Konserwacja i adaptacja na muzeum

Zniszczony pałac w 1996 został przekazany Muzeum Narodowemu w Krakowie, w latach 1999–2006 dokonano kompleksowej rewaloryzacji obiektu^[3]. Obiekt zaadaptowano na cele muzealne, jednakże zachowując obiektowi częściowo charakter pałacowy^[3]. W 2007 roku w salach utworzono dwie galerie, sztuki dawnej do XVIII wieku (na piętrze) oraz sztuki cerkiewnej (na parterze)^[4]. Ponadto w pałacu mieści się pracownia konserwacji malarstwa i rzeźby^[4]. Po remoncie muzeum zostało otwarte 18 października 2007, a udostępnione zwiedzającym dzień później^[5].

Projekt konserwatorski sporządzony dla pałacu na podstawie konsultacji Andrzeja Fischingera planowany na lata 2003–2007 przewidział ponowne otwarcie zamurowanej monumentalnej dwunawowej sieni, przywrócenie późnogotyckich i renesansowych obramowań okiennych z wykorzystaniem autentycznych elementów, rekonstrukcję kolorystycznego rozwiązania fasady na podstawie ujawnionych w okresie badań śladów oraz konserwację reliktów renesansowych malowideł ściennych we wnętrzu skrzydła północnego z zachowanymi herbami Łodzia biskupa Tomickiego^[3][6]. Odnowiona została również kamieniarka pałacowa^[7]. Na parterze południowej oficyny znajdują się fragmenty loggii widokowej, która wieńczyła tylną oficynę pałacu w ostatnich latach XVI wieku^[8].

Dziś do pałacu prowadzi renesansowa brama z kartuszem, na którym widnieje orzeł w koronie z przeplecioną literą S będącą inicjałem króla Zygmunta Starego. W sieni odkryto późnogotycką kolumnadę, która dzieliła sień na dwie nawy. W 1977 dokonano kolejnego odkrycia zamurowanych arkad dziedzińca^[8].

Sztuka Dawnej Polski XII–XVIII wieku

„Sztuka Dawnej Polski XII–XVIII wieku” jest stałą ekspozycją, która gromadzi dzieła malarstwa, rzeźby i rzemiosła artystycznego od późnego średniowiecza po późny barok^[12]. Najstarszymi zabytkami należącymi do ekspozycji są późnoromańskie kapitele z opactwa cystersów w Jędrzejowie, datowane na okres pomiędzy 1195 a 1245 rokiem^[13]. Spośród wielkiej kolekcji gotyckiego malarstwa tablicowego wyróżniają się retabula ołtarzowe lub pochodzące z nich obrazy, a ponadto pojedyncze figury^[14].

Wysoką klasę artystyczną reprezentują najstarsze spośród kolekcji gotyckich dzieł rzeźby i malarstwa: Tryptyk z Trzebuni, z którego zachowały się dwa obrazy ukazujące parę świętych (1400-30 r.)^[15], Epitafium Wierzbięty z Branic (ok. 1430 r.)^[16], Madonna z Krużlowej (po 1410 r.)^[17] – wszystkie trzy związane ze stylem pięknym – a także Ukrzyżowanie z Korzennej (ok. 1440-1450). Do rzeźb przechowywanych w pałacu Ciołka należą m.in. Mąż Boleści z Krauszowa (ok. 1440)^[18] oraz Madonna z Dzieciątkiem z Regulic^[19]. Dalszą część wystawy tworzą dzieła gotyckiego nurtu realistycznego: Poliptyk Dominikański (ok. 1460 r.)^[20], Poliptyk Augustiański^[20] i Trzy Marie u grobu Chrystusa (dwa ostatnie dzieła przypisywane Mikołajowi Haberschrackowi)^[21], Tryptyk z Rozesłaniem Apostołów, Zwiastowanie z Cięciny^[22], malowidła z ołtarza Kuśnierzy z kościoła Mariackiego łączone z twórczością Jana Wielkiego^[23]. Spośród rzeźb wyróżniają się Chrystus na osiołku ze Szydłowca – dzieło, które niegdyś służyło ceremoniom Niedzieli Palmowej^[24]. Cenną kolekcję tworzą dzieła Wita Stwosza i jego kręgu – uczniów i naśladowców. Są to m.in. Chrystus w ogrodzie Oliwnym i krucyfiks drewniany (dzieła Stwosza)^[25] czy święte Katarzyna i Małgorzata z Iwanowic, figury świętych pustelników z krakowskiego kościoła Augustianów^[26].

