osoby o paranoicznym rysie charakteru mają kłopoty z wchodzeniem w relacje i tworzeniem związków. Na ogół paranoicy pozostają samotni[9].

Przyczyny

Społeczne i środowiskowe

Wpływ społeczeństwa wydaje się być kluczowy dla rozwoju przekonań paranoicznych. Opierając się na danych zbieranych w wywiadach dotyczących zdrowia psychicznego wśród mieszkańców Ciudad Juárez, Chihuahua (w Meksyku) i El Paso w Teksasie (USA), paranoiczne przekonania wydają się być powiązane z poczuciem bezsilności i bycia prześladowanym, dodatkowo wzmocnionymi przez sytuację społeczną. Osobom o niższym statusie socjoekonomicznym może się wydawać, że mają nad swoim życiem mniej kontroli niż osoby zamożne. Ponadto badanie to wykazało, że kobiety są bardziej podatne na wiarę w bycie kontrolowanym przez czynniki zewnętrzne niż mężczyźni, co w ich wypadku może nasilać wpływ braku społecznego zaufania i niskiego statusu socjoekonomicznego na rozwój paranoi[10].

Emanuel Messinger na podstawie badań stwierdził, że na rozwój przekonań o charakterze paranoicznym wpływ ma relacja z rodzicami i nieufność środowiska w którym osoba się wychowuje. Środowiska te na ogół cechują się surową dyscypliną, są rządzone według rygorystycznych zasad oraz są niestabilne. Zauważono też, że "pobłażanie i rozpieszczanie dziecka (czyli stwarzanie wrażenia, że jest kimś wyjątkowym i ma specjalne przywileje)", może być czynnikiem sprzyjającym rozwojowi paranoi[9]. Doświadczeniami, które mogą wzmocnić bądź wyzwolić objawy paranoi, są częste rozczarowania, stres i poczucie beznadziei[9].

Dyskryminacja także może się przyczyniać do rozwoju paranoi. Według badań paranoja częściej występuje u osób starszych, które w swoim życiu doświadczyły więcej odrzucenia. Dodatkowo stwierdzono, że podatniejsi na różne formy psychoz są imigranci. Może to wynikać ze wspomnianego już faktu bycia dyskryminowanym i upokarzanym[8].

Fizyczne

Reakcja paranoiczna może być spowodowana zaburzeniami przepływu krwi w mózgu, jako rezultat wysokiego ciśnienia tętniczego i stwardnienia ścian naczyń[9].

Paranoja może być także skutkiem stosowania narkotyków, np. amfetaminy, metamfetaminy i podobnych stymulantów. Paranoja indukowana narkotykiem ma lepsze rokowanie niż schizofrenia paranoidalna, gdy usunie się powodującą ją substancję[11].

Diagnoza

Według amerykańskiej klasyfikacji DSM-IV-TR, formami paranoi są następujące zaburzenia:

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Paranoia And Delusional Disorders [online] [dostęp 2020-04-21].
  2. ↑ Don't Freak Out: Paranoia Quite Common, „Live_Science”, Associated_Press, 2008 [dostęp 2020-04-12].
  3. ↑ C Green i inni, Measuring ideas of persecution and social reference: the Green et al. Paranoid Thought Scales (GPTS)., „Psychological Medicine”, 38, 2008, s. 101-111.
  4. 1 2 D. Freeman i inni, Psychological investigation of the structure of paranoia in a non-clinical population, „The British Journal of Psychiatry”, 186 (5), 2005, s. 427–435, DOI: 10.1192/bjp.186.5.427]., PMID: 15863749.
  5. 1 2 3 Marek Jarema, Bogdan Barbaro, Psychiatria : podręcznik dla studentów medycyny, wyd. 2 uaktualnione i rozsz., Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2016, ISBN 978-83-200-5022-6, OCLC 939908303 [dostęp 2020-04-22].
  6. ↑ Joanna Borowiecka-Kluza, Zaburzenia urojeniowe [online], 2013 [dostęp 2020-04-22].
  7. ↑ Sławomir Murawiec, Osobowość paranoiczna [online], 2012 [dostęp 2020-04-22].
  8. 1 2 R.P. Bentall, J.L. Taylor, Psychological Processes and Paranoia: Implications for Forensic Behavioural Science, „Behavioral Sciences and the Law”, 24 (3), 2006, s. 277–294, DOI: 10.1002/bsl.718, PMID: 16773623.
  9. 1 2 3 4 Paranoia, [w:] Albert Deutsch, Helen Fishman, The encyclopedia of mental health, Vol IV, New York, NY: Franklin Watts., 1963, s. 1407–1420, DOI: 10.1037/11547-024.
  10. ↑ J. Mirowski, C.E. Ross, Paranoia and the Structure of Powerlessness, „American Sociological Review”, 48 (2), 1983, s. 228–239, DOI: 10.2307/2095107, JSTOR: 2095107.
  11. ↑ J. G Bramness i inni, Amphetamine-induced psychosis - a separate diagnostic entity or primary psychosis triggered in the vulnerable?, „BMC Psychiatry”, 12, 2012, s. 221, DOI: 10.1186/1471-244X-12-221, PMID: 23216941, PMCID: PMC3554477.

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.