Przemiany stylistyczne gotyku przełomu XV i XVI wieku poświadczają m.in. Poliptyk z Lusiny^[27], Tryptyk z Dobczyc^[28], pochodzący z kościoła Św. Katarzyny w Krakowie Poliptyk św. Jana Jałmużnika (1502-1504)^[29] i obraz Święci Bonawentura, Bernard, Augustyn i Benedykt (ok. 1500), ponadto obrazy Rodzina Marii z Ołpin (ok. 1510)^[30], Święty Stanisław z Tarnobrzega (ok. 1515), epitafium Grzegorza Nożownika z krakowskiego kościoła św. Szczepana (1532). Z dzieł malarstwa ściennego zachował się strop z kościoła w Kozach koło Bielska-Białej (ok. 1520)^[31]. Spośród rzeźb wyróżniają się Maria z kościoła Bożego Ciała w Krakowie, Madonna z Barczkowa^[32], cykl figur z kościoła w Rzepienniku Biskupim (ok. 1500)^[33].

Okres renesansu reprezentowany jest zarówno przez północną (Hans Dürer, brat Albrechta), jak i włoską odmianę tego kierunku (Jan Maria Padovano)^[34]. Z ekspozycji sztuki barokowej wyróżniają się dzieła związane z nurtem kontrreformackim (zespół portretów trumiennych i dzieła związane ze zwyczajem pogrzebowym w XVII w.)^[35] oraz tradycją portretu staropolskiego (cykl portretów osobistości szlachty w Sali Cnót), a także m.in. dzieła Tomasza Dolabelli (Msza bł. Henryka Suzo, 1638 r.), Tadeusza Konicza (Kuntzego) (Cud św. Jana Kantego, 1767 r.)^[36].

Sztuka Cerkiewna Dawnej Rzeczypospolitej

W salach parteru mieści się galeria „Sztuka Cerkiewna Dawnej Rzeczypospolitej” z bogatym zbiorem malarstwa i rzemiosła artystycznego związanego z Kościołem Wschodnim. Najwięcej dzieł pochodzi z Podkarpacia i Rusi Czerwonej, ponadto Muzeum gromadzi dzieła z Rusi Nowogrodzkiej, Rusi Kijowskiej czy krajów bałkańskich, Grecji i Bułgarii^[37][38]. Cenny zespół malarstwa ikonowego XV-XX w. stanowią Święta Paraskewa Wielka Męczennica ze scenami z żywota i pasji (XV w., deska), Święty Mikołaj z Miry (kon. XV w.), Matka Boska Hodegetria z prorokami oraz świętymi Joachimem i Anną (1. poł. XVI w.), Oblicze Chrystusa na chuście – acheiropoietos z archaniołami Rafałem i Michałem (ikona z XV w.), Welon Matki Boskiej – Pokrow (Matka Boska Opiekunka) z Janem III Sobieskim i Marysieńką (ost. ćw. XVII w.), Święty Jerzy walczący ze smokiem, ikona grecka z XVIII wieku, Święty Mikołaj Cudotwórca – malowidło rosyjskie (przełom XVI/XVII w.) Męka Pańska – cykl obrazów pasyjnych wykonany w warsztacie rybotyckim (przełom XVII/XVIII w.), obraz Sacra Conversazione – Matka Boska z Dzieciątkiem i świętymi Katarzyną i Rochem wykonany w Wenecji w XVI wieku. Cennym dziełem jest ikona Trójcy Świętej z 2. połowy XVI wieku łącząca łacińską i grecką tradycję ikonograficzną Ojca, Syna i Ducha Świętego. Kolekcję malarstwa ikonowego zamyka obraz Święta Paraskewa (1974) Jerzego Nowosielskiego^[39].

W Galerii znajduje się również kompletny ikonostas z Lipowca na Bracławszczyźnie (XVIII wiek)^[40], kilka rzeźbionych carskich wrót, a także liczne staroruskie krzyże procesyjne, krzyże ręczne, obrzędowe, enkolpiony (krzyżyki relikwiarzowe), plakiety starowierskie, tkaniny (tzw. płaszczanice, używane w czasie obrzędów wielkotygodniowych) i paramenty liturgiczne oraz chorągwie^[41].